शब्दवेध व शब्दरंग (४)

पत् वरून बाकी सगळं आठवल, पतीपत्नी बरं आठवलं नाही तुम्हाला.
पति - ज्याचे सतत पतन होत असते तो

बिचारा पति.

पत् , पतन, पत्ते पे चर्चा = 👌

पति - ज्याचे सतत पतन होत असते तो….

👊

बुल्स आय

गूज
न. गुप्त गोष्ट; गुह्य. हित, निज या शब्दांशी जोडून उपयोग. पहा : गुज : ‘बरें पाहतां गूज तेथेचि राहे ।’ - राम १५५. [सं. गुज्]
मूळ धातू गुज् १प. अस्पष्ट बोलणे. गुंजारव करणे.
मी हा इथे का देत आहे?
गुह्य संस्कृत, प्राकृत गुज्ज. कन्नड गुजुगुजु, तमिळ कुचुकुचु, तेलगु गुसगुस =कुजबुजणे.
सगळ्या दख्खनी भाषांत किती साम्य आहे ना.
आणि आपले "हितगुज."
‘क्षणोक्षणीं चिखलाशीं चपक्‌चपक् करून हितगुज करणाऱ्या चपला...’ अहाहा.

साष्टांग प्रणाम ( = स + अष्ट + अंग प्रणाम = आठ अंगों के द्वारा प्रणाम)
ही आठ अंग कुठली?
डोके=कपाळ, हात, पाय = पायाचे अंगठे, हृदय म्हणजे छाती, डोळे, गुढगे, वचन आणि शेवटी मन.
पुढच्या वेळी देवाला साष्टांग नमस्कार करताना हे लक्षात ठेवा.
मुखी असावे नाम आणि मनी असावा भाव.

माझी समजूत होती की कपाळ, छाती, दोन हात, दोन गुढघे आणि दोन पायांचे अंगठे इथेच आठ अंगे झाली.

साष्टाङ्ग नमस्कारम् –
उरसा शिरसा दृष्ट्या मनसा वचसा तथा ।
पद्भ्यां कराभ्यां कर्णाभ्यां प्रणामोष्टाङ्गमुच्यते ॥
ओं श्री ______ नमः साष्टाङ्ग नमस्कारां समर्पयामि ।
कर्णाभ्यां?
पद्भ्यां कराभ्यां जानुभ्यामुरसा शिरस्तथा |
मनसा वचसा दृष्टया प्रणामोऽष्टाङ्ग मुच्यते ||

संस्कृत आठवी नववीच्या पुस्तकात साष्टांग नमस्काराच सुभाषित होतं
त्यात बहुतेक हपा म्हणतात तसाच अर्थ आहे.
शोधून इथे डकवतो

संकेत कोशा प्रमाणे अष्टांग ह्या शाबदाचे विविध अर्थ दिले आहेत. त्यात अष्टांगे (शरीराची ) ह्यात हपा म्हणतात ती अष्टांगे दिली आहेत. तर अष्टांगे (नमनाची ) मध्ये मी जी अष्टांगे म्हणतो आहे ती दिलेली आहेत. थोडे थोडे भेद सगळीकडे आहेतच.
मी दिलीला पहिला संदर्भ हा ॠग्वेदीय नित्यकर्म पूजा मधला आहे. तर दुसरा संकेत कोशामधून घेतला आहे.

अच्छा. धन्यवाद केशवकूल.

उत्तम चर्चा.
आणि अष्टांगयोग म्हणतात ती योगाभ्यासाची यमनियमादी आठ अंगे.

उरसा शिरसा दृष्ट्या मनसा वचसा तथा ।
पद्भ्यां कराभ्यां कर्णाभ्यां प्रणामोष्टाङ्गमुच्यते ॥
ओं श्री ______ नमः साष्टाङ्ग नमस्कारां समर्पयामि >>

कुठे साष्टांग नमस्कार करताना तोंड दोन्ही बाजुस करावे (म्हणजे कान टेकेल) अशी प्रथा असावी का?

तुम्ही म्हटल्यावर आठवलं, काही दाक्षिणात्य लोक साष्टांग नमस्कार करून तोंड दोन्ही बाजूला फिरवतात आणि मग कपाळ टेकतात.

पादौ हस्तौ जानुनी द्वे उरश्चाथ ललाटकम् ।
अष्टाङ्गेन स्पृशेद् भूमिं साष्टाङ्‌ङ्गप्रणतिश्च सा ॥८॥

नववीच्या "संख्या दश निबोधत" या पाठात आठ संख्येसाठी वरील श्लोक/ सुभाषित होते.

जानुनी म्हणजे गुडघे असावेत.
जानुनी सेतूकृत पातु.....

संस्कृत मधे द्विवचन असते . पादौ = २ पाय.
वरच्या सुभषिताचा अर्थ - २ पाय, २ हात, २ गुडघे, कपाळ आणि छाती असे मिळून ८ अंगे जमिनीस टेकवून/ स्पर्षून नमस्कार करावा - साष्टांग नमस्कार

ऋतुराज, आठवला मला तो श्लोक. छान चर्चा.
जानु म्हणजे गुडघेच, रामाचे हात गुडघ्यापर्यंत पोचायचे म्हणून तो आजानुबाहू. ध्यायेदाजानुबाहुं धृतशरधनुषं.

आजानुबाहू तसेच “आजानुभुज”

तेच पुढे शरचापधर संग्रामजित वगैरे..

अरे वा धन्यवाद अस्मिता, ऋतुराज, अनिंद्य व मैत्रेयी

जानुनी ही द्विरुक्ती झाली, चाय टी सारखी. जानु म्हणजेच नी (knee)

आजानुभुज” तेच पुढे शरचापधर संग्रामजित वगैरे >> श्रीरामचंद्र कृपालु - आवडतं हे भजन. फक्त ह्या आजानुभुज वाक्यात लता मंगेशकरांनी मूळ वृत्त बरोबर असताना चालीत ऑफबीट घेऊन हर्फ गिराना प्रकार का केला आहे ते कळले नाही. बहुतेक श्री - रामचंद्र मधला न्यास कानाला खटकत नाही, पण आ - जानुभुज मधला खटकला असता म्हणून केलं असावं.

जानुनी ही द्विरुक्ती झाली, चाय टी सारखी. जानु म्हणजेच नी (knee)>>>>> हरपा, ते लाडात येऊन म्हटले असेल.

जानु म्हणजेच नी knee … 👌

How brilliant!

“हर्फ गिराना” हे कितीतरी वर्षात न ऐकलेलं expression !

जानुनी ही द्विरुक्ती झाली>>

खरंतर हे वेगळे द्विवचन आहे, एक संस्कृत आणि एक इंग्रजी गुडघा.

नवीन शब्द "लघुदर्शन."
संत ज्ञानेश्वरांची मुक्ताई’ नेत्रदीपक लघुदर्शन (ट्रेलर) सोहळा....