जात

आज माझा या परदेशतील शेवटचा दिवस होता. विमानात बसल्या बसल्या इथे घालवलेला काळ एखाद्या चित्रपटा प्रमाणे माझ्या नजरेपुढून सरकू लागला.

भारता पासून हजारो मैल लांब असलेल्या या परदेशात गेली कित्येक वर्षे मी इथे कामानिमित्त काढली. सुरवाती सुरवातीला हा अनोळखी देश, इथली अनोळखी लोकं आणि अनोळखी संस्कृती बघून दचकायला होत होतं. त्यामुळे मी थोडासा बुजूनच वावरत असे. पण ती अवस्था जास्त काळ टिकली नाही कारण सुदैवाने काही दिवसांनीच एका मॉल मध्ये गरजेच्या वस्तू खरेदी करायला गेलो असताना मुळचा पाटना येथील असलेला एक बिहारी व्यक्ती मला भेटला.

रियो शाळेतून येउन वडलांसोबत सोफावर बसला. त्याचा दुःखी चेहरा पाहुण त्याचे वडिल रोहितने त्याची विचारपूस केली. रियो रागामध्ये जपानी भाषेमधे म्हणू लागला “मी बेसबॉल चांगल्या पैकी खेळून दाखवलं. तरीही मला कॅपटनने टीमधे घेतलं नाही. पुन्हा तसच झालं”. त्याच्या त्याचं जपान टीममधे खेळण्याचा स्वप्न धोक्यात दिसत होतं. रोहित सुद्धा त्या भाषेत म्हणाला “मी भेटायला येतो तुझ्या शिक्षकांशी” . “तुम्ही नका येऊ. मी अाईला घेऊन जातो. तुम्हाला पाहून वर्गातले मुले अजूनच मला चिडवतील”. रोहित शांत झाला. तो सुद्धा थोडा दुःखावला. रोहितने जपानमधे त्याच्या अॉहिसमधल्या जपानी मुलगी सकूरा सोबत लग्नं केलं होतं.

Tr निमित्त झाले मराठा मोर्चाचे.
सकाळी मुलगी शाळेसाठी तयार होत असताना vanवाल्या काकांचा मेसेज आला,
सकाळी स्कुल बसेस, vans काही ठिकाणी अडवल्या आहेत, बरोबर मुले असल्याने आंदोलकांचा सूर समजावण्याचा होता , पण संध्याकाळ पर्यंत वातावरण कसे असेल माहित नाही , त्यामुळे आज van सर्विस बंद राहील.

" अगं पूर्वा, ये ग जरा मदत करायला . " राहुलची आई तिला बोलावत होती .
" हो येते ना काय करताय ? " - पूर्वा
" अगं काय हा पसारा झालाय त्यातून काय करायचा सुचत नाहीये बघ राहुलला लाडू खायची इच्छा झाली होती म्हणून हे सगळं घेऊन आले पण या कामाच्या रगाड्यात काही करायचं होईना . आज जरा वेळ मिळाला तर हा सगळं पसारा झालाय . मी आवरून घेते मग आपण बसुया करायला. " अहो तुम्ही बसा काकू मी आवरते पसारा . "
" अगं तुला कुठं हि काम सांगू . "
" अहो असू द्या हो मी करते हे . तुम्ही बघा किती दमलाय आणि किती घाम आलाय तुम्हाला . थोडा वेळ बसा तोपर्यंत होईल माझं . "

जात हे पाप आहे, मानवतेला शाप आहे
अंधाऱ्या विहिरीत फुत्कारणारा विषारी साप आहे.

लाज बाळगावी तिथे गर्व आणि माज आहे
जात नाही जात ही स्वतःलाच मारलेली विखारी थाप आहे.

झेंडा कोणाचा निळा, भगवा तर कोणाचा पंचरंगी आहे
धमन्यांतून वाहणाऱ्या रक्ताचा रंग प्रत्येकाचा लालच आहे.

कुठून आलं हे सारं आणि कुठे घेऊन जाणार आहे
का माणूस असाच 'कुत्ते कि मौत' मरत राहणार आहे?.

मन सैराट झालं आहे, आक्रोश मूक झाला आहे
हलकट गिधाडांचं मात्र चांगलच फावतं आहे.

गंमत जंमत म्हणत म्हणत
करणी रात्री केली जाते
कविच्या बोटांना
कवितेची धार लागते

भळभळणार्‍या कविता
कश्या आवरू समजत नाही
डकौघाने नुसता
ट्यार्पी वाढत जाई

रडका - रात्री केलेल्या कवितांच्या करणीने रडणारा

(गुर्वाज्जींच्या शिकवणीचे पालन करायचे तर विसू देणे भाग आहे)
विसू - घ्या. हवेतर तिसू घ्या.

मला चळवळींमधे तसेच आंतरजालावर काही ठिकाणी एक गोष्ट जाणवली ती म्हणजे जातीअंताच्या लढ्या ऐवजी जातीय अस्मितेचच राजकारण होताना दिसते आहे.अनेक बुद्धीदांडगे विद्वान जातीय दरी कमी करण्याऐवजी विश्लेषणाच्या बहाण्यातून जातीय त्वेष व द्वेष फुलत राहतील याचीच व्यवस्था करतात. तरुणांची माथी सतत भडकत राहतील याची व्यवस्था करतात.विवेकी व विचारी अशी भूमिका कुणी घेतली वा घेण्याचा प्रयत्न केला कि त्याला 'भटाळला' विचारांचे बामनी करण झाले अशी दूषणे द्यायला सुरवात करतात. असो. विवेक व विद्रोह हे एका ठिकाणी नांदत नाही .पण विवेक विद्रोह समजून घेण्यास मदत करतो. हे आपल माझ मत.

कुणी तयार केली ही जात,
मानवतेला काळिमा ही जात…

कुणाला अभिमानाच प्रतिक,
तर कुणाला हिनवते ही जात…

बंद होऊन मतदानाच्या पेटीत,
मूर्खाना सत्तेत आणते ही जात…

सामाजिक न्यायासाठी मग,
गुणवत्ताही डावलते ही जात…

आवडीच्या जातीत जन्माचं,
ऑप्शनही देत नाही ही जात…

सुशिक्षित, सुसंस्कृत लोकांनाही
लग्न ठरवताना आठवते ही जात..

अशी घट्ट चिकटते जन्माला की,
मेल्यावरही जात नाही ही जात…

-- सुरज

बारा गावचा पाटील
टक्का मागे आरक्षण
देश सोडून निघाला
दूर दृष्टीचा ब्राह्मण

टक्का हवा प्रत्येकाला
जातीमध्ये राखलेला
प्रजा नागडी रानात
तिला कधी ना कळला

देश जातीत बांधला
देश जातींनी तुटला
देश नकाशी उरला
फक्त झेंडा वंदनाला

अशी जातींची डबकी
वर्ष हजार कुजली
धरू धरुनि किड्यांनी
प्रजा वाढ वाढवली

ज्यांनी संपवावी जात
त्यांनी बलवान केली
क्षुद्र करंट्या अंधांनी
घरे भरुनी घेतली

राष्ट्र हवाय कुणाला
धर्म हवाय कुणाला
साऱ्या जातीचेच राज्य
सुख हवंय वंशाला

"उशीर होईल यायला. वाट नको पाहू." विकासने केस सारखे करत आरशात पुन्हा नजर टाकली.
"कुठे चालला आहेस?"
"च्यायला, विचारलंस कुठे म्हणून? लागली पनवती आता." हातातला कंगवा भिरकावीत तो सुमतीच्या दिशेने वळला.
"दादा..." खुर्चीत वाचत बसलेली कविता संतापाने उठली.
"तोंड आवर आणि हे काय वागणं तुझं."
"गप गं. सालीऽऽऽ मला शिकवते." शर्टाची कॉलर नीट करत विकास म्हणाला.