भाषा (२) : शब्दवेध व शब्दरंग

सरकारी जाहिरातींत झळकलेल्या त्या सुप्रसिद्ध माशांचं नाव इंग्रजी शब्द आहे, हे आज कळलं.

>>‘आकरेकून’ >>> छान. नवा शब्द समजला

आम्ही सुद्धा आकरेकून नव्हे पण त्याच्या सारखाच आखून रेखून असा शब्द वापरतो आणि त्याचा अर्थ ' व्यवस्थित लावून, पसारा आवरून, प्लॅन करून, नियोजन करून' असा घेतो. काही जुने लोक आखूरेखून असेही म्हणतात.
न्हाऊमाखून, खाऊपिऊन सारखे.

मीही सोडवलं कोडं. मासा म्हटला की तोच आठवतो.

घुंगुरटी शब्द छान आहे.

पांदी शब्दावरून ही कवी यशवंत यांची ही सुरेख कविता आठवली. आमची आई आम्हाला थोपटून झोपवताना जी अनेक गाणी / कविता म्हणत असे त्यात ही होती.

वाट तरी सरळ कुठे, पांदीतील सारी
त्यातून तर आज रात्र, अंधारी भारी
आणि बैल कुठल्याही बुजती आवाजा
किरकिरती रातकीडे, झाल्या तिन्हीसांजा .... अजूनी कसे येती ना, परधान्या राजा

संपूर्ण कविता https://balbharatikavita.blogspot.com/2010/07/blog-post_6699.html इथे वाचता येईल.

दि ' आणि 'क ' घेऊन केलेल्या या दोन अक्षरी शब्दांची गंमत पहा:

दिक् = दिशा
दिक = मर्यादा
दिक्क = खिन्न, चकित, आजारी.

या तीन शब्दांचे उगम अनुक्रमे:
संस्कृत, प्राकृत आणि अरबी. >> वा! हे भारी आहे.

घुंगुरटा शब्दाच्या निमित्ताने

लहानपणी एक गांधीजींची गोष्ट वाचली होती. त्यात कोणीतरी उंदराला मारायला बघत असतं त्याला गांधीजी सांगतात "तुझ्याएवढाच जगण्याचा हक्क त्या घुंगुरट्यालाही आहे." हा घुंगुरटा हा शब्द तेव्हा पहिल्यांदा वाचला होता आणि नवा आणि वेगळा असल्याने लक्षात राहिला.

gripe या शब्दाचा अर्थ कधी माहीत करून घेतला नव्हता. ग्राइप वॉटर ग्राइप नावाच्या एखाद्या औषधी द्रव्यापासून बनवत असतील असे वाटायचे. आज कळले की टु ग्राइप म्हणजे किरकिर करणे.

म्हणजे मुरडा येणे म्हणतात ते का?

सुरक्षिताक्षर

नुकतेच वि. का. राजवाड्यांच्या ग्रंथाच्या प्रस्तावनेत वाचले :-

पहिल्या, दुस-या व अठ्ठाविसाव्या पानांवर छिद्रे पडून काही अक्षरे फाटून गेली आहेत. बाकी ग्रंथ एथून तेथून सुरक्षिताक्षर आहे.

सुरक्षिताक्षर शब्द याआधी कधी वाचला नाही.

छान शब्द आहे. एकदम नेटके वर्णन असलेला व सोपा !

असे बरेच अनवट शब्द दिसत आहेत त्यात. वाचून झाले की आवडलेले इथे देतो.

त्यांच्या भाषेत इथे नाही तर ‘एथे’

तेही आवडलं‌ मला, एथून तेथून.

मुमुर्षू !

छान आहे शब्द.

सध्या राजवाडे वाचतोय आणि तत्कालीन मराठीचे एक वेगळेच रूप समोर येतेय. शब्दांचा वापर, अदलाबदल, अर्थछटा यांच्या बऱ्याच गमतीजमती. विरुद्धार्थी शब्द तर फारच आवडले.

उदा.:

'ओंगळ वि. सोंगळ
मानखंडना वि. मानमंडना
उत्कृष्ट वि. अपकृष्ट
अज्ञ वि. विज्ञ (हे संस्कृत- हिंदी दोन्हीकडे असेच आहे)
सन्मार्गगामी वि. उन्मार्गगामी
महात्मा वि. अल्पात्मा
शुद्ध / सोवळ्यातली वि. उष्टीमाष्टी
इंद्रपद वि. निंद्रपद

अजूनही बरेच शब्द आहेत. आधी अडखळले आणि मग आवडले