शब्दवेध व शब्दरंग (४)

कोणता बाण >> बाकी कुठला नाही मिळाला तर हवाबाण

हपा तुम्ही रोमँटिक वातावरण दूषित करू नका.

“उत्पल” बद्दल थोडे उत्खनन केले. ते कमळ.

परंतु

“उपल” चा अर्थ = दगड

आपल्या कामदेवाने प्रेमीजनांना फेकून मारण्याच्या त्याच्या स्टँडर्ड आयटम्स मधे काही टायपो केला तर “उपलप्रक्षेप” होऊन फुल्ल क़हर होईल

उत्पल - उपल>> कमळ "रॉक्स" प्रेमी शॉक्स

धमाल आहात सगळे

कमळ "रॉक्स" ?

Actually, हरपा रॉक्स हियर 👍

अरे काय भारी आहात सगळे.....

मस्त चर्चा आहे. कमळ आणि कवि - फार सख्य होते त्या काळी. कविंचा वशीला होता कमळांकडे. हुकमी कविता होत असत.

कमळ आणि कवि - फार सख्य होते त्या काळी.>>>>>> यावरून हे कोडे आठवले.

कोणी एक वनी विचित्र पुतळा जेवावया बैसला
पात्री जेवण जेविता अतिबळे पात्रेचि तो भक्षिला
त्याची जी वनिता वनात फिरते सूर्यास प्रार्थी सदा
बोले विठ्ठल हा प्रकार उमगा षण्मासिचा वायदा

>>> त्याची जी वनिता वनात फिरते सूर्यास प्रार्थी सदा
यावरून रात्री कमळात अडकलेला भुंगा की काय असं वाटतं आहे.
(मग पुतळा काय आणि सहा महिन्यांचा काय संदर्भ? ! )

पुतळा म्हणजेच भुंगा वाटतोय.

शेवटली ओळ: सोडवा हे कोडे (सहा महिन्यात?) असे सांगते आहे बहुतेक, कोड्याशी सरळ संबध नसावा.

षण्मासिची टाईम लिमिट नाही समजली. काव्य कोडे झकास.
उत्तराची वाट बघणार.

याचा मात्र दु:खद अंत आहे:
रात्रिर्गमिष्याति भविष्यति सुप्रभातं भास्वानुदेष्यति हसिष्यति पंकजश्रीः
इत्थं विचिन्तयति कोशगते द्विरेफे, हा हन्त हन्त नालिनीं गज उज्जहार।

"रात्र संपेल, सकाळ होईल, सूर्य उगवेल आणि हे कमळ खुलेल" असा कमळात अडकलेला भुंगा विचार करत होता, पण हन्त हन्त! ( तेवढ्यात एका) हत्तीने कमळ उचकटुन फेकले.
याच्या वनितेने आता काय करावे?

ओह! इथून आलंय होय हे कमळ!

शामतक था एक भंवरा फूल पर मंडरा रहा
रात होने पर कमल की पंखुडी मे बंद था
कैद से छूटा सुबह तो हम ने पूछा क्या हुआ
कुछ न बोला, कुछ न बोला
कुछ न बोला अपनी धून मे बस यही गाता रहा

( इथे हवेत उडणारा भुंगारुपी ऋषी कपूर)

याचा अंत म्हणजे मी पुढे दिले त्याचा, ऋतूराज यांच्या कोड्याशी संबंध नाही.

दिव्यावर उडणारे आणि जळून मरणारे पाखरू - उर्दूत आणि कमळात अडकून मरणारा भुंगा - संस्कृत आणि तद्भव भाषांत फार कविप्रिय आहेत.

(मिटता कमलदल होई बंदी भृंग परि सोडीना ध्यास वगैरे - फारच क्लिशेड, दोनेक हजार वर्षे जुनी उपमा आहे)

सगळ्यांचं बरोबर.
पात्र म्हणजे कमळ आणि पुतळा म्हणजे भुंगा. कमळ मिटले आणि भुंगा अडकला. पात्राने खाणाऱ्यालाच मटकावले.या भुंग्याची पत्नी सूर्यदेवाची प्रार्थना करत हिंडत आहे कारण सूर्य उगवल्यावर त्याची सुटका होणार आहे. कोड्याचं उत्तर देण्यासाठी सहा महिन्यांची मुदत विठ्ठल कवीने दिली आहे.

कमळ चर्चा जोरदार.

कमळ रेफरंस मराठी, हिंदी, संस्कृत सर्वत्र पद्यात आणि गद्यात भदाभदा येतात खरे. फारच आवडती उपमा कवी-लेखकांची.

चरणकमल सर्वात कॉमन. पदकमल, मुखकमल, हस्तकमल/करकमल वगैरे भरपूर.

मुखारविंद, वदनारविंद, चरणारविंद, पदारविंद, करारविंद, पादपंकज हे ही.

राजीवलोचन, कमललोचन, कमलनयन, नवकंजलोचन, कंजमुख, करकंज, पदकंज, नेत्रकमल/ नयनकमल हे महामूर.

आणि अर्वाचीन?

नामचीन = प्रसिद्ध, ख्यात.

हा शब्द पहिल्यांदा एका आमच्या मुंबईच्या वृत्तपत्रात वाचला होता, मटा किंवा लोकसत्ता असावा. तेव्हा अर्थ कळला नव्हता परंतु आमच्या मुंबईच्या बोली मराठीतील शब्द असावा असे वाटले होते (उदा. गाणे "बोल" - गाणे म्हण नाही).

पुढे जेव्हा नामचीन = प्रसिद्ध, ख्यात असे कळले तेव्हा नावात चीन असूनही प्रसिद्ध, ख्यात कसा असा प्रश्न पडला होता.

नंतर एकदा त्याच वृत्तपत्रांमध्ये "नामचीन गुंड" असे वाचनात आले तेव्हा मात्र अर्थ शब्दशः पटला होता.

लोभान>>> मी आजवर लोबान असा समजत होतो.

हो, मीही लोबन/लोबान असा वाचला आहे. ऊद/धूप या अर्थाने.

गुलजा़रची एक छोटीशी कविता, ज्यात लोबानचा उल्लेख (उपमा) आहे.