“या गंजिफा आहेत ना?” पंडीची उत्सुकता फार वेळ तिला गप्प राखू शकत नव्हती.
“खेळणार?” आचार्यांनी स्मित रूंदावत म्हटले. बाजूला बसायची खूण केली.
“कसं खेळायचं?” गुंडीने बसकण मारत विचारले.
“पत्त्यांसारखे,” पंडीचे लगोलग उत्तर तयार होते.
आचार्यांनी सर्व गंजिफा एकत्र जमविल्या आणि त्यातून घोडेस्वारवाल्या चित्रांच्या शोधून बाजूला ठेवल्या. ढिगावर हात ठेवून कसलासा जप केला.
“हे पहा, एरव्ही तुम्ही पत्ते खेळता त्यात चार रंग असतात. कोणते?” आचार्यांनी विचारले.
“बदाम, चौकट, किल्वर, ईस्पिक.” वांडाने कधी नव्हे ते पंडीला उत्तर देण्याआधी पिछाडले.
“बंडया बाबा किती वाजलेत बघा जरा.” ईमारतीच्या रखवालदाराने बंडयाला बजावले आणि बंडया भानावर आला.
“किती वाजलेत?”
“रात्रीचे अकरा.”
बापरे! दिवस चांगला गेला, आता रात्र चांगली जाण्याची लक्षणे बरी दिसत नव्हती. आईबाबांना काय सांगायचे? निळया कपडयातल्या दारूडयाचा चिकणा चेहरा त्याच्या डोळयासमोर तरळला. त्याचा काही उपयोग होईल. नली पण त्याला दुजोरा देईल. बंडयाच्या जिभेवरचा काळा डाग चुरचुरू लागला.
मंत्रावळी सुपारी
झिमझिम पाऊस सुरू झाला होता. आकाश बरेच गडद झाले होते. सगळीकडे दिवे उजळलेले होते. बंडयाने कल्पना केलेला तो रम्य जल्लोष आता हळूहळू तिथे साकार होत होता. ते खटखट वाजणारे तव्या, कढयांवरचे कालथ्यांचे आवाज आणि नाकापाशी आव्हान देणारे खमंग तळणाचे वास.
“बंडया रगडा पुरी खाऊ या?” गुंडीने विचारले. एवढा वेळ विद्याधरांच्या आईस्क्रिम केंद्रात घालवून प्रत्यक्षात त्यांच्या पोटात काही गेले नव्हते. बंडयाला भुकेची जाणीव झाली. दोघेजण वाट काढत पलिकडच्या पदपथावरील रामभरोसे भेलवालाच्या गाडीकडे निघाले.
“दोन रगडापुरी.” गुंडीने थाटात मागणी नोंदवली.
म्हाता-या मालकाने नम्रता धारण करत नाराज गि-हाईक परत का आले, हे जाणून घ्यायचा प्रयत्न केला. अचानक गुंडीचा परवलीचा कानात वाजला आणि बंडया आश्चर्यात पडला. तोच आश्चर्यात पडलेल्या म्हाता-या मालकाने देखिल उच्चारलेला तीन अक्षरी परवलीचा बंडयाच्या कानात खणखणला. आता तो म्हातारा अपेक्षेने बंडयाकडे पाहू लागला.
गुंडीने बंडयाला कोपराने ढोसले, “त्याच्या कानात त्याचा सांग.”
रंगवलय काय असते? विचारायला प्रश्न बंडयाच्या ओठांवर आलेला. तो गुमान गिळून तो गप्प बसला. मान खाली घालून उभा राहिला. त्याने इतर चौघांकडे नजर टाकली. आणि पहिल्यांदाच त्याच्या लक्षात आले. त्या चौघांच्याही हातात सप्तरंगी कडी होती. तशी तर त्याने गुंडीच्या आणि पंडीच्याही हातावर पाहिली होती. त्याला वाटले ती त्या दोघींची काही फॅशन वगैरे असावी.
“रंगवलय पाहिल्याशिवाय तुला मी कुठली आणि कशी पुस्तके देऊ शकणार?” बाईंनी सहानुभूतीने त्याला विचारले. “कुठे हरवलयस का कि घरी विसरलास? तुला तुझा क्रम माहित आहे ना? काय ठरवला होतास?”
सर्वतोभद्र यक्ष
मैदानात दुपारचा कडाडा जाणवत होता. मध्येच वा-याने झाडांच्या पानांची जोरदार सळसळ होई. त्या येणा-या झळाही गरमच असायच्या. बंडया एकटाच शिवाजी मैदानात बसून होता. वर्ग कधीच संपला. जो तो आपापल्या घरीही गेला. पंडी आणि गुंडी अर्धा तास त्याच्यापाशी थांबल्या होत्या. खेळून खेळून दमलेल्या, शिणलेल्या, तहानलेल्या आणि भुकेल्या. बंडयाचा एकटयाचा डबा तिघांना पुरण्यासारखा नव्हता.
“जय हो गुरूमाऊली.”
“बरे बरे कल्याण असो.” पशुमित्रा तीच्या नमस्काराने छानश्या लाजल्या आणि संकोचल्या. बंडयाची आजी अशी कधी पाया पडल्यावर लाजत नसे. उलट चांगली आग्रहाने त्याला पाया पडायला लावे. “मेल्या फुकटचा आशिर्वाद पाहिजेय होय.”
“आता ही मिठाई सगळयांना दे बघू.”
“हे हो काय आर्या. मी ती खास तुमच्यासाठी आणलीय. तुम्हाला आवडते ना, म्हणून मुद्दाम आज सगळया दुकानांतून शोधून आणलीय. कुठे मिळतच नव्हती.”
“हो ना. मला मुलांना दयायची होती. तर एक बाई घेऊन गेल्या.”
“एक बाई? अय्या... वीणाच तर नव्हे?” आणि चटकन् बिनाने जीभ चावली. आता बाण सुटला होता.
आर्या पशुमित्रा
गुरुपौर्णिमा दोन दिवसांवर आली होती. आपणच निर्माण केलेल्या रम्य कल्पनांप्रमाणे अमुदि शाळा असेल काय? बंडयाने स्वतःच स्वतःला कोडयात टाकले. गुरूपौर्णिमेच्या गुरूवारी सकाळी तो स्नानादी कर्मे करून शुचिर्भुत होऊन निघाला. या दिवशी गुरूंची पुजा करतात हे त्याने वाचले होते. त्याच्या दप्तरात खाऊचा डबा, पाण्याची बाटली, वहि, पेना शिवाय त्याने आजीच्या भांडयांमधला एक कुंकवाचा करंडा सोबत घेतला होता. बाकी उदबत्त्या, फुले, धूपारती त्याच्या घरात उपलब्ध नव्हते. गुंडीला नुस्तीच पिशवी, दप्तराशिवाय पाहून त्याला नवल वाटले.
