पुस्तक परिचय- 'मॅनहंट' (बिन लादेनच्या शोधाचे दशक)

मॅनहंट - बिन लादेनच्या शोधाचे दशक, ९/११ पासून अ‍ॅबटाबाद पर्यंत.
(Manhunt - The ten year search for Bin Laden from 9/11 to Abbotabad)
पीटर बर्गन
पृष्ठसंख्या- ३८४

अमेरिकेच्या नेव्ही सील्सनी बिन लादेनला पाकिस्तानात जाऊन ठार केल्याची बातमी तसंच त्या कारवाईचं सविस्तर वर्णन आपण वाचलंच असेल. पण त्याआधीचा, ९/११/२००१ पासून ते २०११ च्या मे महिन्यापर्यंतचा १० वर्षाच्या शोधाचा प्रवास म्हणजे हे पुस्तक आहे. यातल्या काही घटना, तपशील आपल्याला वर्तमानपत्रे, टीव्ही आणि इतर माध्यमातून तुकड्या-तुकड्याने परिचयाचे असले तरी एकसंध, घटनाक्रमानुसार लिहिलेले हे पुस्तक वाचताना एखादे 'थ्रिलर' वाचत असल्याचा अनुभव येतो.

पीटर बर्गन हे टीव्ही पत्रकार आणि लेखक. तसंच डीसीमधल्या न्यू अमेरिका फाऊंडेशनच्या 'नॅशनल सिक्युरिटी स्टडीज' प्रोग्रॅमचे डिरेक्टर. हार्वर्ड आणि जॉन्स हॉप्किन्स विद्यापीठात सहाय्यक अध्यापक म्हणूनही काम केलं आहे.

हे पुस्तक लिहिण्यासाठी आवश्यक असलेला 'अ‍ॅक्सेस' (व्हाईट हाऊस, सीआयए, डिफेन्स डिपार्ट्मेन्ट, स्टेट डिपार्ट्मेन्ट इ.) त्यांना मिळाला. अनेकांच्या प्रत्यक्ष मुलाखती, संदर्भ पुस्तके, कागदपत्रे यांच्या मदतीने व्यापक माहिती गोळा करुन सर्वसामान्यांना समजेल आणि रोचक वाटेल अश्या रुपांत पुस्तकांत मांडली आहे.
पुस्तकाची शेवटची १०० पाने बिब्लिओग्राफी, नोट्स इ. ने भरलेली आहेत.

लेखक स्वतः १९९७ च्या मार्च मध्ये सीएनएन साठी मुलाखत घेणाच्या निमित्ताने बिन लादेनला भेटले होते. तेव्हा त्यांना तो कोणी 'क्रांतिकारी' वाटला नाही, एक साधा क्लेरिक पण त्याच्या प्रत्येक शब्दातून अमेरिकेबद्दल द्वेष व्यक्त होत होता. त्याचवेळी त्याने 'ऑन कॅमेरा' अमेरिकेविरुद्ध जिहादची घोषणा केली. आणि ४ वर्षानंतर ९/११ चे हल्ले झाले..

पुस्तकाची सुरुवात 'कम्फर्टेबल रिटायरमेन्ट' या प्रस्तावनेनं होते. त्यात जेम्स अ‍ॅबट या ब्रिटिश अधिकार्‍याने वसवलेल्या (आणि म्हणून) 'अ‍ॅबटाबाद' नावाच्या शहराची ओळख, बिन लादेन, त्याच्या सुविद्य (पण धार्मिक आणि त्याच्या 'जिहाद' वर विश्वास असणार्‍या. एकजण तर डॉक्टरेट मिळवलेली होती.) पत्नी, मुलं आणि त्यांच तिथलं घर याबद्दल माहिती आहे.

त्यानंतर बराचसा परिचित असलेला ९/११ चा भाग येतो. त्यानंतर 'टोरा बोरा' ची लढाई, जिथून बिन लादेन निसटला. त्या लढाईचे (चुकलेले) आडाखे, तिथून पाकिस्तानात पळून जाता येणारे मार्ग दुर्लक्षित आहेत हे लक्षात आल्यावरही 'पाकिस्तान बॉर्डर्स सील करेल' हे 'विशफुल थिन्किन्ग' याबद्दलचे तपशील येतात. तिथून निसटल्यावर बराच काळ काही ठावठिकाणा न कळल्याने हवालदिल झालेले, मध्येच 'इराक' उपटल्याने फ्रस्ट्रेट झालेले, तरीही रात्रंदिवस प्रयत्न करणारे सीआयए आणि इतर अश्या एजन्सीजमधील लोक त्यांच्याही कथा येतात. सीआयए मधले 'बिल लादेन युनिट' जे होते त्यात बर्‍याच स्त्रिया होत्या. त्यांचं काम पाहता युनिटचे मुख्य म्हणाले, 'युद्धाच्या कथा सांगणे आणि सिगारेट फुंकणे यात वेळ घालवणार त्यामुळं माझ्या हातात असतं तर मी पुरुषांनी अर्ज करु नयेत- अशी पाटी लावली असती'. यातल्या काही संसार, लहान मुलेबाळे असलेल्या होत्या. (एक चाळीशीतली तीन मुलांची आई, जेनिफर मॅथ्यूज, खोश्त मध्ये अल कायदाच्या डबल एजंटने केलेल्या आत्मघातकी हल्ल्यात इतर काही एजंटांसमवेत मृत्यू पावली.)

पाकिस्तानात आहे असा जरी अंदाज असला तरी २००८-२००९ मध्ये अमेरिकेला तो उत्तरेकडच्या डोंगराळ भागाऐवजी शहरांत रहात असावा अशी शंका आली. त्याच्याकडून अधूनमधून येणारे व्हिडिओ, ते एखाद्या ठिकाणी किती वेळात पोचतात. जगातल्या एखाद्या घटनेबद्दल त्याचाकडून किती वेळात प्रतिक्रिया येते इ. वरुन आडाखे बांधले जात. व्हिडिओतल्या लादेन आणि त्याच्या बोलण्यापेक्षा बॅकग्राऊंडकडे जास्त लक्ष दिले जाई. झाडं, पक्षी (एकदा ऑर्निथॉलॉजिस्ट्ला पक्षाचा आवाज ओळखायला बोलावले) इ. वरुन ठिकाणाचा अंदाज घेण्यासाठी.

प्रत्यक्ष कारवाईची वेळ आली तेव्हा 'स्पेशल फोर्सेस' वापरले. सील्स आणि इतर अनेक स्पेशल फोर्सेस संबंधीही माहिती वाचायला मिळते. ही कल्पना कशी आली, सुरुवात कुठून झाली. मे. ज. स्टॅन्ली मॅक्क्रिस्ट्ल (ज्यांना नंतर दुर्दैवाने 'रोलिन्ग स्टोन' ला दिलेल्या मुलाखतील व्हाईस प्रेसिडेन्टबद्दल अयोग्य शब्द वापरण्यावरुन राजिनामा द्यावा लागला.) यांच्या 'व्हिजन' ने तयार झालेले स्पेशल फोर्सेस. अ‍ॅबटाबाद कारवाईचे आर्किटेक्ट व्हा. अ‍ॅ. विल्यम मॅकरेव्हन, सील्सचे ट्रेनिन्ग इ. वृत्तांत 'सिक्रेट वॉरियर्स' या प्रकरणांत येतो.

पुस्तक मोजके फोटो आणि नकाशे यांसह आहे. काही इन्टरेस्टिन्ग संभाषणे आणि माहिती आहे. अ‍ॅबटाबाद व्हर्जिनियातल्या 'लीजबर्ग' सारखे आहे, रॉ ओटस् पासून बनवलेला अर्क, अ‍ॅबटाबादचे घर 'फोर्ट्रेस' सारखे बांधले असल्याने फार काही दिसायचे नाही, तर वाळत घातलेल्या कपड्यावरुन घरात किती आणि काय वयाची माणसं असावीत याचा अंदाज बांधणे. 'लादेन तिथे असण्याची शक्यता किती?' या ओबामाच्या प्रश्नाला पेनेटा प्रत्येक अ‍ॅनॅलिस्टचे वेगळे अंदाज(६०%, ८०%, ९०%) सांगतात तर ओबामांचा प्रश्न आहे की अश्या वेगवेगळ्या शक्यता का आहेत? (हा काय प्रश्न झाला!)

थोडक्यात काय तर माझ्या मते 'वाचलेच पाहिजे' असे पुस्तक आहे.
धन्यवाद.