शब्दवेध व शब्दरंग (४)

काकपक्ष
हा याच अर्थाने कुठेतरी ऐकला, वाचला आहे.
टाळूवरील जावळाला म्हणतात काकपक्ष?

"लहान मुलाच्या टाळूवर व कानांवर ठेवण्यात येणारे केस"
असा अर्थ शब्दकोशात आहे.

(विश्वामित्रांनी रामासाठी काकपक्षधर असे विशेषण वापरलेय.)

आई म्हणोनी कोणी कवितेत

नोहेच हाक माते, मारी कुणी कुठारी
आई कुणा म्हणू मी, आई घरी न दारी

इतक्या करूण कवितेला ऐ दिल मुझे बता दे ची चाल लावून आम्ही वाट लावली.

हाय कॉटेक्स्टमुळे वाट लागली असे वाटले तुम्हाला.
अन्यथा चाल छान आहे.

कुठार कवींचा आवडता शब्द दिसतोय.

तिकडे बांग्लादेशचे राष्ट्रकवी क़ाज़ी नजरूल इस्लाम स्वत:ला “आमी परशुरामेर कुठार” म्हणताहेत :

* * *

आमि यज्ञ, आमि पुरोहित, आमि अग्नि!
आमि सृष्टि, आमि ध्बंस, आमि लोकालय, आमि श्मशान,
आमि अबसान, निशाबसान।
आमि इन्द्राणि-सूत हाते चाँद भाले सूर्य्य,
मम एक हाते-बाँका बाँशेर बाँशरी, आर हाते रण-तूर्य्य।
आमि कृष्ण-कन्ठ, मन्थन-बिष पिय़ा ब्यथा बारिधिर।
आमि ब्योमकेश, धरि बन्धन-हारा धारा गङ्गोत्रीर।
बल बीर –
चिर उन्नत मम शिर।
आमि परशुरामेर कुठार!

सुखरूप

प्रवास संपला की “सुखरूप पोचलो” असा निरोप देण्यापुरता “सुखरूप” शब्द माहिती होता.

एक जुना मराठी दीर्घलेख (छपाईचे वर्ष १९६६) वाचतांना सुखरूप शब्द अत्यंत सुंदर पुरुष/ सुस्वरूप देखणा माणूस अशा अर्थाने वापरलेला दिसला.

माझ्यासाठी नवीन, म्हणून ही नोंद.

मलाही हा अर्थ नवीन आहे. (शिवाय फक्त पुरुषच का? )
पोचताना सुस्वरूप करणारा प्रवास म्हणजे रस्ता ब्यूटी पार्लरवरून जात असावा.

सुस्वरूप चा टायपो असणार हो तो
मागेही कोणीतरी शार्दूल चा वाद्य असा अर्थ दिला होता. तो वाघ चा टायपो होता

>>> सुस्वरूप चा टायपो असणार हो तो
हो - तसंच असावं.

सुस्वरूप चा टायपो असणार हो तो

तसे असेल तर टायपो खूपदा झालाय

त्या बापट पंडिताचं सांगू नका मला हेच ते वाघ चं वाद्य करणारे

हा मदन या शब्दाचा अर्थ.

पण सुखरूपचा हा अर्थ कसा लावायचा?
सुख मिळते रूप पाहुन ज्याचे/जिचे असा/अशी तो/ती?

रूप पाहता लोचनी | सुख झाले हो साजणी ||

मंडळी, तुमचे + मराठी शब्दकोशातले संदर्भ आणि नंतर खुद्द ज्ञानेश्वरांची रचना…. त्या रूपवान माणसाने मजा आणली

स्वाती

आता नवमल्लिका आणि नीलोत्पल ची फुले / वृक्ष कोणते -काय-कसे ते शोधणार.

नाही सापडले संदर्भ तर इथे विचारायला येईनच.

मल्लिका म्हणजे मोगर्‍याचा प्रकार ना (मल्लिगै)?
आणि उत्पल म्हणजे कमळ > नीलोत्पल म्हणजे नीलकमल?

रामरक्षेत आहे ना, 'ध्यात्वा नीलोत्पलश्यामम् रामं राजीवलोचनम्'

नीलोत्पल म्हणजे नीलकमल?>>>> हो. Blue water lily.
मल्लिका म्हणजे मोगर्‍याचा प्रकार ना (मल्लिगै)>>> हो
मदनाचे ऊसाचे धनुष्य आणि त्याला भुंग्याची प्रत्यंचा. पाच फुलांचे बाण (कुसुमचाप)- अरविंद, अशोक, आम्रमंजरी, मल्लिका आणि निलोत्पल
त्यातले दोन कमळ प्रजातीतील; अरविंद आणि निलोत्पल का निवडले असावेत हे आजवर मला कळले नाही.

@ स्वाती_आंबोळे
@ ऋतुराज.

वा, झटदिशी संदर्भासहित स्पष्टीकरण ! अनेक आभार.

अरविंद वरून “मुखारविंद” आठवले आणि निलोत्पल वरून का कोण जाणे उत्पल दत्त

विराजित नवी अरविंद पत्रे ।
पाहूनि मानुनि तिचीच विशाल नेत्रे ।
घालीन अंजन अशा मतीने तटाकी I
कांते, वृथा उतरलो, भिजलो विलोकी II

मला हे आठवले

वरील सर्वच प्रतिसाद आवडले. छान चर्चा.

उत्तम चर्चा. मजा आली वाचायला.

त्यातले दोन कमळ प्रजातीतील; अरविंद आणि निलोत्पल का निवडले असावेत हे आजवर मला कळले नाही. >>> तरूण मंडळी नदी/तलावाकाठी फिरायला गेल्यावर त्यांना बेसावध असताना टिपायला हँडी असावं म्हणून.

तरूण मंडळी बागेत फिरत असतील तर अशोक, मल्लिका, मंजिरी हे आहेत.

बरं समजा कोणी अशोक बागेत फिरतोय आणि त्याचवेळेस मल्लिकेबरोबर मंजिरीही आली पाय मोकळे करायला तर मदन कोणता बाण निवडून कोणाला टार्गेट करेल? असा प्रश्न मनात आला.