निसर्गाच्या गप्पा-१

हळदीचे ते खोड म्हणवे लागेल, ते धावते खोड असते. आले हळदीचे कूळ एकच, त्यात सोनटक्का, गलांगल असे अनेक प्रकार येतात.

ओल्या हळदीचे लोणचे करतात ना? मस्त लागते कसे करायचे ते अर्थातच माहीत नाही.

माझ्या घरातली २ जास्वंद !

आता त्यात काय विशेष असे नाही.
पण आता झाडाला चक्क फळ आली आहेत.

गेली २ वर्ष ही माझ्या कडे आहेत पण पहील्यांदाच आली. खरं म्हणजे जास्वंदाला फळ आलेली मी पहील्यांदाच बघितली. नंतर नेट वर बघितल्यावर,जास्वंदाला पण फळ लगते हे कळले.

माझ्याकडे झाडाला कळ्या आल्या की लगेच मुंग्या आणि छोटे किटक येतात. मी सतत साबणाचे पाणी, हिंग,हळद, नीम तेल शेवटी किटकनाशके वापरुन बंदोबस्त करत असे. ह्या वेळेस कंटाळा केला. बहुतेक त्याचे "फळ" मला मिळाले

दिनेशदा,
धन्यवाद !
गावाकडे शेतातली हळद काढण्याच काम सध्या चालु आहे, त्याची आठवण म्हणुन !

आदिती,
छान फोटो !
मी नुकतचं पांढरी जास्वंद लावली आहे !

माझ्याकडे हळदीच्या फूलाच्या पुष्पकोषाचा फ़ोटो आहे. तो टाकतो रात्री.
माझ्या गोव्यातल्या घराच्या मालकीण बाई, हळदीची लागवड करायच्या, आणि मग ती वर्षभर वापरायच्या.

अनिल, पेव वगैरे बद्दल पण लिही ना.

जागू त्या लोणच्यात ओले मिरीचे लोंगर पण छान लागतात, तसेच त्यात आंबेहळद पण घालतात. ओली हळद किसून लोणचे केले तर जास्त चवदार होते पण किसणीला एवढा पिवळा राप चढतो कि निघता
निघत नाही.

आदिती, मी पण जास्वंदीच्या फळाबद्दल लिहिणार होतो. सगळ्याच झाडांना नाहि धरत फळे. पण हि फळे विकसित झालेली (म्हणजे आत बिया वगैरे तयार झालेली ) नाही बघितली कधी. तूमच्याकडे होतात का ?

अदिती, खूप छान दिसत आहेत जास्वंदी जास्वंदाचे फळ पहिल्यांदाच पाहिले. ह्यात काय बिया आहेत का?

मी आत्तापर्यन्त जास्वंदीचे फळ कधिच बघितले नव्हते. इतके दिवस मला वाटत होते की कळी आहे.
आत बघते बिया तयार होतात का. आता आजुबाजुल पण जर चौकसपणे बघतेय बाकीच्या झाडांनापण फळ लागली आहेत का. अजून काही दिसली नाहीत.

आदिती जास्वंदिचा रंग खूपच छान आहे!

जास्वंदी सुंदर. फळ पण पहिल्यांदाच बघितली. माझ्याकडे पण ते छोटे किटक येतात जास्वंदीवर. काय करायचं ते जायला?
जागू धन्यवाद. आई किसुन करते लो़णचं. आईला रेसिपी विचारुन टाकेन इथे.

नॅपा व्हॅली म्हणजे वाईन कंट्री. तिथल्या द्राक्षाच्या बागा बघण्यासारख्या आहेत अगदी. त्यातल्याच ह्या बागा.

आणि ही दुरून दिसणारी बाग.

आर्च, वाईनरीमधे जाउन वाईन न पिता, दाक्ष खायला मागितली, तर लोक वेड्यात काढतात नाही ?
तिथे हॉप्स चे वेल बघितले का ? मला त्याचा फोटो बघायचा आहे.

जागू, हि फळे सुकल्यावर पण असाच आकार ठेवत असतील. घरी सजावटीसाठी छान आहेत.
आपल्याकडे फ्लॉव्हर्स ऑफ सह्याद्री हे पुस्तक दोन भागात उपलब्ध आहे पण त्यात फक्त फूलांचेच फोटो आहेत. पाने आणि फळांचे केवळ वर्णन आहे. त्यावरुन नवख्या माणसाला बोध होणे कठीण आहे.
शिवाय फोटोमधल्या फूलांचा रंग आणि प्रत्यक्षातील रंग, यात कधीकधी तफावत आढळते.

मी मागच्या पानावर पामच्या एका झाडाचा फोटो टाकला होता, त्यातली पाने न गाळण्याची पद्धत हि एक स्ट्रॅटेजी आहे. खास करुन माऊंट केनयावरची झाडे, ती अवलंबतात.
बाकिच्या ठिकाणी काही महिन्यांचा हिवाळा असतो. खूपदा हिवाळ्यात दिवस थोडा आणि कधीकधी मोजक्या तासांचाही असतो. त्या काळात सूर्यप्रकाशच नसल्याने, पाने अन्न तयार करु शकत नाहीत. आणि आधीच कमी असलेल्या पाण्याच्या साठ्याचे बाष्पीभवन करुन, ते वायाही घालवतील. म्हणून या काळात पानांना रजा दिली जाते. उन्हाळ्याची चाहूल लागताच, पालवी फूटायला सुरवात होते.
वरची पद्धत प्रदिर्घ उन्हाळ्यात ठिक आहे, पण जिथे रोजच्या रोज कडाक्याची थंडी आणि सूर्यप्रकाश असतो, तिथे अर्थातच काहि वेगळे उपाय करावे लागतात.
त्या पर्वतावर रोज रात्री शून्याखाली तपमान जाते. त्यासाठी पानांची रचना अशी केली जाते कि ती बर्फात गोठणार नाहीत. पानातले बरेचसे पाणी मागे घेतले जाते. आणि ते खोडात येते. पण उंच खोड असल्याने, त्यातले पाणीही गोठण्याचा संभव असतो. तर त्या खोडातील पाणी वाचवण्यासाठी, अशी आपल्याच पानांची दुलई घेतली जाते.
पाने अशी अंगावर बाळगल्याने थंडीपासून रक्षण होत असले तरी एक तोटा असा असतो, कि सुकलेली पाने मातीत कूजून जी पोषक द्रव्ये झाडाला मिळतात, ती मिळत नाहीत. या सूकलेल्या पानांत पाणी झिरपत असल्याने थोडीफार पोषक द्रव्ये त्यात विरघळतातच. ती परत मिळण्यासाठी या उभ्या खोडाला, सूक्ष्म मूळे फूटतात. एरवी खोडाला ती द्रव्ये शोषणे जमणार नसते. म्हणजे या चेंगटपणात, एक शहाणपणा आहे.

अश्या पानांच्या पसार्‍यात अर्थातच पाखरे आश्रयाला येतात. पण निसर्गात असे फूकट देणे घेणे सहसा नसते. पाखरांच्या उत्सर्जनातूनही झाडाला पोषक द्रव्ये मिळतातच.

तिथे जमिनीलगत वाढणार्‍या झाडांच्या आणखी काही यूक्त्या आहेत. कोरफडीसारखे दिसणारे एक झाड तिथे भल्या मोठ्या कमळासारखा आकार धारण करते.
त्यातली कडेची पाने हि जून आणि कडक असतात. वाढ होते ती मूख्यत: मधल्या भागातून. हा भाग अर्थातच मऊ असतो. पण तो रात्रीच्या गोठवणार्‍या थंडीत तग धरु शकत नाही. म्हणून कडेची पाने त्यावर घुमटासारखी घट्ट बंद होतात, आणि रात्री मधल्या भागाचे रक्षण करतात. (असे एक झाड मला लेक नैवाशा ला पण दिसले.) सकाळी सूर्य वर आला कि हि पाने हळूहळू उमलतात.

दिनेशदा, तुम्ही वनस्पतीशास्त्राचा खूपच सखोल अभ्यास केलेला दिसतोय. तुमच्यामुळे आम्हाला किती छान माहिती मिळतेय!!

दिनेशदा,
वनस्पतीत देखील किती अभ्यासपुर्ण रचना दडलेली आहे, हे तुमच्या मुळेच तर कळतयं आम्हांला !

अनिल, जितके बघतो आणि वाचतो, त्याने मलाच आश्चर्यचकित व्हायला होतेय. त्यातले काही इथे खरडतोय एवढेच. आता बाभळीवर एक लेख टाकतो.

हा आहे हळदीचा पुष्पकोष. यात पिवळी जांभळी फूले येतात.

साधारण आपल्याकडच्या घाटात, हे फूल तूम्ही अनेकदा बघितले असेल. देखणे दिसत असले तरी हे फूल चापलुसी करते, कशी ते माहिती आहे का ? (मग लिहिन ... )

जागू, हे फूल अगदी सहज दिसते. हा फोटो चोरला घाटातला आहे पण सावंतवाडी, अंबोलीला पण दिसते. इतर ठिकाणी घाटात रस्त्याच्या कडेला असतेच.
याचे नाव Melastoma .
झाडाचे परागकण अतिसूक्ष्म असले तरी त्या प्रत्येक परागणात झाडाचे गूणसूत्र असतात. असे गूणसूत्र असलेले परगकण निर्माण करण्यासाठी झाडाला बरीच पोषकद्रव्ये जमवावी लागतात. हे झाड ज्या ठिकाणी वाढते तिथे त्याचीच वानवा असते. बरं हे परागकण, किटकांच्या अंगावर फासावे लागतातच. त्याशिवाय त्यांचा प्रसार कसा होणार ? पण फसवणूक तर करता येते ना ?

आता समजा आपण किटक असलो, तर या फूलातले परागकण कुठे असतील, असे आपल्याला वाटेल. आपण सगळे जण त्या पिवळ्या पुंकेसरांकडे बोट दाखवू, किटकांना पण तसेच वाटते. पण त्या पिवळ्या पुंकेसराकडे जाण्यासाठी जांभळ्या दांडोर्‍यावरच उतरावे लागणार ना ?
खरी गोम इथेच आहे. पिवळे आहेत ते आहेत फसवे परागकण. म्हणजे ते भरपूर दिसत असले तरी खरे नव्हेत. खरे परागकण आहेत ते जांभळ्या दांडोर्‍यावर. पिवळे कण म्हणजे नूसतीच पावडर आहे. त्याच्याकडे झेपावणार्‍या किटकाच्या पोटावर नेमक्या जागी आणि नेमक्या प्रमाणावर खरे परागकण चिकटवले जातात
अरे पण हे सिक्रेट आपल्या आपल्यातच बरं का, किटकांना सांगू नका !

या फोटोत त्याचे फळही दिसेल...

निसर्गप्रेमींनो.. मागच्याच आठवड्यात मी साल्हेर मुल्हेर (बागलाण प्रदेश - महाराष्ट्र-गुजरात सीमेवरील) ट्रेक करुन आलो.. तिथे मला दिसलेली सुंदर फुले इथे देतो.. मला तरी प्रचि विभागापेक्षा इथे पोस्ट करणे महत्त्वाचे वाटले.. तुमच्याकडून माहिती मिळाली तर उत्तमच..

प्रचि १

-----------
प्रचि २

-----------
प्रचि ३

-----------
प्रचि ४

--
<

-------------
प्रचि ५

(ही धोतरा फुलाची जात का ?? एकात एक अशी फुलाची रचना आहे..)
--------------

(त्याच झाडाला लागलेले फळ)
---------------

---------------

---------------
प्रचि ६

(निवडुंगवर पडलेले बर्फरुपी फुले.. ! या फुलांचे झाड या निवडुंगावर फैलावले होते..)
------------

-------------

Yo.Rocks-- किति सुंदर फोटो आहेत हे? निळ्या रंगाचि फुले तर छान आहेतच. पण ति निवडुंगावरचि फुले काय सुपर्ब आहेत.

मुंबईत स्वस्त आणि मस्त फुलझाडे मिळण्याचे ठिकाण म्हणजे वाकोला. कलिना युनिव्हर्सिटीतून वेस्टर्न एक्स्प्रेस हायवेला येताना लागणार्‍या रस्यावर दोन्ही बाजूला ही रोपे विकायला ठेवलेली आहेत. डोळे, मन तर खुश होतच पण किंमत ऐकून खिसाही हसतो. दोन वर्षांपूर्वी लेकीच्या वाढदिवसाच्या पार्टीला रिटर्न गिफ्ट म्हणून एक प्राण्यावरचे पुस्तक आणि कुंडितील झाड द्यायचे ठरवले होते. पार्टी ऑर्गनायझरने एका-एका झाडाचे १२० रुपये सांगितले. मी सरळ वाकोल्याला गेले. एका देखण्या लाल पानांच्या झाडाची निवड केली. मला ७५ झाडे हवी होती त्यामुळे किंमत आणखी कमी केली. त्यालाच ती प्लॅस्टिकच्या कुंड्यातून लावून द्यायला सांगितली. एका कुंडीमागे केवळ २७-२८ का काय रुपये पडले. आणि लोकं अजून झाडं कशी वाढताहेत हे मला आवर्जून सांगतात.

यो, सुंदर फूले. पहिल्या २ फूलांची नावे बघावी लागतील. ३ मला फ्रेंच झेंडू वाटतोय. नंतरची दोन गणेशवेल. नंतरची आहेत धोत्र्याची. फळही धोत्र्याचेच.
निवडूंगावरची ती वेल आहे. तिचे पण नव बघावे लागेल.

मामी, तिथल्या झाडवाल्यांना मी अनेक वर्षे बघतोय. पुर्वी मोजकी झाडे असायची त्यांच्याकडे. आता बराच मोठा संग्रह असतो. त्यांचा धंदा वाढतोय, म्हणजे मुंबईत जास्तीत जास्त लोक झाडे जोपासत आहेत तर. चांगली गोष्ट आहे. आणि रिटर्न गिफ्ट म्हणून झाड देणे फारच छान.

आज मी द ग्रेट रिफ्ट व्हॅलीत, मसाई मारा च्या दिशेने ४०० किलोमीटर्स चा प्रवास करुन आलो. सवडीने लिहितो.

जागू, झाडे लावायचीच, आणि आहेत ती जोपासायची देखील. मग तिच आपल्याला जोपासतील.

प्रज्ञा.. तो बहरलेला निवडुंग आम्ही किती वेळ बघतच बसलो होतो.. तिथे इतर ठिकाणीसुद्धा (फक्त मुल्हेर किल्ल्याच्या वाटेवर) निवडुंगव्यतिरीक्त काही झाडांवर या फुलांचा पिसारा फुलला होता.. लांबून पाहिले की बर्फवृष्टी झाल्याचे भासत होते..

दिनेशदा.. थँक्स.. मी त्या प्रचि नं २ बद्दल खूप उत्सुक आहे.. खूप वेगळेपण जाणवले त्या फुलांमध्ये.. नि हो त्या बर्फरुपी फुलांचे नावही तितकेच महत्त्वाचे..

यो, सगळीच फुले खास रे
प्रचि ४ गणेशवेलच

यो, ४थे प्रचि खास जमलेय. गणेशवेलीचे फूल आहे ते.