निसर्गाच्या गप्पा (भाग ३४)

मराठीत पांगारा! त्याच्या पिचकार्‍या खेळायचो लहानपणी.

लग गयी आग; बन में पलाश, नभ में पलाश, भू पर पलाश।
लो, चली फाग; हो गयी हवा भी रंगभरी छू कर पलाश॥>>>>>> मस्तच...

मराठीत पांगारा! त्याच्या पिचकार्‍या खेळायचो लहानपणी.>>>> पळस आहे हा..

पिचकारी च एक वेगळ झाड आहे...

अरे असं होय!! मला वाटलेले पांगारा. आताशा झाडे कशी दिसत ते विसरायला झालेले आहे.

वसंत पंचमीच्या शुभेच्छा. भरपूर बहर आला आहे.

१.
२.

३.

४.

५.

६.

७.

८.

९.

१०. होळी पौर्णिमेचा चंद्रोदय

११.

हे गुलाब मी पहिले दोनतीन वर्षे कलम करून लावले आणि पूर्ण ताटवा केला. आता आपोआपच भरगच्च येतात.

अहा,मस्त फोटो अस्मिता! 8 आणि 11 मस्तच.

व्वा... खुप छान आहेत सर्व फोटो.

७ ते १० तर अतिशय आवडले.

अस्मिता मस्तच आहेत फोटो.
गुलाबाचा ताटवा तर काय बहरलाय.
त्यातल ते गुलाबी फुलांच Judas Tree आहे ना.?

माहिती नाही ऋतुराज. मला विशेष कळत नाही यातलं. शेजारच्या फेन्सवर आलेत.

अस्मिता अप्रतिम सर्वच, मी जेलस. एन्जॉय. गुलाब तर आहाहा.

ऋतुराज, आहाहा एकदम.

सर्वच फोटो नेत्रसुखद!

वा! अस्मिता मस्त फोटोज. ७ आणि ८ तर फारच आवडले.

ताम्हण: प्राइड ऑफ इंडिया, महाराष्ट्राचे राज्यफुल

सध्या मस्त बहरला आहे

पुणेकर्स
खालील कार्यक्रमांना जाता आले तर पहा.
Hello,
We are participating in
*Seed stories*
On 25th August.
*Displaying Wild seeds*
and presenting -
*"कवितेतील वनस्पती"* -
Poetry reading session related to wild plants and habitats.
@Fergusson college amphitheatre, Pune.

वरचे ताम्हणीचे फोटो किती सुंदर आहेत!

Moon Moth

मुन मॉथ सुंदरी आहे अगदी.

आपल्या लाडक्या गणपतीबाप्पाचे आगमन मोठ्या थाटामाटात झालेले आहे. आबालवृद्धांचा लाडका देव. गणपतीच्या साग्रसंगीत प्रतिष्ठापनेत पत्रीपूजेला विशेष महत्व आहे. त्यानिमित्ताने दर दिवशी दोन पत्रींची छोटीशी माहिती गणेश चरणी अर्पण.
गणपती बाप्पा मोरया !

मालती: 

.

मालतीची फळे

सुमुखाय नम:
मालतीपत्रं समर्पयामि।

Hiptage benghalensis
Hiptage - ग्रीक Hiptamai वरून आले आहे याचा अर्थ उडणे असा होतो. मालतीच्या फळांना तीन पाती असतात त्यामुळे ती हवेत उडतात.
benghalensis - बंगाल प्रांतात आढळत असल्यामुळे.

ही वनात आढळणारी एक काष्ठवेल आहे. या वेलीला माधवीलता, मालती, मधुमालती, हळदवेल अशी नावेदेखील आहेत. पाने हिरवीगार व गुळगुळीत असतात. पाकळ्यांना कडेला झालरीसारखे तंतू असतात. फुले फार सुवासिक असतात. याच्या फळांना तीन पाती असतात. त्यामुळे वाऱ्याबरोबर उडत जावून याचा बीज प्रसार होतो. त्वचारोगावर याचा उपगोग करतात. कालिदासाच्या साहित्यात या वेलीचा उल्लेख आढळतो.
बरेचदा मालती म्हणून मोगरा, मधुमालती यांची पाने देखील वाहिली जातात.

माका:
गणाधिशाय नम:
भृंगराजपत्रं समर्पयामि।

Eclipta prostrata
Eclipta - ग्रीक ekleipo वरून.
prostrata - जमिनीवर पसरणारे क्षुप.

पावसाळ्यात सर्वत्र मुबलक आढळणारी लहानशी वनस्पती आता काहीशी गायब होऊ लागली आहे. याची फुले अगदी लहान पांढरी शेवंतीसारखी असतात. माक्याच्या रसाने केस काळे होतात व केसांची वाढ चांगली होते. यामुळे याला आयुर्वेदात केश्य म्हणून गणले आहे. माक्याचा वापर व्रणावर तसेच प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी देखील होतो. माका हा एक शापित गंधर्व असून त्याने शंकराकडून गणेश पूजेत व पितरांच्या श्राद्ध कार्यातही महत्वाचे स्थान मिळवले.

सर्व छायाचित्रे आंतरजालावरून साभार

क्रमशः

मून माॅथ मस्त. आणी पत्रींची माहीती देण्याची कल्पना आवडली. रोज वाचत राहणार.

मून माॅथ मस्त. आणी पत्रींची माहीती देण्याची कल्पना आवडली. रोज वाचत राहणार. >> +१
हे एक फुलपाखरू

बेल:

उमापुत्राय नम:
बिल्वपत्रं समर्पयामि।

Aegle marmelos
Aegle - ग्रीक साहित्यातील एक अप्सरा, तिच्या नावावरून
marmelos - जॅम सदृश्य पदार्थ बनवण्यासाठी वापरले जाणारे फळ (पोर्तुगीज)

सर्वत्र आढळणारा एक पवित्र वृक्ष. याची त्रिदल पाने सर्वपरिचित आहेतच. शंकराच्या पूजेत ती अनिवार्य आहेत. ती तीन वेगळी पाने नसून एकच संयुक्त पान आहे. पानात काही उडणशील तैलग्रंथी असतात. आयुर्वेदातील दशमूळारिष्ट औषधात बेलाचा समावेश आहे. बेलफळाचे सरबत हे सर्व उष्माविकारात हितकर आहे. बेलफळाचे लोणचे, मुरंबा करतात. बेल चित्रा नक्षत्राचा आराध्य वृक्ष आहे. लक्ष्मी देवीचा या वृक्षात निवास असतो त्यामुळेच बेलाचे एक नाव श्रीफल असेही आहे.

दुर्वा:

गजाननाय नम:
दूर्वां समर्पयामि।

Cynodon dactylon
Cynodon - ग्रीक kyon, तीक्ष्ण खवल्यांवरून
dactylon - ग्रीक डाक्टयलॉन म्हणजे बोटांसारखे

गणपतीला प्रिय असणारी, सर्वांना परिचित व सर्वत्र आढळणारी वनस्पती. दुर्वांची ऋग्वेदात "आपल्या मुळांच्या वाढीप्रमाणे आमच्या वंशाची वाढ कर” अशी स्तुती केली आहे. त्यामुळेच बहुप्रसवतेचे प्रतिक असणाऱ्यावा दुर्वांना वाढदिवसाला डोक्यावर ठेऊन औक्षण करतात. मूत्रदाह, नाकातून रक्त येणे अशा रोगांत दुर्वा वापरतात.

सर्व छायाचित्रे आंतरजालावरून साभार

क्रमशः

बोर

लंबोदराय नम:
बदरीपत्रं समर्पयामि।

Ziziphus moritiana
Ziziphus - पर्शियन नावावरुन
moritiana - अरेबियन नावावरून

बोरीचा मध्यम उंचीचा, काटेरी वृक्ष आपल्या सगळ्यांच्या परिचयाचा आहे. याची पाने अंडाकृती व लवयुक्त असून त्यावर तीन ठळक शिरा असतात. याला पांढरट पिवळ्या रंगाची, बारीक फुले येतात. आयुर्वेदात बोरे रक्तशुद्धी, क्षुधाशामक म्हणून वापरतात. तसेच ते एक पौष्टीक खाद्य आहे. बोराच्या झाडावर लाखेचे किडे पोसतात

धोतरा

हरसूनवे नम:
धत्तूरपत्रं समर्पयामि।

Datura stramonium
Datura - धत्तूर यावरून.
stramonium - काटेरी फळावरून

पडीक जागेत, रस्त्याशेजारी आढळणारे एक रानटी झुडूप. याची फुले मोठी, नरसाळ्यासारखी पांढऱ्या रंगाची असतात तर फळे काटेरी असते. हे अत्यंत विषारी झुडूप आहे. तरीही आयुर्वेदात याच्या पानांचा व बियांचा उपयोग केला जातो.

सर्व छायाचित्रे आंतरजालावरून साभार

क्रमशः

ऋतुराज.

सदस्यनाम सार्थक करणाऱ्या पोस्ट असतात तुमच्या.

जय हो !

तुळस

गजकर्णाय नम:
तुलसीपत्रं समर्पयामि।
Ocimum santum
Ocimum - ग्रीक सुगंध घेणे
santum - पवित्र

सर्वांच्या परिचयाची आणि घराघरात असणारी पवित्र वनस्पती. तुळशीला अनेक धार्मिक संदर्भ आहेत. तसेच तुळशीच्या अनेक जाती आहेत. तुळशीच्या पानांत उडणशील तैलग्रंथी असतात. पानांतील थायमॉल व युजिनॉल या घटकामुळे तुळस सर्दी, ताप, फ्लू अश्या आजारात वापरतात.

शमी

वक्रतुंडाय नम:
शमीपत्रं समर्पयामि।
Prosopis cineraria
Prosopis - ग्रीकमध्ये काटेरी झाड
cineraria - राखाडी रंगाचा (खोड)

कोरड्या हवामानात आणि पाण्याच्या दुर्भिक्ष्यात आढळणारा बाभळीसारखा छोटेखानी वृक्ष. शमीला त्रिकोणी बारीक काटे असतात. शमीला बरेच धार्मिक संदर्भ आहेत. यज्ञात शमीच्याच समिधा वापरतात. शमीच्या लाकडाचे उष्मांक मूल्य जास्त असल्याने याचा उपयोग इंधनासाठी होतो. आयुर्वेदात देखील शमीचे उपयोग सांगितले आहेत. शमी हा धनिष्ठा नक्षत्राचा आराध्य वृक्ष आहे.
शमीपत्रीत बरेचदा दुरंगी बाभूळ, बाभूळ, खैर यासारख्या वनस्पतींच्या पांनांची भेसळ केली जाते.

सर्व छायाचित्रे आंतरजालावरून साभार

क्रमशः

धन्यवाद अनिंद्य

आघाडा
गुहाग्रजाय नम:
अपामार्गपत्रं समर्पयामि।

Achyranthus aspera
Achyranthus - ग्रीक भुश्यासारखी फुले यावरून
aspera - लॅटिन खरखरीत वरून
पावसाळ्यात मोकळ्या जागेत आपोआप उगवणारे एक छोटेसे झुडूप. याची पाने गोलाकार असून पानांच्या खालच्या बाजूला लव असते. आयुर्वेदात याचे पंचांग (मूळ, खोड, पान, फूल व फळ) वापरतात. दंतरोगात व मुखरोगात आघाडा प्रामुख्याने वापरला जातो.

डोरली
एकदंताय नम:
बृहतिपत्रं समर्पयामि।

Solanum indicum
Solanum - अल्कलॉइड असणारी
indicum - भारतीय

साधारणतः वांग्याच्या झाडासारखे दिसणारे व पावसाळ्यात उगवणारे आणखी एक छोटे झुडूप. पानावर बारीक काटे असतात. दशमूळात डोरल्याचे मूळ वापरतात. ताप, खोकला, कफ यात दोरल्याचे मूळ वापरतात.

सर्व छायाचित्रे आंतरजालावरून साभार

क्रमशः

गणपतीबाप्पावर वाहायच्या पत्रीची सुरेख माहिती मिळतेय. गणपतीबाप्पा मोरया.

कण्हेर

विकटाय नम:
करवीरपत्रं समर्पयामि।

Nerium indicum
Nerium - Nerion या ग्रीक नावावरून
indicum - भारतीय

सर्वांच्या परिचयाचे हे फुलझाडं सगळीकडे आढळते. फुले सुंदर असली तरी हे एक विषारी झुडूप आहे. याच्या दोन जाती आहेत लाल व पांढरी. कण्हेरीच्या मुळाची साल औषधात वापरतात. टायगर व क्रो प्रजातीच्या फुलपाखरांची ही खाद्य वनस्पती आहे.

रुई

कपिलाय नम:
अर्कपत्रं समर्पयामि।

Calotropis gigantea
Calotropis - ग्रीक kalos म्हणजे सुंदर व keel म्हणजे जहाजाच्या बुडासारख्या पाकळ्यांना आकार असणारे
gigantea - भव्य

पडीक जागेत मुबलक आढळणारी अशी ही वनस्पती. रुईला अर्क असेही एक नाव आहे. हिची फुले जांभळट असतात. हेदेखील एक विषारी झुडूप आहे. पाने मोठी, लवयुक्त व एका पेरावर दोन समोरासमोर अशी असतात. आयुर्वेदात अनेक व्याधीवर रुईचा वापर करतात. टायगर व क्रो प्रजातीच्या फुलपाखरांची ही खाद्य वनस्पती आहे.
रुईचीच एक जात म्हणजे मंदार (Calotropis procera). भ्रुशुंडी ऋषींच्या शापातून मुक्तता केल्यावर गणेशाने मंदार वृक्षाखाली वास्तव्य केले अशी कथा आहे त्यामुळे मंदार वृक्षाच्या मुळापासून गणेशमूर्ती बनवितात. रुई आणि मंदार मध्ये थोडा भेद आहे.

सर्व छायाचित्रे आंतरजालावरून साभार

क्रमशः