भाषा (२) : शब्दवेध व शब्दरंग

Submitted by कुमार१ on 31 March, 2023 - 21:53

भाग १ इथे : https://www.maayboli.com/node/78349
......................................................................................................................
दोन वर्षांपूर्वी सुरू केलेल्या पहिल्या भागाची पृष्ठसंख्या बरीच वाढल्याने नवा भाग काढत आहे.
सर्व नव्याजुन्या वाचकांचे आणि प्रतिसादकांचे स्वागत !

नव्या वाचकांसाठी सूचना :
१. या भागात शक्यतो मराठी आणि अन्य मूळ भारतीय भाषांबद्दल लिहावे.
२. इंग्लिश आणि अन्य परदेशी भाषांमधील रंजक मुद्दे लिहिण्यासाठी हा धागा उपलब्ध आहे (https://www.maayboli.com/node/62893).

अर्थात ही विभागणी ढोबळमानाने आहे ;चर्चेच्या दरम्यान आंतरभाषिकता येऊ शकते.
सुस्वागतम !

येऊद्या भाषेविषयी काहीही..

अपभ्रंश, अर्थभ्रंश.. .. बहुरंगी आणि बहुढंगी शब्दप्रयोग.. आणि बरंच काही रंजन ..........

विषय: 
भाषा
शब्दखुणा: 
भाषा
चर्चा
पैलू
Groups audience: 
मराठी भाषा आणि व्याकरण
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users
शेअर करा

नवीन धाग्याला धावाधावीसाठी शुभेच्छा!
यकायक ह्या उर्दू आणि पारसी ( फारसी)शब्दामधून मराठीतला एकाएकी शब्द आला असावा का? दोन्हींचे अर्थ साधारण समान आहेत का?

Submitted by हीरा on 31 March, 2023 - 22:17

हीरा
इथे पहिली एकेरी धाव काढल्याबद्दल आनंद वाटला.
Happy

यकायक्>>>
होय, तसेच दिसते आहे:
एकाएकीं =
सं. एकक; तुल. फा. यकायक्
(दाते शब्दकोश)

Submitted by कुमार१ on 31 March, 2023 - 23:40

हीरा
त्याचे मराठीत निरूपण करा ना Happy

Submitted by कुमार१ on 1 April, 2023 - 01:27

ह्या ओळी
जे हाले मिस्किन मकुन तगफुल दुराये नैना बनाए बतीयां
ह्या हजरत अमीर खुसरो ह्यांच्या सुप्रसिद्ध सूफी कवनातील आहेत.
साधारण अर्थ: अचानक त्या दोन जादूभऱ्या मोहक नयनांनी नाना ( हज्जार) युक्त्या प्रयुक्त्या वापरून माझ्या मनाची शांती ( चैन) चोरून नेली.
मला फारसी ओळी लिहिताना नुक्ता लिहिणे शक्य झालेले नाही.
बहुधा अलीकडे नुक्तेवाले उर्दू उच्चार हिंदीतून काढून टाकले आहेत . तसे ऑप्शन सुद्धा येत नाही.

Submitted by हीरा on 1 April, 2023 - 09:45

मटा मधल्या एका बातमीत खालील वाक्य वाचले:
“कॉपीच्या गोरखधंद्यातून संस्थाचालक दर वर्षी लाखो रुपयांची कमाई करीत होते”.

मग गोरखधंदा या शब्दाचा धांडोळा घेतला तेव्हा तो बहुढंगी असल्याचे दिसून येते:

१. मराठी शब्दकोशात गोरखधंदा हा शब्द मिळाला नाही परंतु हे पर्याय आहेत:

गोरखचाळा-सांखळी- (ल.) संबंधाची गुंतागुंत; परस्परावलंबन.

>>> माध्यमांमध्ये 'गोरखधंदा' हा शब्द नकारात्मक अर्थाने वापरला जातो. (उदा. वरील वाक्य)

२. हिंदी विकीनुसार : . गोरख धंधा
https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A4%96_%E0%A...

गुरू गोरखनाथ नावातील 'गोरख' आणि त्यांच्या अबोध कारनाम्यासाठी 'धंदा' असे दोन शब्द एकत्रित येऊन 'गोरखधंदा' हा शब्द झाला.

३. असाही एक अर्थ:
जैव खतांचा गोरखधंदा:
पशुधनाचे व्यवस्थापन कसे करावे, याबद्दल पराशरांनी ‘कृषी पाराशर’ या प्राचीन ग्रंथात बारकाईने सूचना केल्या आहेत.

https://www.loksatta.com/navneet/what-do-you-mean-by-biotic-fertility-ma...

Submitted by कुमार१ on 1 April, 2023 - 21:13

ट्रेनच्या प्रवासात मोठ्या स्थानकाच्या आसपास
"उपरी उपस्कर कर्षण डिपो"

अशी पाटी अनेक वेळा पाहण्यात येते. उत्सुकता म्हणून या शब्दांचे अर्थ पाहिले.

उपस्कर म्हणजे उपकरण. (उपस्कर मराठीत पण आहे).

उपरी उपस्कर = pantograph
pantograph.jpg

Submitted by कुमार१ on 3 April, 2023 - 02:22

डेपोसाठी शब्द…

बस, कार, टेबल अशा रोजच्या वापरातल्या काही शब्दांसाठी मराठी प्रतिशब्द नाहीत का ? की मलाच माहिती नाहीत?

Submitted by अनिंद्य on 3 April, 2023 - 09:12

टेबल = मेज
कार = (चारचाकी) गाडी?
'बस'साठी शब्द नाही माहीत. Happy

(उपस्कर कर्षण! देवा! माझ्या प्रमस्तिष्क अनुलंब विदरात झिणझिण्या आल्या. Lol )

Submitted by स्वाती_आंबोळे on 3 April, 2023 - 09:20

Happy
pantograph >> जेव्हा हा तुटल्याची बातमी मराठी पेपरात येते तेव्हा खूपदा तो पेंटोग्राफ असा चुकीचा वापरला जातो. त्यामुळे ते काहीतरी पंचकोनाकृती असेल असा गैरसमज होतो.

(pan= universal असे ते आहे)

Submitted by कुमार१ on 3 April, 2023 - 10:23

एक 'उदंचन केंद्र' असतं जे सांडपाण्यावर शुध्दीकरण प्रक्रिया करतं. या उदंचन शब्दामागची व्युत्पत्ती काय?

Submitted by मामी on 3 April, 2023 - 12:34

त्यामुळे ते काहीतरी पंचकोनाकृती असेल असा गैरसमज होतो. >>> ते पंचकोनाकृतीच दिसतं पण.

Submitted by मामी on 3 April, 2023 - 12:35

छान माहिती. फक्त तिथे उत् + अञ्च् पाहिजे. अञ्ज् चा काहीतरी वेगळा अर्थ आहे. शिवाय मूळ उपसर्ग उत् आहे; त्यात पुढे अ आल्याने त चा द होतो.

Submitted by हरचंद पालव on 3 April, 2023 - 22:19

उपसा आणि शुद्धी करायला "जल शुद्धीकरण केंद्र" असतं. (Water treatment plant)
नुसता उपसा करायला "उदंचन केंद्र" असतं. (Pumping station)

Submitted by उपाशी बोका on 4 April, 2023 - 01:02

धन्यवाद कुमारसर, हपा आणि उबो.

उपसा आणि शुद्धी करायला "जल शुद्धीकरण केंद्र" असतं. (Water treatment plant)
नुसता उपसा करायला "उदंचन केंद्र" असतं. (Pumping station). >>>अच्छा.

मग उदंचनकेंद्रसाठी उपसाकेंद्र शब्द चालला असता की. >>> तेच की!

पण मग ते सोपे झाले असते ना? /s. >>> हो ना! मग ते सरकारी वाटलं नसतं.

Submitted by मामी on 4 April, 2023 - 02:11

वाचनात 'सुटवंग' शब्द आला. तो शब्द 'सुटवांग' असाही लिहिला होता. योग्य काय ?

आगापिछा नसलेला, एकटा असा अर्थ (मला समजलेला). अजूनही काही अर्थ आहेत काय ?

Submitted by अनिंद्य on 4 April, 2023 - 02:13

ही पहा आपल्याकडील जुनी चर्चा:
https://www.maayboli.com/node/2229?page=69

'सुटवंग' म्हणजे काय ?
...मोकळाढाकळा वागणारा?
सुटसुटीत ?
Submitted by कुमार१ on 31 August, 2016 - 12:54

* सुट्वंग हा शब्द मी लिबरेटेड याअर्थी वाचलाय.
Submitted by भरत. on 31 August, 2016 - 13:34

*सुटवांग हा शब्द लहान मुलांबद्दल ऐकलाय. सुटवांग मुल म्हणजे स्वतः चालू फिरु शकणारे मुल असं.
Submitted by जिज्ञासा on 31 August, 2016 - 13:43
....
शब्दकोशात नाही सापडला

Submitted by कुमार१ on 4 April, 2023 - 02:19

Pages