भाषा (२) : शब्दवेध व शब्दरंग

पान, कात, चुना, सुपारी आणि पंचम म्हणजे तंबाकू.
पुलंच्या (बहुधा) पानवाल्यात हे वर्णन आलं आहे.

पान, कात, चुना, सुपारी आणि पंचम म्हणजे तंबाकू. >>> अरे वा.

पुलंच्या (बहुधा) पानवाल्यात >> +१

पानावरुन आठवले :

सरदारांना / सेनापतींना “पाचा पानाचा विडा देणे”असे जुन्या दरबारी मराठी पत्रात वाचलयं.

नेमकं आठवत नाही पण order of termination - पदमुक्तीचा आदेश असा अर्थ होता.

हो

सोबत शाल दिली तर सत्कार नाही तर पदमुक्ती

पानांची 'पंचम' चर्चा आवडली. मामींचे वरणही भलतेच आवडले आहे.

अनिंद्य, छान माहिती. एकाच शब्दाचे वाक्प्रचार व म्हणींमधे लपलेल्या अर्थछटा अगदी मजेदार असतात.

पान आणि विडा यात सुद्धा बराच फरक असतो.
पानावरून उठणे, याशिवाय पान न हलणे, विडा उचलणे, तोंडाला पानं पुसणे.

पान आपले साधे आणि विडा रोमॅन्टिक वाटतो. 'असा रंगला विडा, अशा रंगल्या राती' नावाची कथा रणजित देसाई यांच्या 'गंधाली' नावाच्या कादंबरीत आहे. भलतीच रोमॅन्टिक आहे, त्यामुळे विड्याची मनातली प्रतिमाच बदलली.

विड्याचा रोमांस + १

पटकन मात्र खानाने उचललेला विडाच आठवतो आणि पान म्हटले की रसपान आणि मदिरापान !

सेम अर्थाचा तांबूल जरा पुस्तकी थाटाचा शब्द.

“पान” चर्चेत अजून एक भर :

विंचू चावल्यास “काटा मोडला” आणि साप चावल्यास “पान लागलं” असं म्हणतात. साप-नाग-विंचू अशी नावं घेऊन बोलल्यास विष जास्त चढते असा समज त्यामागे आहे.

मस्तच.
>>>पानांची 'पंचम' चर्चा आवडली.>>>+९९

'समानशीले व्यसनेषु सख्यं' चा अर्थ birds of the same feather flock together. यात संकट कुठून आले?

घोरकष्टोद्धरण स्तोत्र असेही वाचलेले आहे तसेच घोरकष्टोद्धारण स्तोत्र असेही वाचलेले आहे.
बरोबर काय आहे? द्ध की द्धा? उद्धरण की उद्धारण?
अजुन एक - उद्धार या शब्दाशी काही नाते आहे का?
रामाने, अहिल्येचा उद्धार केला.
उद्धरण म्हणजे काय? वर काढणे का?

धन्यवाद कुमार सर.

स्त्रियांच्या सामाजिक स्थानाविषयीचे लेखन वाचत असतांना दोन ठार अपरिचित शब्द आले. दोन्ही शब्द याआधी कधीही ऐकले-वाचले नाहीत म्हणून अर्थासह इथे डकवतो आहे :

मायगोसावीण आणि कनकवर

कनकवर = कधीच मासिक पाळी न आलेली, न येणारी, मासिकधर्म बंद झालेली तरुण स्त्री.

मायगोसावीण = सवाष्ण विधवा (!)

याबद्दल बृहद्कोशातील माहिती खालीलप्रमाणे :

राजरा किंवा राजेश्वरी देवीच्या कुलधर्मात सवाष्ण म्हणून सांगितलेली विधवा. या कुलधर्मांत एक घरचें मेहूण, एक बाहेरचें मेहूण, एक ब्राह्मण, एक सुवासिनी, एक ब्रह्मचारी आणि एक विधवा अशीं साडेसात माणसें (ब्रह्मचारी अर्धा माणूस) भोजनास बोलवतात. या विधवेला “मायगोसावीण” म्हणतात व देवी मानून तिचें पूजन करितात.

>>>व्यसन या शब्दाचा संकट हा देखील एक अर्थ आहे.>>>>>
नव्हते माहीत.
आभार !

कनकवर = कधीच मासिक पाळी न आलेली, न येणारी, मासिकधर्म बंद झालेली तरुण स्त्री.
हे वैद्यकीयदृष्टया दुर्मिळ उदाहरण असेल ना ?

मायगोसावीण = सवाष्ण विधवा (!)
((एक विधवा अशीं साडेसात माणसें (ब्रह्मचारी अर्धा माणूस) भोजनास बोलवतात. या विधवेला “मायगोसावीण”...)))

म्हणजे या पूजेनंतर तिला सवाष्ण विधवेचा दर्जा मिळतो का ?

नो आयडिया !

मला दोन्ही शब्द आणि त्यांचे अर्थ नवीनच आहेत

वैद्यकीयदृष्टया दुर्मिळ उदाहरण …. याबद्दल डॉक्टर कुमार सांगू शकतील.

माझ्या ओळखीतील एका मुलीला गर्भाशयच नव्हते त्यामुळे तिला पाळीच कधी आली नाही. मात्र पुढे तिचे एका विधुराशी लग्न झाले.

[सं. नक्तं = रात्र]>>>>> करंज वृक्षाला संस्कृतमध्ये नक्तमाल म्हणतात.
रात्रीशी निगडित अर्थ आहे काहीतरी.....

बुगडी माझी “सांडली “….

हे छान