मानस कविता

मीही रडलो आहे पुस्तक वाचून
पण आता आठवत नाही... की कुठलं

बहुदा तो कुठलासा वृत्तांत होता
पात्र ज्यात अनेको होती..
चारी बाजूंनी भिरभिरत यायची
वाचत जायचो अन् रडत रहायचो मी.
क्षणभरात साहजिक समजलं की वाचतो काही वेगळं
रडतो काही वेगळं...
दोन्ही जुळून गेलंय.
वाचणं पुस्तकाचं
अन् रडणं माझ्या व्यक्तित्त्वाचं!

पण मी जे वाचलं होतं त्यावर नव्हतो रडलो
वाचण्याने तर मला रडण्याची ताकत दिली!
मी दु:ख मिळवलं होतं बाहेर... पुस्तकी जीवनाच्या...
वाचत जायचो अन् रडत जायचो मी!

श्वासांच्या पाठीवरती
दु:खाची हळवी रेघ
जगण्याचे कातर मेघ
जे कधी बरसले नाही!

आकाशाच्या दरबारी
फत्थरही उजळून जावे
निर्वात कुणी मोजावे
जे कधी प्रकाशत नाही!

आश्वस्त नदीच्या काठी
पहुडले कितीक किनारे
ते तिच्यात बुडले सारे
पण तिच्यात भिजले नाही!

ओलेत्या रात्रीपाशी
एकांत बोचरा निजतो
डोळ्यांना मिटवू धजतो
पण क्षणांस विझवत नाही!

एकेक पळाच्या पाठी
जगण्याची घरंगळ माळ
ओटीत बांधला काळ
जोवरी उजाडत नाही!

कधीकधी उगाचच
स्मृतींशी निगडीत मेंदूतल्या काही पेशी
चाळवतात काही जुन्या चवींना.
आणि जीभेला संदेश जातात...

शिजवावे, खावे, चाखावे,
भोगावे त्या चवीला. पुन्हा एकदा.
पण कसे?

तीच चव गाठण्याची प्रक्रीया नक्की आठवत नाही आता नीट.
जे सापडलं इंटरनेटवर ते जुळलं नाही स्मृतीसोबत
आणि तुला करावा कॉल आणि विचारावं पूर्वीसारखं...
अरे हो... ती सोय आता राहीली नाही.
लक्षात आलं.

आठवणींच्या आधारे शिजवलेल्या त्या पदार्थाला जेंव्हा आला तो जुना ओळखीचा वास
रडू आलं गं मला!

भूक नाही आता.
जेवू वाटत नाही.

ऐक ना...

ते भिशी, सहल, संकिर्तन, प्रवचन, गरबा,
सत्संग, महोत्सव, लेझिम, श्रावण, शिमगा,
ते भू-संवर्धन, जनप्रबोधन, समाजसेवावर्तन,
ते सहभोजन, सहवाचन अन् ते सहस्त्रनामावर्तन...

वा समारंभ, प्रारंभ, दंभ-आरंभ,
वा शेवट श्राद्ध श्रद्धांजली फुटका कुंभ,
कुणीही काही सांगावे न् मनास पटावे
प्रश्नांचे कुठले-कसले फाटे न फुटावे...

हे असले असणे शिकव मला बा राया...
मग नंतर जा तू.... जा सोडून ही काया
कळणारही नाही मजला की....
मी उरले नाही...
तू गेला अन् मी निव्वळ गेले वाया!

अमृता प्रीतम च्या एका माज़्या अत्यंत आवडत्या कवितेचा मी मराठीत केलेला भावानुवाद येथे देते आहे.
मूळ कविता पहिल्यी प्रतिसादात.

मी गप्प, शांत अन् निश्चल उभी होते
फक्त जवळ रोंरावत्या समुद्रात एक वादळ होतं

मग समुद्राच्या मनात न जाणे काय विचार आला...
त्यानं वादळाची एक पुरचंडीसारखी बांधली
माझ्या हाती दिली
आणि हसून जरा दूर झाला

मी अवाक् होते.
पण त्याचा तो चमत्कार स्वीकारला!
ठाऊक होतं की अशी काही घटना
कित्येक शतकात एखादीच घडत असेल....

लाखो विचार आले...
डोक्यात चमकून गेले...

ती निघून गेली बाथरूममध्ये. शांतपणे. दार लावून. गप्प.

तो तणतणत बाथरूमच्या दाराबाहेर. उद्विग्न. संतप्त. उदास.’
चिडचिडत. काहीबाही रागानं बडबडत.
’काय आवडतं तरी काय तुला? सांगून टाक एकदाच...’

आणि....
आणि ती खरंच सांगू लागली.

मला ना... तळहातावर निळ्या गर्द शाईचा एक ठिपका काढून थंड पाण्यात तो हात टाकल्यावर
संथपणे पाण्यात विरघळणारे निळे तरंग पहायला फार आवडतात.
किंवा मग साबणाने तो हात धुताना आलेला फिकट निळा फेस!

हाताच्या बोटांनी साबणाचे बुडबुडे बनवायला आवडतात.
कोरड्या फरशीवर ओले पाय उमटवून त्यांचा आकार निरखायला आवडतं.

रामधारीसिंह दिनकर हिंदी साहित्यातले फार मोठे नाव आहे. त्यांच्या कविता स्वातंत्र्यलढ्याच्या आणि स्वातंत्र्यप्राप्तीनंतरच्याही कठीण काळात तलवारीप्रमाणे तळपत होती. हल्ली त्यांची सुप्रसिद्ध कविता "सिंहासन खाली करो कि जनता आती है!" वारंवार आठवते. आणि असंही वाटतं रामधारीसिंहांनी कळकळीनं वर्णन केलेली ही ’जनता’ - नक्की कडेलोटाच्या कुठल्या टोकाला जाऊन पेटून उठते? किती राख होईपर्यंत थांबते? कुठवर ताणले जाऊ शकते तिला? आणि का?
आज रामधारीसिंह असते तर त्यांची लेखणी किती धाय मोकलून रडली असती?

असो. त्यांच्या या सुप्रसिद्ध कवितेचा मराठीत भवानुवाद करायचा छोटासा प्रयत्न -

वेन यिदुओ (Wen Yiduo) या चायनिज कवीच्या काही कविता मध्यंतरी वाचनात आल्या आणि फार आवडल्या. त्यातल्या एका ’Perhaps' नावाची गाजलेली कविता मनाला खूप स्पर्शून गेली. कातर करून गेली.
या कवितेचा मराठीत भावानुवाद करण्याचा प्रयत्न केलाय.....

'बहूतेक…..'.

बहूतेक फार फार रडून झालंय तुझं.
आणि आता डोळ्यांत पाणी येईना झालंय…

बहूतेक. बहूतेक जराशी झोप घेणं आवश्यक आहे तुझ्यासाठी.
तर मग आता या रातकिड्यांना आपण शांत व्हायला सांगू.
बेडकांना सांगू की तुमचा गलका गप्प करा.
वटवाघळांनो…, तुमची फडफड बंद करा!

रोज संध्याकाळी
तुझा निरोप घेऊन
मी परतत असते पुन्हा एकदा... इथेच.

कडी कोयंडा लाऊन घेते,
घट्ट घट्ट मिटून घेते....
अंधार लावते. मौन नेसते.
सोबत आणलेले ताजे ओरखडे
नीट खोचून ठेवते कोपऱ्यातल्या फुलदाणीत.

त्या ओरखडयांशी नातं सांगणाऱ्या काही जुन्या जखमा
ओळख पटून निःशब्द विव्हळतात....
आणि पत्र्यावर कुणीतरी नखांनी उमटवावे चरे...
तशा त्या नव्या-जुन्या ओरखड्या च्या खरखरीत संगीताच्या तालावर मी अल्लाद सोडून देते स्वतःला!

शहारे मला फार पूर्वीच सोडून गेलेले.
शरीराचे सर्व नितीबंध इथे परतताना बाहेरच खोळंबलेले.

काय झाले रे? कुणाचा घात झाला?
मी इथे होते... उगा आवाज झाला!

काय झाले रे? कुणी रडले इथे का?
का उशाला हुंदक्यांचा वास आला?

काय झाले रे? असा नि:स्तब्ध का तू?
कोण येथे ओकले अन् पूर आला?

काय झाले रे? मला काही कळेना...
मीच हसले की... मला तो भास झाला?

काय झाले रे? मला का भेव वाटे?
मी इथे आहे अशी की.. भास झाला?

काय झाले रे? कसे गुलजार होते...
मी जराशी बोलले अन् र्‍हास झाला?

काय झाले रे? मला तू सांग ना रे...
सांग की राणीस का हा रोग झाला?

काय होते, काय नाही, काय असते...
कोणत्या जगण्यात रुततो कोण भाला!