जगातल्या लोकांच्या पसंतीचा आहार

जग फिरल्याने विशाल दृष्टी येते असे म्हणतात. आंतरजालाच्या जगात प्रत्यक्ष त्या देशी न जाताही त्या देशातील लोकांविषयी बरेच काही जाणून घेता येते. ह्या इतरांविषयी जाणण्याच्या कुतूहलातून आणि खाद्यविषयक जिव्हाळ्याच्या भावनेतून मी एका अन्नविषयक आंतरजालीय कोर्स साठी नाव नोंदविले.

वेगवेगळ्या देशांमधील अन्न-प्रणाली, अन्नधान्याचे नियोजन, लोकांच्या खाण्यापिण्याच्या सवयी जाणून घेणे, त्यांचा त्या देशाच्या भौगोलिक - सामाजिक - राजकीय - आर्थिक व पर्यावरणाच्या स्थितीशी ताळमेळ लावणे आणि त्यांतून त्या परिस्थितीतील लोक आपला आहार अधिक संतुलित कशा प्रकारे करू शकतात, निसर्गाशी समतोल कसा साधू शकतात आणि आपले अन्नविषयक जीवनमान कशा पद्धतीने सुधारू शकतात यांचा एकत्रित अभ्यास करायचा हे प्रकरण मला सुरुवातीस वाटले त्यापेक्षाही बरेच व्यापक होते. ऑनलाईन कोर्सेसच्या जगात त्यातल्या त्यात एक बरे असते की तुमची शर्यत स्वतःशीच असते. त्यामुळे इतर कोण कसा अभ्यास करतंय, कोणी किती नोट्स काढल्या आणि किती अवांतर वाचन केले याच्याशी तुम्हाला तसे देणेघेणे अजिबात नसते. लेक्चरचा एक व्हिडियो कितीही वेळा पाहा... समजले नाही तर पुन्हा पुन्हा पाहा... आणि तरी काही समजले नाही तर कोर्स फोरमवर विचारा... ही एक अशी जागा आहे जिथे तुम्ही कोर्ससंबंधित कोणताही प्रश्न बिनधास्त विचारू शकता...

...आणि येथेच रंगल्या आमच्या खाण्यापिण्याविषयीच्या गप्पा...!!

जगातले लोक कोणत्या निकषांच्या आधारे आपला आहार निवडतात असा प्रश्न आम्हाला कोर्स इन्स्ट्रक्टरने विचारला आणि त्याच जोडीला आपल्या परिचयाच्या, माहितीतल्या किंवा नात्यातल्या दोघा-तिघांना त्यांची आहारविषयक निवड कशावर अवलंबून आहे हेही विचारायला सांगितले. त्या अनुषंगाने मी येथे हा धागाही काढला होता, ज्यावर अनेकांनी आपल्या आहाराच्या निवड व निकषांबद्दल मोकळेपणाने माहिती दिली.

मात्र जगाच्या पाठीवरच्या लोकांना त्यांच्या आहाराबद्दल विचारायला गेल्यावर आमची जी कल्पना होती त्यापेक्षा कित्येकदा अतिशय वेगळे आणि कुतूहलपूर्ण असे निकष अनेक देशांमध्ये विखुरलेल्या लोकांनी सांगितले. त्या निकषांमागे फक्त त्या देशाचा किंवा भागाचा इतिहास नव्हता, तर त्या व्यक्तीचाही इतिहास होता. त्यांच्या पिढीचा इतिहास होता.

नॉर्वेची मध्यमवयीन रेनेट सांगत होती की तिच्या आईच्या पिढीच्या काळात त्यांच्या स्थानिक बाजारात ठराविक प्रकारचे व पद्धतींचेच अन्नधान्य व पदार्थ विकत मिळायचे. त्यांमध्ये तोच तो पणा असायचा. शिवाय खर्च होणार्‍या पैशांतून जास्तीत जास्त प्रमाणात अन्न कसे मिळेल हे खास करून बघितले जायचे. आता जागतिकीकरणाच्या काळात नॉर्वेतल्या बाजारपेठांमध्ये जगाच्या वेगवेगळ्या भागांतले, मोठमोठ्या फूड ब्रँड्सचे पदार्थ लीलया मिळू लागले आहेत. पण त्याचा परिणाम असा झालाय की रेनेटची आई आणि तिच्या वयाचे इतर लोक बाजारातून वेगवेगळ्या प्रकारचे, कमी पैशांत जास्तीत जास्त मिळू शकणारे, मोठ्या फूड ब्रँड्सचे - चेन स्टोअर्सचे आणि तुलनेने निकृष्ट असे पदार्थ - अन्नधान्य विकत घेतात. त्यांना अन्नाच्या गुणवत्तेशी मतलब नसतो तर त्या किमतीत मिळणार्‍या अन्नाचे प्रमाण (क्वांटिटी) व विविधतेबद्दल ते आग्रही असतात. आणि गेली काही वर्षे सातत्याने अशा प्रकारचे निकृष्ट अन्न खाऊन कंटाळलेली तरुण पिढी मात्र काही प्रमाणात आपल्या अन्नविषयक सवयी सुधारण्याबद्दल अधिक जागरूक होत आहे.

२३ वर्षाच्या फेलवनची आजी तिच्या आहाराबद्दल विचारताच पटकन उत्तर देते - ''मला पोटभर होईल असं कोणतंही जेवण आवडतं. मग त्याची चव कशी आहे, ते सकस आहे की निकस, इत्यादी गोष्टींचा मला फारसा फरक पडत नाही. भरपेट जेवता आलं म्हणजे झालं!'' चीनमध्ये राहणार्‍या फेलवनच्या आजीचा तारुण्याचा काळ खूप खडतर गेला. १९५० च्या दरम्यान चीनमध्ये तिच्यासारखे अनेकजण दोन वेळच्या जेवणालाही चैन समजायचे! फेलवन सांगतो की त्या काळात खायचे इतके वांधे होते की कित्येक लोकांनी अन्नासाठी त्यांची नवजात अर्भके विकली. त्यामुळे फेलवनच्या आजीला अन्नाची चव-ढव, त्यातली पोषणमूल्ये, सकसपणा, विविधता वगैरेंशी काही एक कर्तव्य नसते. आता तिची परिस्थिती पालटली आहे. घरात सुबत्ता आहे. पण आजीची मानसिकता बदललेली नाही. पोटभर खायला मिळाले की ती सुखात असते. बस्स, हाच तिचा आहाराचा निकष! आणि त्याचवेळी फेलवनची कॉलेजवयीन बहीण अगदी टिपीकल त्या वयातील जीवनशैली जगते - रोज मित्रमैत्रिणींबरोबर बाहेर भटकणे, बाहेरच खाणे-पिणे इत्यादी. तिच्या लेखी ती जे काही खाईल ते ट्रेंडी पाहिजे, रुचकर पाहिजे आणि मुख्य म्हणजे तिला तिच्या मित्रमैत्रिणींबरोबर खाण्यात मजा येते. ती एका वेळी धड जेवत नाही. दिवसभर थोड्या थोड्या वेळाने ती तिच्या आवडीचे पदार्थ चरत असते.

अमेरिकेतल्या डोनाचा नवरा आणि त्याचे वडील व्यवसायाने रँच-चालक आहे. त्यांना त्यांच्या जेवणात फक्त आणि फक्त प्राण्यांचे मांस (रेड मीट), ब्रेड आणि बटाटे एवढे आणि एवढेच आवडतात. बाकीच्या अन्नाला ते तुच्छ समजतात. भाज्यांची चव तर त्यांना मुळीच आवडत नाही. आपण जे खात आहोत ते तितके आरोग्यकारक नाही हे त्यांना व्यवस्थित माहीत आहे. परंतु त्यांची त्यानुसार आपल्या आहारात बदल करण्याची अजिबात तयारी नाही. त्यांच्या मते भाजीपाला-फळे वगैरे गोष्टी या बायकांना जास्त करून आवडतात. पण खर्‍या मर्दांना फक्त रेड मीट व बटाटे एवढेच अन्न आवडते!! डोनाची सासू निमूटपणे आपल्या नवर्‍याला त्याच्या आवडीचे अन्न बनवून खायला घालते. तिला स्वतःला भाज्या व फळे खायला खूप आवडतात. पण नवर्‍याच्या आवडीपुढे तिचे जास्त काही चालत नाही. मग ती स्वतःपुरत्या थोड्याशा भाज्या कधीमधी बनवून खात असते. याउलट डोनाची अठरा वर्षांची मुलगी पूर्णपणे शाकाहारी आहे. ती मांस व मासे अजिबात खात नाही. तिच्या जेवणात ती अंडी, प्रोटीन बार्स, नट्स, अव्होकॅडो इत्यादींचा समावेश आवर्जून करते. ती आपल्या खाण्याच्या बाबतीत त्यातली पोषणमूल्ये, उष्मांक, आरोग्यकारकता यांचा विचार जास्त करते. अर्थात चवही तिच्यासाठी महत्त्वाची आहे!

जर्मनीच्या कार्सेनची बहीण जिम इन्स्ट्रक्टर आहे. तिच्या खाण्यात ती भरपूर प्रोटीन व इतर मॅक्रोन्युट्रिअंट्सना महत्त्व देते. त्या अन्नाची चव चांगली हवीच, शिवाय ते खाऊन पोट भरलं पाहिजे असा तिचा आग्रह. त्याउलट कार्सेनची आई! कार्सेनच्या भाषेत सांगायचं झालं तर तिची आई 'फूडी' आहे. तिला अन्नाच्या बाबतीत फक्त आणि फक्त चव हाच सर्वात महत्त्वाचा निकष वाटतो. त्यानंतर ती त्या पदार्थाची पोषणमूल्ये, उष्मांक वगैरे गोष्टींचा विचार करते. पण त्याचबरोबर तिला जर खूपच भूक लागली असेल तर ती त्यावेळी समोर जे आणि जसे अन्न असेल तसे खाते, हेही सांगायला विसरत नाही!

अटलांटात राहणार्‍या व व्यवसायाने नर्स असलेल्या 'ली' ची मावशी ८७ वर्षांची आहे तर दुसर्‍या देशात राहणारा तिच्या भाचीचा मुलगा ९ वर्षांचा आहे. आपल्या आहाराच्या बाबतीत ते दोघे कोणकोणते निकष लावतात हा प्रश्न त्यांना विचारल्यावर दोघांनी खूपच वेगवेगळी उत्तरे दिली.

ली ची मावशी अगदी पारंपरिक घरातली... आयुष्यभर कुकिंग आणि कुकिंग... तोच तिचा व्यवसाय आणि तोच तिचा छंदही! लोकांना अतिशय प्रेमाने, आग्रहाने भरपूर तर्‍हेतर्‍हेचे पदार्थ बनवून भरपेट खिलवायचे ही तिची आवड! आपलं प्रेम आपण स्वहस्ते बनविलेल्या पदार्थांतून व्यक्त होतं आणि आपल्या प्रिय व्यक्तींना असे पदार्थ खाऊ घालून आपण आपलं त्यांच्यावरचं प्रेम व्यक्त करत असतो अशा विचारांच्या पठडीतली ही मावशी. तिला जेव्हा विचारलं, की तू जेवायचे पदार्थ कसे निवडतेस, त्यावर तिने दिलेलं उत्तर ली साठी पूर्णपणे अनपेक्षित होतं. ती म्हणाली, ''माझ्या तिन्ही पाळीव कुत्र्यांना जे जे पदार्थ आवडतात ते ते पदार्थ मी माझ्यासाठीपण बनविते. त्यांना जे आवडतं तेच मीही खाते!!'' ली च्या या मावशीने आयुष्यभर, अगदी अलीकडे तिचे पती निवर्तण्या अगोदर पर्यंत आपल्या पतीच्या आवडीचा स्वैपाक केला, त्यांना खाऊ घातले व स्वतःही तेच खाल्ले. त्यांना ती तर्‍हेतर्‍हेचे कॅसरोल्स, केक्स, पाय, डोनट्स, स्ट्यूज, स्पघेटी, पास्ता, मॅ़क अँड चीज, डंपलिंग्ज वगैरे स्वहस्ते बनवून खाऊ घालायची. तसेच त्यांना फळे व भाज्या आवडायच्या म्हणून तिने बनविलेल्या पदार्थांमध्ये वैविध्यपूर्ण भाज्या व फळांचा समावेश असायचा. ते गेल्यावर तिचे तिन्ही कुत्रे हेच तिचे सखेसोबती आहेत. तिचे तिन्ही कुत्रे नेहमीचे डॉग फूड खात नाहीत म्हणे! ते स्पघेटी-सॉस, पास्ता, बर्गर, मॅक अँड चीझ, भात, पोर्क, बीफ रोस्ट, मॅश्ड पोटॅटोज यांसारखे पदार्थ खातात. मग ली च्या मावशीबाईही तेच पदार्थ स्वतःसाठीही बनवितात! आणि कधी त्यांना भाज्या-फळे खावीशी वाटली की तेवढ्यापुरती ती आणून खातात. आपल्याकडे पैसा आहे आणि म्हणून आपण चांगले पदार्थ खाऊ शकतो याची मावशीबाईंना उत्तम जाण आहे. पण आपण जे अन्न खात आहोत ते आपल्या तब्येतीसाठी चांगले आहे अथवा नाही, याच्याशी त्यांना तितकेसे देणेघेणे नाही.

या उलट 'ली' चा ९ वर्षांचा भाचे-नातू - तो खाण्याच्या पदार्थांची निवड त्यांचे रूप, वास आणि चव यांवरून करतो! त्याला बुरशी आल्यासारखं दिसणारं, मऊ - चिकट दिसणारं अन्न आवडत नाही. विचित्र वासाचे पदार्थही त्याला आवडत नाहीत. त्यामुळे तो खूप ठराविक पदार्थच खातो! तो प्लेन पास्ता, कच्चं गाजर, लेट्यूस, सीरियल्स, पिझ्झा, दूध, टर्की, चिकन व भाजलेले मांस हेच पदार्थ खातो. कधी कधी फळांचा रस पितो. त्याच्या मते जगातले लोक अन्न कसं दिसतंय, ते खराब झालं नाहीये ना, किंवा शिळं नाहीये ना, त्याची चव कशी आहे यावरून तो पदार्थ खायचा किंवा नाही हे ठरवत असणार! शिवाय म्हातार्‍या लोकांना मऊ मऊ पदार्थ खायला बरे पडत असणार - कारण त्यांना अन्न चावण्यासाठी दात नसतात ना! आणि हो, जर तुमच्याकडे पैसा असेल तर तुम्ही चांगलेचुंगले पदार्थ खाऊ शकता (चिकन, भाजलेले मांस इ.)... नाहीतर त्याच्या मते तुम्हाला परसबागेतले गाजर आणि लेट्यूस खाऊन दिवस काढावे लागतात!!

जेरोडिमोचे आईवडील दोघेही ग्रीसमध्ये आपले निवृत्त आयुष्य सुखाने जगत आहेत. साठीच्या घरातली आई तब्येतीने धडधाकट आहे, तर अडुसष्ट वयाच्या वडिलांना मधुमेह असल्यामुळे आताशा ते स्वतःला जपून असतात. वडील स्वतः रोज बाजारहाट करतात व बाजारातून ताजी फळे, भाज्या, मांस इत्यादी घेऊन घरी येऊन बायकोच्या हातात सोपवतात. त्यांचा भर मेदकारक अन्न टाळण्यावर असतो. चांगल्या प्रतीचे स्थानिक पदार्थ किंवा अन्नधान्य वाजवी किमतीत विकत घेण्याकडे त्यांचा कटाक्ष असतो. त्याउलट जेरोडिमोच्या आईला आपल्या आहाराबद्दल फारशी आवड-निवड अशी काही नाही. नवर्‍याला जे आवडते तेच ती मुख्यतः: बनविते व स्वतःही तेच खाते. तिच्या मते तिचा नवरा आपल्या खाण्यापिण्याविषयी अधिक दक्ष झाल्यापासून तिचाही आहार सुधारला आहे. नाहीतर ती स्वतःच्या आहाराबद्दल अगोदर कधीच दक्ष नव्हती. पण तरी या दोघांना ग्रीसमधील बेकार, स्थलांतरित तरुणाईबद्दल काळजी वाटते. कारण हे लोक सुपरमार्केट्स, मॉल्समध्ये जाऊन स्वस्त, निकृष्ट दर्जाचे व जेनेटिकली मॉडिफाईड, माहीत नसलेल्या ब्रॅड्सचे अन्नपदार्थ विकत घेऊन खाताना दिसतात.

मेरीच्या भावाला टर्मिनल कॅन्सर आहे. कॅन्सरचे निदान झाल्यापासून भावाच्या खाण्यापिण्याच्या सवयी, दृष्टिकोन कमालीचे बदलले आहेत! त्याच्या मते आहार हा ''औषध'' आहे. त्याने ठराविक पद्धतीचा आहार घेतल्यावर त्याचा कॅन्सर आटोक्यात राहतो असे लक्षात आल्यावर व तसा वैद्यकीय सल्ला मिळाल्यावर तो त्यानुसारच आहार घेतो. त्याला आवडो न आवडो, तो सकस व आरोग्यपूर्ण असणारे पदार्थच आपल्या आहारात निवडतो! कोणी ''अमका पदार्थ तब्येतीला किती जरी चांगला असला तरी मला आवडत नाही,'' असे म्हटले की हा त्या व्यक्तीला सरळ विचारतो, ''तू काय सात वर्षांचा आहेस का अशी तक्रार करायला?'' त्याच्या मते जगभरच्या सुशिक्षित, सुखवस्तू लोकांना आपल्या अन्नात जाणीवपूर्वक निवड करण्याची संधी असते. आणि त्यांनी त्या संधीचा फायदा घेऊन आरोग्यकारक आहार निवडला पाहिजे. जगात कित्येकांना इच्छा असली तरी संधी नसते आणि संधी असली तरी जाणीव नसते. आपल्या शिक्षणाचा, ज्ञानाचा व आर्थिक परिस्थितीचा फायदा घेऊन आपण सुयोग्य व संतुलित आहार करायची फार गरज आहे हे तो ठासून सांगतो.

आणि याउलट मेरीची धाकटी बहीण मनाला जे येईल ते, जे आवडेल ते, जे रुचेल ते खाते. तिच्या स्वयंपाकघरात प्री-मिक्स पदार्थांच्या पुड्यांची कायम गर्दी असते. अमेरिकेत ज्याला ''ट्रेलर ट्रॅश'' पदार्थ समजतात, ते ती अतिशय आवडीने बनविते, खाते व खिलवते. ती सुखवस्तू घरातील आहे तरी खाण्यापिण्याच्या बाबतीत आरोग्यकारक दृष्टिकोन बाळगत नाही याचे मेरीला वैषम्य वाटते. बहिणीच्या मते आपण जे खातो ते आपल्या आवडीचं असलं पाहिजे, चवीला छान असलं पाहिजे, आणि जमलं तर तब्येतीला फारच हानिकारक नसलं पाहिजे - पण तसा आग्रह नाही बरं का!

दोह्याला राहणार्‍या एम ने तिच्या घराजवळच्या बांधकामावर मजूर म्हणून काम करणार्‍या दोन भारतीय तरुणांना ते त्यांच्या अन्नाची निवड कशी करतात हे विचारले. दोघांनी सांगितले की जे स्वस्त आहे, सहज उपलब्ध आहे आणि त्यातल्या त्यात चवीने बरे आहे असे अन्न व पदार्थ ते खाण्यासाठी निवडतात. जवळच्याच एका ठिकाणी स्वस्तात मिळणार्‍या चपात्या, सोबत डाळ, भाजी, रस्सा, मांस, चटण्या यांपैकी जे मिळेल व परवडेल ते, असा त्यांचा आहार असतो. अन्नात जास्त वैविध्य नसते. भाज्या, फळे, कडधान्ये, डाळी, मांस यांच्या निवडीवर किमतीमुळे व उपलब्धतेमुळे बर्‍याच मर्यादा येतात. पण दोह्यात राहून या तरुणांना जास्तीत जास्त पैसे वाचवायचे आहेत. मग जेव्हा ते भरपूर पैसे कमावून घरी जातील तेव्हा रोज भरपेट आणि तर्‍हेतर्‍हेचे जेवण जेवतील अशी मनोराज्ये दोघेही रचू पाहतात. भारतात असतानाही त्यांच्या परिस्थितीमुळे त्यांच्याकडे जेवणाच्या पदार्थांवर मर्यादा असायचीच! पण तरी खाण्यापिण्यात खूप विविधता होती, कमी पैशांतही खूप पदार्थ मिळायचे व खाता यायचे असे हे दोघे सांगतात. कधी कमी पैसे असले तरी इतर नातेवाईकांच्या आधारे, एकत्र जेवण बनवून मार्ग निघायचा. सणासुदीला सगळेजण स्वतःकडचे थोडे-थोडे पैसे घालून घाऊक दरांमध्ये धान्याची, भाजीपाल्याची व अन्नपदार्थांची खरेदी करायचे - गोडधोडाचा एकत्रितपणे स्वैपाक करायचे. त्यामुळे जवळ जास्त पैसे नसले तरी निभावून जायचे. दोह्यात त्यांना तसे जगता येत नाही याची या तरुणांना खंत वाटते.

सुझनने अन्नविषयक निकषाचा प्रश्न तीनजणांचे कुटुंब पोसणार्‍या एका बाईला, एका बॅचलर माणसाला व आणखी एका सिंगल - एकट्या राहणार्‍या बाईला विचारला. तिघांनी प्रश्नाची वेगवेगळी उत्तरे दिली. कुटुंब असणार्‍या बाईने ती आहारातील पदार्थांची निवड त्यांचा ताजेपणा व किंमत पाहून करते असे सांगितले. एकट्या राहणार्‍या स्त्रीचा भर होता तो तिच्या आरोग्यास काय चांगले आहे ते निवडण्यावर, पदार्थाच्या गुणवत्तेवर व सर्वात शेवटी किमतीवर! ह्यात बदल घडून यायचा तो तिचे उत्पन्न कमी झाले की! मग ती अन्नाची खरेदी कमी प्रमाणात करायची आणि कपाटात जे काही अन्नपदार्थ असतील त्यांवर दिवस काढायची. एकटा राहणारा बॅचलर माणूस त्याच्या सवयीचे आणि बनवायला सोपे असे पदार्थ, अन्न-प्रकार निवडतो. त्याच्या या पद्धतीत बदल तो एखाद्या नव्या, अपरिचित ठिकाणी गेल्यावर होतो. तिथे तो इतर लोक काय मागवत आहेत व काय खात आहेत हे लक्षपूर्वक पाहतो आणि त्यानुसार काय खायचे ते ठरवितो. या लोकांच्या मते एखाद्या कुटुंबात सामान्यतः त्या घरातील बाई कुटुंबियांच्या आहाराचे निर्णय घेत असते. तसेच कुटुंबातील सदस्य जर जास्त असतील तर सेलवरील अन्नधान्य, पदार्थ घाऊक प्रमाणात घेऊन पैसे वाचविण्याकडे कल असतो. हेच जर कुटुंबसदस्य वृद्ध असतील तर कमी अन्नधान्य पुरते. आणि अन्नाची नासाडी टाळायची असेल तर मग जास्त पैसे मोजून छोट्या प्रमाणात खरेदी करायला लागते. त्याच वेळी जे लोक एकटे राहतात, त्यात स्त्रियांच्या मते पुरुष स्वतःसाठी अन्नपदार्थांची खरेदी करताना किमतीपेक्षा सवयीला जास्त महत्त्व देतात, गरीब लोक सेलवरचे पदार्थ विकत घेतात व कमी खातात आणि म्हातारे लोक हे तरुणांपेक्षा जास्त काटकसरीने राहतात. एकट्या राहणार्‍या पुरुषांच्या मते स्त्रियांनी अन्नपदार्थांची निवड करायचे कारण म्हणजे घरात स्वैपाकाशी व किचनशी संबंधित सर्वाधिक कामे महिलाच करतात, गरीब लोक इतरांपेक्षा जास्त चांगल्या प्रकारे आरोग्य राखतात - कारण ते कमी खातात आणि त्यामुळे स्थूलता टाळतात. जेव्हा त्यांच्याजवळ पैसा नसतो तेव्हा आजूबाजूच्या नैसर्गिक स्रोतांमधून ते अन्न मिळवू शकतात.

सेलियाचा नवरा जे उपलब्ध असेल, स्वस्त असेल आणि बायको जे बनवून वाढेल ते खाणे पसंत करतो. तिचा मित्र वॉरन हा त्या दिवशीच्या मूडच्या - तमका पदार्थ खाण्याच्या इच्छेच्या आहारी जाऊन आपले अन्न निवडतो, पण तो स्वतःत सुधारणा घडवून आणायचा प्रयत्न करत आहे. कॅरोलायन लो-कार्ब्ज, व्हीट-फ्री, हाय-प्रोटीन अन्नपदार्थ निवडते आणि ते ते पदार्थ तयार करून फ्रीज करून गरजेप्रमाणे त्यांना गरम करून घेते. रिबेका जे अन्नपदार्थ स्पेशल ऑफरवर असतात आणि त्यातल्या त्यात आरोग्यकारक असतात ते विकत घेते.

जर्मनीतल्या मेलनीचे बाबा सर्वप्रथम त्या पदार्थाची गुणवत्ता बघतात आणि त्यानुसार तो पदार्थ घ्यायचा किंवा नाही ते ठरवितात. त्या खालोखाल त्यांना तो पदार्थ बनवायला कितपत सोपा आहे ही बाब महत्त्वाची वाटते. रोजच्या आहारात ते बनवायला सोपे पदार्थ आणि आरोग्याला चांगले पदार्थ अशी निवड आलटून पालटून करत असतात. मेलनीच्या मैत्रिणी कोणताही पदार्थ आरोग्याला कितपत चांगला आहे आणि त्याचे उत्पादन कसे, कोठे झाले याबद्दल जागरूक असतात. तसेच पदार्थाची चव आणि तो बनवायला लागणारा वेळ ह्या गोष्टीही त्यांच्या निर्णयांवर प्रभाव टाकतात.

अबखाझियातील असीदाची मैत्रीण लारिसा हिचा आहारविषयक निर्णय तिची दोन छोटी मुले घेतात. त्यांना जे जे खायला आवडते आणि बनवायला जे जे सोपे असते ते ती बनविते. ती स्वतःच्या आहाराच्या बाबतीत वेगळा निर्णय घेत नाही. त्याउलट असीदाची आजी तिला जे जे खायची इच्छा होते ते ते खाते, त्यासाठी आवश्यक शॉपिंग करते. त्यावेळी ती किमतीचा, पोषणमूल्ये व आरोग्याचा विचार करत नाही. अर्थातच तिच्या डॉक्टरने तिला जे पदार्थ खायला सक्त मनाई केली आहे ते पदार्थ ती क्वचित खाते. तिच्या वयाच्या लोकांनी खायला पाहिजेत असे घरी बनविलेले योगर्ट, ओट्स, दूध इत्यादी पदार्थ ती आताशा डॉक्टरांनी सांगितल्यापासून आहारात घेऊ लागली आहे.

रबियाच्या आई व बहिणीचे उत्तर अन्नाच्या निवडीसंबंधी एकसारखे होते - ते अन्न विकत घेण्याइतपत पैसा असणे आणि त्यांच्या धर्मात ते अन्न खाण्याची परवानगी असणे यावरून दोघी आपापला आहार - अन्नपदार्थ निवडतात.

कॅमरूनचा अपाझुई सांगतो, की तेथील बाजारात खरेदी-विक्रीचे काम करणारी, तीन मुलांची आई असलेली स्थानिक स्त्री आहाराची, पदार्थांची निवड करताना तिच्याजवळील पैशांत जास्तीत जास्त येणार्‍या पदार्थांची निवड करते. या उलट स्थानिक प्रशासनात काम करणारा, कमी पण नियमित पगार मिळणारा त्याचा मित्र असलेला स्थानिक माणूस जिथून गोरे लोक खरेदी करतात त्या जरा महागड्या दुकानातून अन्न पदार्थ खरेदी करतो. कारण त्याच्या मते जिथे गोरे लोक खरेदी करतात तिथे चांगल्या प्रतीचे अन्नपदार्थ, धान्य इत्यादी मिळत असणार! आणि त्याच्या या सवयीत व मानसिकतेत गेली अनेक वर्षे बदल नाही!

चिली देशातील सुझानाच्या मते अन्नाची चव आणि किंमत हे घटक महत्त्वाचे आहेत. शिवाय तिची आई जे अन्न बनविते तेच तिला खावे लागते. तिच्या मते जगातील बाकीचे लोकही अशाच प्रकारे आपल्या अन्नाची निवड करतात! कार्मेन ग्लोरिया आपल्या अन्नाची निवड त्याच्या रंगावरून व चवीवरून करते. त्याखालोखाल ते पदार्थ बनवायला लागणारा वेळ व त्यांची किंमत हे निकष येतात. काही पदार्थ व अन्नधान्य ती परवडत नाही म्हणून खरेदी करू शकत नाही. तिच्या मते जगातील लोकही असेच करत असणार!

ह्या सर्व निरनिराळ्या संस्कृती, भाषा, राष्ट्रीयत्व, धर्म, आर्थिक स्थिती, वयोगट व सामाजिक स्थितीतील लोकांचे अन्नपदार्थांच्या आवडीनिवडीचे, रोजच्या आहाराचे निकष वाचताना आपले अगोदर बांधलेले अंदाज कोसळतातच कोसळतात. कोणाच्या भौगोलिक - आर्थिक स्थितीवरून किंवा संस्कृतीवरून त्या त्या व्यक्तीचे खाण्यापिण्याबद्दलचे अंदाज ठरवायला जाल तर काही अंशी बरोबर असाल, पण त्याचबरोबर त्या व्यक्तीचा इतिहास काय आहे, मानसिकता काय आहे हेही महत्त्वाचे ठरते. या निकषांबद्दल वाचताना कित्येकदा अख्खे जग फिरल्याचा आभास होतो. व्यक्ती तितक्या प्रकृती, तसे व्यक्ती तितक्या आहारपद्धती असे म्हणण्याचा मोह होतो.

आमची प्रश्नावली खूपच जनरल होती व एका ठराविक पद्धतीची माहिती मिळवण्यासाठी तयार केली होती याची पूर्ण कल्पना असूनही या उत्तरांच्या वैविध्याने आम्हाला सर्वांनाच वेगवेगळ्या व्यक्तिवैशिष्ट्यांची एक झलक मिळाली व त्यासोबत एक वेगळी दृष्टीही आली असे म्हणायला हरकत नाही!