शिवाजी महाराज आणि मावळ्यांना बाहुबली बनवू नका

मग रायाजी तो भाला पुन्हा वर फेकतो तर तो "येउ द्या" स्टाइलने अजूनही तसाच उभा असल्याने मरतो.
>>>>
हे असं समोरून शस्त्रं येताना त्याला इतरांनी बघत बसणं व ज्याला 'खो' दिलाय त्यानी जवळ येईपर्यंत वाट बघणं, हे अनैसर्गिक रिफ्लेक्सेसचे उदात्तीकरण आहे. शिवाय यांना पेरिफेरल व्हिजनही नाही . आपण माशी आली तर सरकतो, हे मात्र 3D चपळाईने भाला नाकापर्यंत येऊ दिल्यावर शिताफिने(?) पकडतात. हे अबनॉर्मल आहे !!! असे रिफ्लेक्सेस असणारा वीर असणे तर जाऊद्या, गडावर पतंग उडवतानासुद्धा पडून मरून जाईल.

छान लिहिले आहे, आशुचॅम्प व रानभुली !

आपण माशी आली तर सरकतो, हे मात्र 3D चपळाईने भाला नाकापर्यंत येऊ दिल्यावर शिताफिने(?) पकडतात >>>

सत्या मांजरेकरची मुलाखत बघितली,

वीर मराठा सोडा, तो पुरुष सुद्धा वाटत नाही. टोटल गंडलंय

Whatsapp वर फिरू लागलाय हा लेख,।मला आताच आला

माझ्याच भावना व्यक्त केल्यात असच वाट्तय. त्यात आणखी त्या त्या सिनेमात काम केलेल्या कलाकारांची गुर्मी आणी,
"कभी कभी लगता हय अपुनीच महाराज हय" हा अ‍ॅटिट्युड.

आशु तुम्ही मनातले बोलला. तानाजी पाहताना अस्वस्थ झाले. महाराजांच्या बालमित्राची मनातली प्रतिमा आणि देवगण काही जुळेना. कितीही अचाट दाखवले तरी थोरले महाराज आहेत म्हणून श्रद्धेने पाहिले. वाटलं हे काय आहे. मग अजून विचार केल्यावर वाटलं प्रत्येकाला महाराज वेगवेगळ्या पद्धतींत दाखवायचं स्वातंत्र्य द्यायला पाहिजे. कोणीतरी येईल अभ्यासू जो दाखवेल वास्तविक काय होते ते. तसाही पोवाड्यामधले, बखरीमधले, पत्रांमधले, शिवभारतातले, कवी भूषण, मोगल तवारीखांमधले महाराज वेगळे तरी विलोभनीय आहेत. राजवाडे, सरदेसाई, मेहंदळे, शेजवलकर, सरकार, डफ, पुरंदरे, इ सगळ्यांची शैली वेगळी.

महाराजांवर बोलायची भीती वाटली नाही पाहिजे कुणाला असा वाटतंय. बहुतेकांना महाराजांची ओळख होतेय. ज्यांना आवड आहे ते अजून खोलात जातील आणि वाचतील. बहुतेकांनी पुरंदरे वाचून सुरुवात केली नंतर हळू हळू खोलात गेलेत. मला वाटतय मुलांना किंवा अमराठी ओळख अजून चांगल्या पद्ध्तीने झाली पाहिजे पण प्राप्त परिस्थितीत पैसे घालवून बनवणारे भालजी नाहीत. एक यादी बनवायला हवी ज्यांनी हे सिनेमे पाहिलेत त्यांनी नेक्स्ट काय पाहिले पाहिजे.

बाकी कळत्या वयात 10 12 वय असणारे आम्ही 4 2 भावंडाना मुद्दाम नेऊन आजोबांनी पसरणीचा घाट दाखवला प्रतापगड पर्यंतचा भूगोल दाखवला. आणि प्रतापगडच्या चढावर शामियान्याची जागा आणि खान वर कसा आला आणि महाराजाणी वर लवकर जाता यावी ती वाट पाहिल्यावर काहीतरी मनात पक्के झाले. 5 शाह्यांच्या समोर 16 वर्षांच्या मुलाचे शककर्ते होणे म्हणजे काय याचा आवाका आजही समजत नाही. पण पुस्तकातला इतिहास आणि वास्तवाची जी सांगड बसवायची सवय लागली ती आयुष्यभर राहिली. कुठेतरी आज तसे आजोबा व्हायचा प्रयत्न करणे हेच हातात आहे.

लेखाशी खूप सहमत. ट्रेलर पाहूनच एकही चित्रपट पाहिलेला नाही. नवीन चित्रपटात मावळ्यांची वेशभूषाही धन्यच!

योग्य लिहिले आहेत. सहमत.

अरे आशु, एकदम मनातलं लिहिलंयस रे. भयाण असतात हे आचरट सिनेमे. मी अजिबातच भानगडीत पडत नाही हे बघण्याच्या.

सिनेमॅटिक लिबर्टी ही खास टर्म का करावी लागली हेच मला कधी कधी कळत नाही. साहित्यिक स्वातंत्र्य आणि सिनेमॅटिक लिबर्टी यात विशेष असा फरक आहे का, असावा का? >>> मानव यांच्या प्रश्नाला कुणीतरी उत्तर देईल म्हणून वाट पाहिली. हा वेगळ्या धाग्याचा विषय आहे खरे तर. पण पुन्हा फिरून वेगळ्ञा धाग्यावर जाण्यापेक्षा आता हाच धागा बहुसमावेशक व्हावा ही श्रीं ची इच्छा !

साहीत्यिक लिबर्टी ही इतिहास / तथ्यांपासून असते. तरीही पुस्तक किंवा मासिक, लेख यातून आपण समोर एखादी वस्तू सिनेमासारखी उभी नाही करत. तिथे कल्पनाशक्तीला वाव राहतो. यावर मायबोलीवर सुद्धा वेगळ्या विषयावर चर्चा झाल्या आहेत. साहीत्यिक स्वातंत्र्य घेत आकाराला आलेली एखादी कादंबरी, समजा श्रीमान योगी आहे. यातले संवाद हे स्वातंत्र्यच आहे. पण जेव्हा या ऐतिहासिक तथ्यांपासून काही अंशी स्वतंत्र पण गाभा न सोडणार्या कादंबरीवर जेव्हां चित्रपट बनवायचा असतो तेव्हां ते माध्यमांतर होते. प्रत्येक माध्यमाची मर्यादाही असते आणि ताकदही. सिनेमा बनवताना कादंबरीबर हुकूम तो बनवता येणे शक्य नसल्यास माध्यमांतरामुळे जे स्वातंत्र्य घ्यावे लागते ती सिनेमॅटिक लिबर्टी.

म्हणून ती टर्म राखीव असावी असे मला वाटते. व्याख्या निरनिराळ्या असतील. नेमके सांगताही येणार नाही. आता मूळ विषयावर बर्यापैकी चर्चा झालेली असल्याने हा विषय भरकटवणारा ठरणार नाही असे वाटते.
सिनेमॅटिक लिबर्टी आणि विषयाचा ताळमेळ पुढच्या प्रतिसादात.

इथे लिहीलेला प्रतिसाद संपतच आलेला. पुन्हा आपोआप सगळे सिलेक्ट होऊन पुढच्या अक्षराने सगळे डिलीट झाले. हे वारंवार होतेय. आता पुन्हा पहिल्यापासून... बापरे !

लंडन इथे महाराजांचे मूळ चित्र आहे. हा संदर्भ सोडून महाराजांची वेशभूषा, चेहरेपट्टी यात विनाकारण बदल करणे याला सिनेमॅटीक लिबर्टीच्या ऐवजी घोडचूक शब्द योग्य होईल. एका शिवकालीन चित्रपटात मिष्टान्नाचे भोजन दाखवले आहे. आजही गावाकडे चटणी भाकरी खाणारी पिढी आहे. थोडे फार धनदांडगे, राजकारणी सोडले तर लग्नात आजही पंजाबी डिशेस ग्रामीण भागात दिसत नाहीत. लाप्शी आणि वांग्यात उसळ घालून केलेली रस्साभाजी हे लग्नातले जेवण असते. निमशहरी भागात बदलले आहे. पण अगदीच संस्कृतीच समजणार नाही इतके काही नामशेष झालेले नाही.

सिंहगड, तोरणा, शिवनेरी इथे स्थानिक, गाईड लोक सांगतात की " राजं मोहीमेवर असताना आपल्यासारखंच भाकरी अन कांदा खायाचं. चटनी भाकर खायाचं". एक म्हातारेसे गाईड सिंहगडला असतात. शाहीर म्हणतात ते स्वत:ला. मला त्यांचे उच्चार कळत नाहीत. पण आपुलकीने सांगतात इतिहास. गाऊन दाखवतात. ते म्हणतात कि आम्ही लहान असताना पिवळा भात (मसाले भात) आम्हाला माहिती नव्हता. आता काय जे उठतंय ते पिवळा भात बनवतंय. आपलं खानं हाय व्हय त्ये ? जे पिकतं तेच खावं मानसानं " शेवटचं पटलं. शिवकालीन खाण्यापिण्याच्या सवयीबद्दल समकालीन काही फारसे लिहीलेले नाही. पण महाराजांना कचोरी आवडत असा उल्लेख एका ब्रिटीश अधिकार्याने केला आहे. त्या वेळी महाराष्ट्रात कचोरी असेल का पण ? गुजरातला असावी. असा रिसर्च ऐतिहासिक चित्रपटाला असायलाच पाहीजे. राजांकडे सुग्रास जेवण जे पाहुण्यांसाठी बनत असेल कदाचित. आपणही घरी येणारे पाहुणे विचारात घेऊन मेन्यू बनवतो. त्याप्रमाणे परदेशी पाहुण्यांसाठी कचोरी ऑफर केली असेल...

जिथे हे उल्लेख नाहीत तिथे स्वातंत्र्य घ्यावे लागते आणि ते क्षम्य आहे. पण त्यामागे थोडा वरीलप्रमाणे विचार असावा.
सिनेमॅटीक लिबर्टीचे चांगले उदाहरण म्हणजे संत तुकाराम हा चित्रपट. संत तुकाराम सुद्धा शिवकालीनच. पण त्यांचे एकही चित्र उपलब्ध नव्हते. किमान महाराजांना प्रत्यक्ष समोर बसवून काढलेले चित्र उपलब्ध तरी आहे.

संत तुकारामांची भूमिका विष्णूपंत पागनीसांनी केली. आज संत तुकारामांचे म्हणून जे फोटो प्रत्यक्ष देहूत आहेत ते पागनीसांचे आहे. संत तुकाराम दिसायला कसे होते याची काहीच कल्पना नसल्याने विष्णूपंतांमधे तुकाराम दिसणे ही अत्र्यांची लिबर्टी. ती गरज होती. त्यांचे पागोटे हे त्यांनी तत्कालीन खेडुतांचा अभ्यास करूनच बनवून घेतले होते. ते कसे बोलत असतील, त्यांची शैली कशी असेल हे सर्व सिनेमॅटीक लिबर्टीचे उदाहरण आहे.

त्यामागची भावना चांगली आहे.
इतकी कि या चित्रपटामुळे विष्णूपंत अंतर्बाह्य बदलले. चित्रपटाने धंदा केल्यावर निर्माते जेव्हां मानधन घेऊन पागनीसांकडे गेले तेव्हां त्यांनी सांगितले की तुकारामाने मला जे दिले आहे त्याची भरपाई मी पैसे घेऊन करू ? निर्मोही तुकारामाच्या भूमिकेचे पैसे घेऊ ? त्यांनी नकार दिला. इतकेच नाही तर शेवटपर्यंत त्यांनी तुकारामाचीच वेशभूषा केली. त्यांना मृत्यू आला तो संत तुकाराम नाटकाच्या भूमिकेत असताना वैकुंठगमनाच्या दृश्यात !

छान पोस्ट रानभूली.
तुम्ही माध्यमांतर या दृष्टिकोनातून सिनेमॅटिक लिबर्टी टर्म म्हणजे काय आणि ती का असावी हे उदाहरणासाहित छान समजावले आहे. ती वेगळी टर्म असायला हवी हे पटले.
ती स्वतंत्र परंतु गाभा सोडणारी असली की खटकते.

मानवसर धन्यवाद.
( परत आल्यावर अहो जाहो का करताहेत सगळे?)

रानभूली, तुमच्या सगळ्याच पोस्टी खूप छान आहेत आणि पटल्या.

एक छोटीशी सुधारणा - संत तुकारामांचे पागोटे हे अत्र्यांनी तत्कालीन खेडुतांचा अभ्यास करूनच बनवून घेतले - हे काही खरे वाटत नाही. तत्पूर्वीही अनेक चित्रांत तुकोबांना पागोटे दाखवले आहे, अगदी राजा रवी वर्मा यांच्या चित्रांतही. उलट अत्र्यांनी त्याबरहुकुम व्यवस्थित वेशभूषा निवडली असावी. तुम्ही म्हणता तसे त्याकाळी चित्रपटात शक्य तेव्हढे वास्तवाच्या जवळ जाणारे चित्रण करणे आणि अभ्यासपूर्ण कलाकृती बनवणे ह्या गोष्टीला लोक महत्त्व देत असत.

तत्पूर्वीही अनेक चित्रांत >>> हपा, संत तुकाराम हा चित्रपट १९३६ साली रिलीज झाला. त्या आधी चार पाच वर्षे त्याची तयारी सुरू असणार.
राजा रवी वर्मा यांचे हे चित्र त्याआधीच असल्याचा उल्लेख आहे का?
१९४५ वा त्या आधी असा उल्लेख तुम्ही दिलेल्या लिंक वर आहे.

बरं, ते माहीत नाही, पण राजा रवी वर्मा १९०६ ला गेले.

http://tukaram.com/english/artgallery.htm इथे १८३२ चा एक उल्लेख आहे (ते चित्र वेगळ्या चित्रकाराचे आहे, पण त्यातही पागोटे आहे).

राजा रवी वर्मा १९०६ ला गेले.>
दुसऱ्या लिंक बद्दल आभार.
( मी नव्हते हो त्या काळात म्हणून तपासून घ्यावं लागतं)

जणू मी इकडे १८५७च्या बंडापासून आहे.

बंडावरून आठवले. सय्यद बंडा जीवा महाला हे नीट वठवले आहेत का अलीकडच्या चित्रपटात की त्यातही अ अ सीन्स आहेत?

जणू मी इकडे १८५७च्या बंडापासून आहे. >>> :हाहा
मला कसं माहीत असेल? एक डाव भुताचा पाहिलाय ना?
मी नव्हते हे चांगलेच ठाऊक आहे.

@लेखातल्या प्रत्येक अन प्रत्येक वाक्याशी १०००% सहमत...
हे असले बाहुबली टाईप ट्रेलर पाहून संताप संताप होतो जीवाचा....
मागे एकदा एका लग्नात मांडवाच्या दारी येणाऱ्या पाहुण्यांच स्वागत करायला मावळ्यांच्या वेशातील काही जण उभे केले होते...येणाऱ्या पाहुण्यांना मुजरा करण हे त्याचं काम.... पाणी आलं होत डोळ्यात ते पाहून...थोडी तरी लाज वाटली पाहिजे अशी हौस असणाऱ्या लोकांना....आणि महाराजांवरील सध्याच्या चित्रपटांवर तर बोलायलाच नको....निव्वळ फालतू गल्लाभरू काम...धड इतिहास माहीत नाही आणि विषयाचं गांभीर्य तर मुळीच नाही....

लग्नात मावळ्यांचा ड्रेस खालून जोकर उभे केले जातात..

अशा बकवास लोकांना मेंदू नावाचा अवयव नसतो.

अगदी !
फारच आचरट प्रकार असतो तो लग्नात दारावर उभे केलेले मावळे म्हणजे. म्हणजे लोकांना सेन्सच नसतो एक मावळा म्हणजे काय याचा. रात्र झाली म्हणून महारांजासाठीही गडाचा दरवाजा न उघडणारा म्हणून मावळ्यांच्या कथा आपण ऐकतो तिथे हे असे..

मागे ईथे वाशीला एका सार्वजनिक गणपतीतही आत महाराज होते आणि दारावर मावळा उभा केला होता. पण तो ऐटीत आपल्या तोर्‍यात उभा केला होता. आम्ही सोबत फोटोही काढले. लेकीला मावळा म्हणजे काय हा आपला ईतिहास अभिमानाने सांगताही आला. पण हे लग्नातले मावळे बघून काय सांगणार ..

लेख खूप आवडला आणि पटला. अगदी मनातले लिहिले आहे असे वाटले. रानभुली व सर्वांच्या प्रतिसादाशी सहमत आहे. मी तर ह्यातला एकही सिनेमा अजून पहिला नाही. इच्छाच झाली नाही ट्रेलर पाहून. त्यापेक्षा जुने कृष्ण धवल सिनेमे किती तरी पटीने उत्तम आहेत.

मांजरेकरांसारखे मेन स्ट्रीम कमर्शिअल दिग्द्गर्शक/ निर्देशक जे विकतंय ते बळजबरी पिकवून माया जमवायची हाच एक ध्यास घेऊन सिनेमे बनवतात हे आताशा सर्वज्ञात आहे. त्यासाठी चुलीवरल्या भाकरी पिठल्यासारख्या ऐतिहासिक आणि धार्मिक श्रद्धांना पिझ्झा बर्गर सारखे खमंग, चुरचुरीत, फोटोजेनिक स्वरूपात आपल्या पुढ्यात ठेवतांना, महाराजांचा ईतिहास वारसा लोकांपर्यंत सर्वदूर पोहोचवण्याचा, महाराजांच्या पराक्रमाला, धाडसाला, स्वराज्याच्या स्वप्नाला जनतेपर्यंत पोहोचवण्याचे महान कार्य हाती घेतल्याची जी मखलाशी करतात आणि मिडीया काल जन्माला आल्यासारखी त्यांचे बोलणे फेस वॅल्यूवर घेत त्याचा सगळीकडे ऊदो ऊदो करते हा सगळाच प्रकार अतिशय चीड आणणारा आहे.

मस्त लेख. पूर्ण पटला.

अक्षय कुमारला महाराजांचा रोल देण्यास तसा आक्षेप नाहीच. पण त्याचे वर्षाला पाच सहा आजिबात पॅशनेट नसलेले सिनेमे काढण्याची सवय डोक्यात गेल्याने कोणत्याही चांगल्या रोलसाठी अक्षय कुमार म्हणलं कि मूड जातो.