दिगंतराचे प्रवासी...

Submitted by .......... on 14 November, 2019 - 01:39

पक्ष्यांच्या वर्गिकरणाविषयी थोडी माहिती

वाढ आणि रचना ह्यांमधील मूलभूत फरकावर आधारित अशा २७ गणांमधे (Order) पक्षीवर्गाचे वर्गीकरण केले जाते. उदा. कुलिंग गणातील पक्षी (Order Passeriformes) म्हणजे झाडावर राहणारे पक्षी, आणि हेच पक्षी आपल्या जास्त परिचयाचे असण्याचा संभव असतो. पाण्याजवळ आपले जीवन व्यतीत करणारे बगळ्यासारखे पक्षी बक गणात (Order Ciconiiformes) अंतर्भूत होतात तर बदके, हंस ह्यांसारख्या पाण्यात राहणाऱ्या पक्ष्यांचा वर्ग म्हणजे हंस गण (Order Anseriformes)

गणांचे आणखी कुलांमध्ये (Families) पृथक्करण करण्यात येते. एका कुलामधील पक्ष्यांचे महत्वाचे गुण सारखेच असतात. कुलिंग गणातील पक्षी म्हणजेच फांदीवर बसणारे पक्षी. ह्या गणात एकूण ४० कुले आहेत. त्यात नाचरे (Muscicapidae), कावळे (Corvidae), फुलचुब (Nectariniidae) ह्यांसारखे पक्षी आहेत. ही कुले म्हणजे खरोखरीचीच कुटुंबे आहेत कारण प्रत्येक कुलात अनेक प्रजाती असतात. प्रजातींमध्ये विकास पावलेले पुष्कळच गुण सारखे असतात आणि त्यामुळे दिसण्यात आणि आचरणात सारखेच दिसतात. ह्या सवयींचे प्रत्यंतर चोच आणि पंजा ह्यांचे आकार, काही वेळा पंख आणि साधारण आकार व हालचाल ह्यांत दिसते. अन्नसाधनांच्या पद्धतीवर चोच आणि पाय ह्यांची रचना अवलंबून असते. पुष्कळ वेळा एखाद्या अनोळखी पक्ष्याची जात जरी सांगता आली नाही तरी त्याचे कुल लगेच सांता येते.

बऱ्याचशा सारख्या गुणांच्या प्रजातीच्या समूहाला गोत्र (Genus) म्हणतात. गोत्र कुलापेक्षा खालच्या वर्गाचे असते किंवा दुसऱ्या शब्दात कुलाचे गोत्रात वर्गीकरण केले जाते. केवळ सोईसाठी सारख्या गुणांच्या प्रजाती एकत्र करुन गोत्राची निर्मिती केली आहे. शास्त्रीय नावांमधील पहिले नाव गोत्राचे असते. एवढ्यापुरताच गोत्राचा संबंध आहे. गोत्रामधील सर्व पक्ष्यांचे पहिले नाव एकच असते. उदा. कावळ्यांच्या अनेक जाती आहेत परंतु त्यांच्यामध्येही काही समान गुण असल्यामुळे त्यांना कॉरव्हस (Corvus) या एकाच गोत्रात गोवले आहे.

गोत्राची विभागणी निरनिराळ्या जातींमध्ये (Species) करणे ही शेवटची पायरी आहे. जात एक नैसर्गिक घटक आहे. आंतर निपज करुन जातींची कसोटी ठरविण्यात येते. एका जातीत सारख्या गुणधर्माचे वेगवेगळे पक्षी असतात. त्यांच्यात पुनरुत्पादन होऊ शकते. सभोवतालच्या प्रदेशाची रचना व हवामान ह्यामुळे काही वेळा एकाच जातीच्या पक्ष्यांमध्ये आकार आणि पिसांचे रंग ह्यात फरक आढळून येतात. उत्तर भागात राहणारे पक्षी दक्षिणेकडे राहणाऱ्या पक्ष्यांपेक्षा साधारण आकाराने मोठे असतात. किंवा दमट हवेत राहणाऱ्या पक्ष्यांचे रंग कोरड्या हवेत राहणाऱ्या पक्ष्यांपेक्षा जरा जास्त गडद असतात. जाती अंतर्गत असे अनेक सूक्ष्म भेद असू शकतात. हे फरक जर अधिक स्पष्ट व कायमचे असतील तर त्या जातीच्या उपजाती आणि वंश ह्यात आणखी भेद करतात. परंतू निरनिराळ्या वंशांमधील पक्ष्यांची आंतरनिपज होऊन सुद्धा जात ती राहिल्यामुळे जात ही वर्गीकरणाचा घटक म्हणून राहतेच.

प्रत्येक पक्ष्याचे गोत्र ठरवून त्याचे कुल आणि जात निश्चित करता येते. सध्या पृथ्वीवर पक्ष्यांच्या ८६५० जाती आहेत. हे पक्षी ज्या २७ गणात विभागलेले आहेत त्या गणांचा अनुक्रम सर्वात कमी प्रगत अशा वंजुल (Grebe) आणि मंजूक (Divers) पक्ष्यांपासून सुरु होऊन अतिशय प्रगत अशा फांदीधारी (Perching) पक्ष्यांपर्यंत शेवट होतो. भारतामधील १२०० पक्ष्यांच्या जाती ७५ कुलांचे प्रतिनिधित्व करतात.

(वरील माहिती सलिम अली यांच्या भारतीय पक्षी या पुस्तकातून जशीच्या तशी घेतली आहे)
1दिगंतराचे प्रवासी.jpg

-----------हरिहर (शाली)

विषय: 
प्रकाशचित्रण
निसर्ग
शब्दखुणा: 
दिगंतराचे
प्रवासी
Groups audience: 
पर्यावरण
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users
शेअर करा

सुगरणीची मादी एकदा अंडी उबवायला लागली की नर दुसरी मादी शोधतो व दुसरा घरोबा थाटतो. विणीच्या हंगामात असे अनेक संसार थाटतो.>>> हे माहित नव्हते. कुठे तो क्रौंच आणि कुठे सुगरण. Wink

Submitted by हरिहर. on 16 December, 2019 - 12:15

सारस जोडीदाराच्या मृत्यूपश्चात अन्नत्याग करतो व मरतो असं वाचलंय मी

Submitted by ऋतुराज. on 16 December, 2019 - 12:19

गप्पीदास
Stonechat (Female)

(फोटो जुना आहे. इमेज अपलोड करायला जरा अडचण येतेय. प्रयत्न करुन पहातोय.)

Submitted by हरिहर. on 16 December, 2019 - 13:11

माफ करा हरिहर, तुम्ही लिहिले होते उत्तर पण विसरले.
हरकत नसेल अजुन एकदा तुमच्या कॅमेराच्या लेन्स ची रेन्ज लिहाल का पुन्हा?
जसे १४-५५ , ३५-३०० एम एम वगैरे. या परिणामातच लिहा उपलब्ध असेल तर.

Submitted by सुनिधी on 16 December, 2019 - 14:09

सध्या महिनाभर कामासाठी सलीम अली बर्ड सँच्यूरीसमोरुन जावे लागते आहे. त्यामुळे आज घरातून ७ वाजता निघून दोन तास तेथे घालवता आले. रोज दिड तास तेथे थांबत येईल महिनाभर. आज ९:०० वाजेपर्यंत सुर्यदर्शन तर झाले नाहीच पण वातावरणही अगदी आषाढासारखे होते. त्यामुळे फोटो फारसे मिळाले नाहीत. पक्षी मात्र भरपुर दिसले, भरपुर वेळ दिसले. आठवेल तसे लिहितो.

घार (Black Kite)
काळा गोविंद (Black Drongo)
हळदी-कुंकू (Spot-billed Duck)
चक्रवाक (Ruddy Shelduck)
सोनूला (Gadwall Duck)
काळ्या डोक्याची शराटी (Black-headed ibis)
मोर शराटी (Glossy ibis)
कौरव, कांडेसर (Woolly-necked Stork)
बगळा (Heron)
राखी बलाक (Grey Egret)
गाय बगळा (Cattle Egret)
ढोकरी (Pond Heron)
दर्वीमुख (Eurasian Spoonbill)
चित्रबलाक (Painted Stork)
टिटवी (Red-wattled lapwing)
तुतवार (Common Sandpiper)
ठिपकेदार तुतवार (Wood Sandpiper)
करडा सुकना (Grey Wagtail)
थोरला धोबी (Pied Wagtail)
वेडा राघू (Green bee Eater)
जांभळी पाणकोंबडी (western swamphen)
शेकाट्या (Black-winged Stilt)
चिरक (Indian Robin)

फोटो फारसे नाहीतच कारण आकाश खुप भरुन आले होते. ही सर्व मंडळी मला 7:30 ते 8:45 am या वेळात दिसले. मी तेथून निघेपर्यंत यातले सर्व तेथेच होते. चित्रबलाक मात्र 8:30 वाजता उडून बाजूच्या झाडावर जावून बसले. त्यांच्या बसायच्या पद्धतीवरुन ते विश्रांतीसाठी बसलेले समजत होते. म्हणजे आता दुपारपर्यंत त्यांची सुट्टी.

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 04:27

सुनिधी थोडे फोटो Canon EOS 60D या कॅमेऱ्याने काढले आहेत.
बाकी सर्व Nikon Coolpix P900 या कॅमेऱ्याने काढले आहेत.
हा ब्रिज कॅमेरा आहे. पॉईंट ऍन्ड शुट. त्यामुळे लेन्स, सेटींग वगैरे भानगड नाही. कॅमेरा हलकाही आहे.
वरील सर्व फोटो बर्ड वॉचिंग मोडवर काढले आहेत.

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 04:38

कावळे होते, पारवे होते. अरे एकाच जागी कांडेसर, शराटी, दोन प्रकारचे बगळे, शेकाट्या हे सगळे होते. मुठेचा काठ म्हणजेच हे अभयारण्य आहे. मोजता येणार नाहीत इतके पक्षी उतरलेत. वॅगटेल, तुतवार तर कुठेही बागडत असतात काठावर. मी सोनूला (Gadwall Duck) व कांडेसर (Wooly necked Stork) प्रथमच पाहीले. Happy
फोटो टाकतो. चांगले नाहीएत पण.

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 04:48

सोनूला
Gadwall Duck
Pune (Salim Ali Bird Sanctuary)
17 Dec. (7:45 am)

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 05:52

तुतवार
Common Sandpiper (Actitis hypoleucos)
Pune (SABS Yerawda)
17 Dec (8:00 am)

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 06:04

हळदी-कुंकू बदक, प्लवा
Indian spot-billed duck (Anas poecilorhyncha)
Pune (SABS)
17 Dec (8:00 am)

श्री व सौ. Happy

"दो जिस्म एक जान है हम" Wink

(दोन बदके आहेत फोटोत.)

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 06:15

मोर शराटी
Glossy Ibis (Plegadis falcinellus)
Pune (SABS Yerwada)
17 Dec (8:45 am)

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 06:17

चित्रबलाक
ही जोडी मी आल्यापासुन पाण्यात अन्न शोधत होती. आजुबाजूला काळ्या डोक्याची शराटी, कांडेसर, बगळे, शेकाटे अन्न शोधत होते. ८:३० वाजण्याच्या आसपास दोघेही उडाले व बाजूच्या झाडावर बसले. असे बसल्यावर ते चार वाजेपर्यंत शक्यतो हालत नाहीत हे मी खुपदा पाहीले आहे.
Painted Stork
Pune (SABS Yerwada)
17 Dec. (8:30 am)

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 07:13

Wooly necked Stork, Black headed ibis, Grey egret, Pond Heron, Egret, Black winged stilt.

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 11:06

हा ब्रिज कॅमेरा आहे. पॉईंट ऍन्ड शुट. त्यामुळे लेन्स, सेटींग वगैरे भानगड नाही. कॅमेरा हलकाही आहे.
वरील सर्व फोटो बर्ड वॉचिंग मोडवर काढले आहेत. >> धन्यवाद. खरेतर वेगळी न करता येणारी पण तरीही झूम करता येणारी लेन्स असेल अर तिला रेन्ज असतेच. पण याला नसेल तर वा लिहिले नसेल तर आश्चर्य आहे.
फोटो मस्तच आहेत सगळे.

Submitted by सुनिधी on 17 December, 2019 - 17:03

मस्त फोटोग्राफी अन बर्डिंग!!

हरिहर,

तुमच्या देवराईत जेवढे पक्षी येतात, तेवढे मला पाषाण लेक किंवा व्हालीत दिसले नाहीत, मे बी टायमिंग मॅच होत नसावं.

Submitted by रॉनी on 17 December, 2019 - 21:44

रॉनी देवराईत आता बरेच पक्षी कमी झालेत. लहान पक्षी आता फारसे दिसत नाहीत. प्रिनिया तर मला आठ दिवस दिसला नाही. बदकेही पंधरा दिवस झाली आली नाहीत. सध्या फक्त रोझी स्टर्लींग व सनबर्डस आहेत खुप. पण पुण्यात बऱ्याच पुलांवरुन खुप पक्षी दिसायला लागले आहेत. तुम्ही पुण्यात असाल तर येरवड्याला नक्की चक्कर मारा. काल मला खुप पक्षी दिसले. वर यादी दिली आहेच मी. कवडीपाटलाही खुप पक्षी दिसले. पण प्रचंड अस्वच्छता आहे सगळ्या ठिकाणी. Sad
सिंहगड व्हॅली मात्र स्वच्छ आहे.

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 22:35

पाषाण लेकला तुम्ही कुठून जाता? अलीकडील बाजूने एक गेट आहे. ते बंद असते पण विनंती केली की उघडून देतो वॉचमन. मला तेथे जास्त पक्षी आढळले. त्या बाजूला जात नाही कुणी.

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 22:36

हो सुनिधी. तुम्ही नेटवर माहिती पहा कॅमेऱ्याची.
माझा अनुभव सांगतो. वापरायला, बाळगायला अगदी सोपा आहे. हलका आहे. चटकन फोटो टिपता येतो. ऑटो फोकस छान स्पिडी आहे. इन फ्लाईट मधले पक्ष्यांचे फोटो टिपता येत नाहीत. DSLr ची गंमत नाही. Raw फोटो मिळत नाहीत. स्टॅबिलायझेशन जबरदस्त आहे. फोटोची साईझ 7 mb पर्यंत येते.

Submitted by हरिहर. on 17 December, 2019 - 22:45

होय. वाचते. तसा मागच्या वर्षी हा दागिना घेतलाय म्हणा फक्त अजुन एक मोठी बहुगुणी लेन्स घ्यायचा विचार आहे. म्हणुन रेन्जचा अदमास घेत आहे फोटोंवरुन.

Submitted by सुनिधी on 17 December, 2019 - 22:49

Pages