१८८३ साली प्रागमध्ये जन्मलेला फ्रान्झ काफ्का जेमतेम ४० वर्षं जगला. हा थोर लेखक आणि तत्त्ववेत्ता 'अस्तित्ववाद' या संकल्पनेच्या जनकांपैकी एक. जॉं पॉल सार्त्र, आल्बर्ट कामू, गॅब्रिएल गार्शिया ही काफ्काचा प्रभाव पडलेली काही मंडळी. या नावांवरूनच काफ्काचं मोठेपण लक्षात येतं. 'मेटॅमोर्फॉसिस' या एकाच जबरदस्त कथेने काफ्काला लोकप्रिय केलं. अनेक भाषांत अनुवादित झालेल्या या दीर्घकथेची आजही जगभर चर्चा होते. जगण्याचं प्रयोजन शोधण्याच्या दुर्दम्य इच्छेपोटी काफ्काने बरंच लिखाण केलं खरं; मात्र आपल्या मृत्यूनंतर ते जाळून टाकावं, असंही त्याने आपल्या ब्रॉड या मित्राला सांगून ठेवलं.
बर्‍याच कवी व कलावंतांच्या बाबत असं होतं की त्यांच्या सुरुवातीच्या रचनांमध्ये त्यांच्या पूर्वसूरींची छाया दिसते. अनेकदा चित्रपटगीते ऐकताना त्यांच्या चाली या दुसर्‍या कुठल्या गीताची आठवण करून देतात. म्हणजे ते कलावंत या आधीच्या कलाकृतींची नक्कल करत असतात , असेच काही नाही. ते या कलाकृतींपासून प्रेरणा घेतात. अन्य कुणाला सुचलेल्या कल्पनेचे प्रतिबिंब त्यांच्या रचनेत उतरते.
शान्ता शेळके यांचे 'तोच चंद्रमा नभात ' हे गीत किंवा गदिमांच्या "दोन ओंडाक्यांची होते..." या ओळीं - यांचे मूळ संस्कृत श्लोकांत आहे.
ही एका परीने त्या मूळ रचनेला दिलेली दादसुद्धा!
बहुतेक गंगाधर गाडगीळ जी.एं.ना दु:खाची काळी वर्तुळे गिरवणारा लेखक म्हणाले होते. जी.एं.नी खरोखर तीच ती दु:खाची वर्तुळे गिरवली. पण त्यांचे प्रत्येक वर्तुळ आपले स्वतंत्र अस्तित्व घेऊन लखलखत बाहेर आले. त्यांचे निळासावळा, हिरवे रावे, पारवा, रक्तचंदन, काजळमाया असे एकाहून एक सरस कथासंग्रह १९६० ते ७५ या १५ वर्षांत प्रकाशित झाले. यातल्या बर्‍याश्या कथा त्यावेळच्या नियतकालिकांतून, दिवाळी अंकांतून प्रकाशित झाल्या होत्या. नियतकालिकांतील त्यांच्या सर्व कथा संग्रहातून प्रकशित झाल्या आहेत की काही रत्ने निसटून गेली ते माहीत नाही. उजवेडावे असा भेद करता येणार नाही इतके सरस त्यांचे सर्व कथासंग्रह आहेत.
मराठी भाषा गौरव दिन २०२३ - खेळ - शब्दशोध
आमचे काही शब्द हरवले आहेत. त्यांचा माग काढायचा आहे. पण त्यांच्या पाउलखुणा इतस्ततः विखुरल्या आहेत ; गूढ संकेतांसारख्या !
मायबोलीकर हरवलेल्या वस्तू , विशेषतः शब्द शोधण्यात किती पारंगत आहेत हे तर अखिल विश्वाला माहीत आहे.
चला तर मग! येताय ना शब्द शोधायला?
संच पहिला
कंसात शब्दातील अक्षरांची संख्या दिली आहे.
"गाढवापुढे वाचली गीता, कालचा गोंधळ बारा होता."
"नाचता येईना अंगण वाकडे."
"गाढवाला गुळाची चव काय?"
ही आणि अशी ठसकेदार वाक्ये आपण लहानपणापासून ऐकत आलेलो असतो, कधी आजी-आजोबांकडून, तर कधी आई-बाबांकडून. मग शाळेत चौथी पाचवीला मराठी व्याकरण शिकताना कळते की ह्यांना "म्हणी" म्हणतात.
शीघ्रकवितांच्या आनंदडोही - १ महाराष्ट्र गौरव गान
"जय जय महाराष्ट्र माझा - गर्जा महाराष्ट्र माझा' कविवर्य राजा बढे यांनी रचलेले हे गीता नुकतेच महाराष्ट्राचे राज्यगीत घोषित झाले आहे.
यावरून प्रेरणा घेऊन आपण महाराष्ट्राचे वर्णन करणार्‍या कविता रचायच्या आहेत. त्यांत महाराष्ट्रातील नद्या, डोंगर, किल्ले , तीर्थक्षेत्रे यांची नावे असतील; संतांची मांदायळी असेल; ऐतिहासिक व्यक्तींचे स्मरण असेल किंवा अगदी हल्लीच्या एखाद्या दिग्गज मराठी माणसाचे कौतुक असेल.
दूरस्थ कुणी दे तुझ्या करी ही कविता
वाहते जिच्यातून त्याची जीवन सरिता
जात्याच रुक्ष त्या एकच त्या आकांक्षा
तव आंतर अग्नि क्षणभर तरी फुलवावा.. !
-कुसुमाग्रज
मराठी भाषेची अनेक वैशिष्ट्ये आहेत, त्यापैकी काही म्हणजे यातील पद्य प्रकार. तुम्हाला कविता करायला आवडते का ? कविता वाचायला आवडते का? मग ह्या शीघ्रकवितांच्या खेळात भाग घ्यायला तुम्हाला नक्कीच आवडेल. पद्य म्हणजे लयबद्ध अक्षररचना असे पद्याचे लक्षण माधवराव पटवर्धन ह्यांनी आपल्या छंदोरचना ह्या ग्रंथात दिले आहे.
मराठी भाषा गौरव दिन २०२३
खेळ शब्दांचा - ५ - प्रसिद्ध मराठी व्यक्तींची नावे.
मराठी भाषा गौरव दिनानिमित्त आखलेल्या अनेक खेळांपैकी हा खेळ आहे शब्दांचा. उन्हाळ्याच्या सुट्टीत आपण सगळ्यांनी तासनतास पत्ते झोडले असतीलच. त्यातल्या त्यात बराच वेळ चालणारा आणि आवडीचा खेळ म्हणजे झब्बू. आता आपण खेळणार आहेत शब्दांचा झब्बू.
शब्दांच्या या खेळात आपल्याला गायक, खेळाडू, सामाजिक कार्यकर्ते, वैज्ञानिक, प्रशासक अशा प्रसिद्ध मराठी व्यक्ती ओळखावयाच्या आहेत.
जी.एं. कुलकर्णींच्या 'रमलखुणा' या कथासंग्रहातील ‘इस्किलार’ या दीर्घकथेबद्दल
