भाषा (२) : शब्दवेध व शब्दरंग

Submitted by कुमार१ on 31 March, 2023 - 21:53

भाग १ इथे : https://www.maayboli.com/node/78349
......................................................................................................................
दोन वर्षांपूर्वी सुरू केलेल्या पहिल्या भागाची पृष्ठसंख्या बरीच वाढल्याने नवा भाग काढत आहे.
सर्व नव्याजुन्या वाचकांचे आणि प्रतिसादकांचे स्वागत !

नव्या वाचकांसाठी सूचना :
१. या भागात शक्यतो मराठी आणि अन्य मूळ भारतीय भाषांबद्दल लिहावे.
२. इंग्लिश आणि अन्य परदेशी भाषांमधील रंजक मुद्दे लिहिण्यासाठी हा धागा उपलब्ध आहे (https://www.maayboli.com/node/62893).

अर्थात ही विभागणी ढोबळमानाने आहे ;चर्चेच्या दरम्यान आंतरभाषिकता येऊ शकते.
सुस्वागतम !

येऊद्या भाषेविषयी काहीही..

अपभ्रंश, अर्थभ्रंश.. .. बहुरंगी आणि बहुढंगी शब्दप्रयोग.. आणि बरंच काही रंजन ..........

विषय: 
भाषा
शब्दखुणा: 
भाषा
चर्चा
पैलू
Groups audience: 
मराठी भाषा आणि व्याकरण
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users
शेअर करा

अनिच्छनीय ?

“ अनिच्छनीय परिणाम होतील “ असे छापील भविष्य वाचले आज पेपरला. काय असावे ?

Submitted by अनिंद्य on 2 October, 2023 - 12:35

अन् इच्छ नीय
ज्याची इच्छा नाही ते परिणाम भोगावे लागतील.

हा शब्द योग्य वाटत नाहीये, ओढूनताणून वाटतंय. Happy

Submitted by अस्मिता. on 2 October, 2023 - 12:40

उ बो बरोबर सांगत असावेत. कारण इच्छेचा मूळ धातू इष् हा आहे. त्यापासून धातुसाधित विशेषण इष्ट आणि नकारात्मक अनिष्ट. आता ... नीय शब्दांत अनीयर प्रत्यय वापरला आहे. त्यात आणि क भू धा वि मध्ये फरक आहे. कभूधावि इष्ट म्हणजे इच्छिलेला. वाछ - वाञ्छ म्हणजे पण इच्छिणे पण वाञ्छनीय म्हणजे इच्छिण्या योग्य. अनीय प्रत्यय लागतो तिथे 'च्या योग्य' असा अर्थ होतो.

हे मी संस्कृतातील अर्थ सांगत आहे. हिंदी मराठीत याच शब्दांचे अर्थ बदलले असू शकतात, कल्पना नाही.

Submitted by हरचंद पालव on 2 October, 2023 - 16:43

वा ! Happy
+१

Submitted by कुमार१ on 3 October, 2023 - 08:22

मानव Happy

अनिच्छनीय परिणाम झाले नाहीत, भविष्यवाणी खोटी ठरली Happy

Submitted by अनिंद्य on 3 October, 2023 - 10:23

काही शब्दांमध्ये इ आणि वि यांच्या ऐवजी समाजात बरोबर विरुद्ध अक्षर उच्चारल्यामुळे अनेक अपभ्रंश निर्माण झालेत. अशा काहींची ही यादी :
इच्छा >> विच्छा
ईश्वर >> विश्वर
इंगळ/ इंगळा >> विंगळ/ विंगळा

विचार >> इचार
विघ्न >> इघ्न
विटकर >> इटकर

Submitted by कुमार१ on 5 October, 2023 - 02:11

थोडक्यात मराठी जगातील एकूण इ आणि व हे अखेर तेवढेच राहतात. अश्या रितीने आपण इ-व अक्षय्यतेचा सिद्धांत मांडू शकतो.

Submitted by हरचंद पालव on 5 October, 2023 - 02:57

Happy
इदर्भात फक्त वि चा इ होते राजे हो, इ चा वि नाही होत.

कुठं याच्या उलट होते का शोधा लागन भाऊ, नियम मांडायचा असन तं.

Submitted by मानव पृथ्वीकर on 5 October, 2023 - 03:09

‘वकील’ अरबी भाषेतून मराठीत आलाय आणि चांगलाच स्थिरावलाय. त्याच्या काही समानार्थी शब्दांची व्युत्पत्ती रंजक आहे :

हेजीब : (अर. हाजिब्)

येलची/ एल्ची : (तुर्की ईल्ची)

आदॉगाद :(पोर्तु. अदवोगादो) (गोव्यातील शब्द)
अदवोगादो advocate शी साधर्म्य दाखवते. पण advocate Latin मधून आलेय.

व।। हे वकीलचे लघुरूप पण मजेशीर !

Submitted by कुमार१ on 10 October, 2023 - 02:45

विद्याप्रशंसा

आज हा नवीन शब्द वाचला.

विद्याप्रशंसा = अविभक्त कुटुंबांतील व्यक्तीने स्वतःच्या विद्येने मिळविलेले धन. हे स्वकष्टार्जित धन त्या व्यक्ती चे खासगी धन, सामायिक कुटुंबाचे नाही Happy

Submitted by अनिंद्य on 16 October, 2023 - 06:33

बर! नव्यानेच ऐकला. वाक्यात उपयोग कसा होतो या शब्दाचा? "हे पाचशे रुपये म्हणजे काकूंची विद्याप्रशंसा असल्यामुळे काकांनी त्यावर हक्क सांगणं त्यांना रुचलं नाही" - असं काहीतरी?

Submitted by हरचंद पालव on 16 October, 2023 - 08:29

मी असे वाचले :

काशीयात्रेसाठी धन नव्हते. शेवटी XXभटांची साठवलेली
विद्याप्रशंसा कामी आली

Submitted by अनिंद्य on 16 October, 2023 - 09:10

https://bruhadkosh.org/words?shodh=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%...

इथे असा उल्लेख :
(ल.) महत्व; वजन; पर्वा; मातब्बरी (मनुष्य, वस्तु वगैरेंची) किंमत पहा. 'तो दुसरा ब्रह्मा करील उत्पन्न । मग ऐसियाची कथा कोण ।' -नव १६.६८. 'क्षुद्र पशु पक्ष्यांची काय कथा पांचही महाभूतें ।' -विद्याप्रशंसा (चिपळूणकर).

Submitted by कुमार१ on 16 October, 2023 - 11:11

विद्याप्रशंसा हे कृष्णशास्त्री चिपळूणकरांच्या कवितेचे नाव आहे.

इथे पान ११ पासून वाचता येईल

Submitted by भरत. on 16 October, 2023 - 11:31

हे कृष्णशास्त्री चिपळूणकरांच्या कवितेचे >>>
ती डाऊनलोड व्हायला समस्या येते आहे. नंतर पुन्हा प्रयत्न करावा लागेल ..

Submitted by कुमार१ on 16 October, 2023 - 11:35

विद्याप्रशंसा हे कृष्णशास्त्री चिपळूणकरांच्या कवितेचे नाव

नवीन माहिती !

Submitted by अनिंद्य on 16 October, 2023 - 11:52

धृतिमान ( = धैर्यवान )
हे नाव बंगालीत विशेष लोकप्रिय आहे.
(धृतिमान) चटर्जी, मुखर्जी, दास ही काही प्रसिद्ध उदाहरणे .

Submitted by कुमार१ on 17 October, 2023 - 06:50

धृत्या यया धारयते मनःप्राणेन्द्रियक्रियाः।
योगेनाव्यभिचारिण्या धृतिः सा पार्थ सात्त्विकी।।18.33।।

धृतिचा एक अर्थ धारणाशक्ती असाही होत असावा. मूळ धातू धृ - धारण करते, त्यापासून धरा म्हणजे पृथ्वी.

हे पार्थ, जी प्रवृत्ती यौगिक क्रियांनी अचल झाल्याने मन, प्राण व इंद्रियांच्या सर्व लालसांना किंवा सुखदुःखाना एकाच अव्यभिचारी दृष्टीने धारण करते-बघते, ती धृति सात्विक समजल्या जाते.
https://srimadbhagavadgitahindi.blogspot.com/2020/04/18-18-33-bg-18-33-b...

Submitted by अस्मिता. on 18 October, 2023 - 12:49

Pages