वाग्युद्ध : गिलानी (आणि मं.) सरकार विरुद्ध सिंग (आणि मं.) सरकार

बी, श्रद्धा आणि अश्विनीने सांगितलं तसा, तो चॅनलवाल्यांचा माइक - मायक्रोफोन आहे. लिंबूटिंबू, एसव्हीएस म्हणतो तसा, तो मीडियावाल्यांचा कॅमेरा आहे.. त्यावर फ्लॅशर लावलेला मुद्दामून दाखवलाय. आता ती टूथपेस्टीची ट्यूब वाटू शकते, हे तू म्हटल्यावर जाणवलं.

थोडंसं या चित्रामागच्या कल्पनेबाबत लिहितो : चित्रात पाकिस्तानी लष्कराचं रूपक म्हणून वापरलेला घोडा बिथरलाय, उधळलाय असं वरकरणी वाटू शकतं, पण ते खरं तर तस नाहीये. बारकाईनं चित्र न्याहाळलं तर असं दिसतं की डावीकडच्या हातांमधून एकानं घोड्याला चिथावायला प्रतोद (इंग्लिशीत 'व्हिप' - अश्वशर्यतींमधले जॉकी वापरतात तसा) उगारलाय, आणि एकानं घोड्याला काठीनं ढोसकलंय. पाकिस्तानी समाजात भारतविरोधी भावना असणारा गट आहे, त्यांचं प्रतिनिधित्व म्हणजे हे प्रतोद उगारणारे, काठीनं ढोसकणारे हात. या भारतविरोधी गटांचं पाकिस्तानी लष्करातल्या काही विभागांमध्ये (विशेषकरून आयएसआय) बरंच वजन, गुप्त लागेबांधे असल्याचं बोललं जातं.. किंबहुना रॉ, मोस्साद, सीबीआय वगैरे आंतरराष्ट्रीय गुप्तचरसंस्थांच्या रिपोर्टांमध्ये तत्सबंधित धाग्यादोर्‍यांचे दावेदेखील केले जातात. या गटाने सोव्हिएत-अफगाण मुजाहिदीन युद्धापासून मुजाहिदिनांना आपल्या कारवायांकरता "वापरायला" सुरुवात केली आणि भारताविरुद्धही त्यांचा वापर सुरू केला. गेल्या महिन्यातल्या मुंबईतल्या हल्ल्यांनंतर भारताने पाकिस्तानातले दहशतवाद्यांचे अड्डे उद्ध्वस्त करण्यासाठी लोकनियुक्त पाकिस्तानी सरकारावर राजनैतिक दबाव आणला. पण गिलानी-झरदारींच्या या लोकनियुक्त सरकाराचा त्यांच्या लष्करातल्या भारतविरोधी गटांवर (आणि आणि एकंदरीत लष्करी सत्ताकेंद्रावर) परिणामकारक अंकुश नाही असं जाणवतंय. भारत/अमेरिकेच्या संभाव्य हल्ल्यांपासून पाकिस्तानाचं सार्वभौमत्व अबाधित राखायचं दडपण गिलानी-झरदारी सरकारावर पाकिस्तानी जनतेकडून आणलं जातंय. डावीकडचे आवेशदर्शक हात, वळलेल्या मुठी पाकिस्तानी समाजातला भारत-अमेरिकेच्या संभाव्य हल्ल्यांविषयीचा भयगंड, आणि त्याचा प्रतिकार करण्याकरता (चुकीच्या दिशेने व्यक्त होत असलेला) आवेश दाखवताहेत.

खुद्द पाकिस्तानी लष्कराची दिशा अजून स्पष्ट कळत नाहीये. लष्करातल्या भारतविरोधी गटांनी वेळप्रसंगी पाकिस्तानातल्या लष्करी राजवटींचे, लष्करशहांचे हात बळकट केल्याचा इतिहास आहे. जेमतेम वर्षभरापूर्वी लोकशाहीची पुनर्स्थापना झाल्यावर सत्तेवर आलेलं गिलानी-झरदारी सरकार लष्करावर पूर्णपणे, नीट मांड ठोकू शकलं नाहीये असं दिसतं. किंबहुना सध्याच्या तापलेल्या वातावरणात बाहेरच्या भानगडी निस्तरतानाच, एखाद्या महत्त्वाकांक्षी लष्करशहाकडून आपलं सरकार उलथून पडणार नाही ना याचीही चिंता गिलानी-झरदारींना भेडसावत असणार. पाकिस्तानातल्या लोकनियुक्त सरकाराला ही तारेवरची कसरत आहे; तरीही सरकार म्हणून असलेल्या सार्वभौमत्वाच्या जबाबदारीची बूज राखण्याकरता अवसान आणत गिलानी म्हणताहेत : "संघर्ष उद्भवल्यास, मुकाबला करण्यास आम्ही पूर्णपणे सज्ज आहोत'. हे सारं वास्तव घोडा बिथरल्यामुळं मांड सावरायची तारांबळ उडालेल्या गिलानींच्या रेखाटनातून दाखवायचं आहे.

तुलनेनं मनमोहन सिंगांची परिस्थिती बरी आहे.. भारतीय लष्कराला भलत्यासलत्या महत्त्वाकांक्षा बाळगण्यात रस नाही हे भारताचं राष्ट्रीय सुदैव आहे. पण मुंबईतल्या हल्ल्यांनंतर जनतेकडून सरकारावर आणि सरकाराधीन सुरक्षायंत्रणांवर दहशतवादविरोधी कारवाईकरता, कडक धोरणाकरता दबाव वाढतोय. उजवीकडले हात, मेणबत्त्या/वृत्तपत्रांची भेंडोळी वगैरे धरून सरसावलेले हात, वळलेल्या मुठी, बजावणारे हात मनमोहन सिंग सरकारावरचा हा दबाव दाखवताहेत.

लिंबूटिंबू म्हणतो, तसं दोन्ही बाजूंकडच्या दबावांना, हस्तक्षेपांना दर्शवणारे काही प्रातिनिधिक हात दोन्ही बाजूंना दाखवलेत. त्यामध्ये कॅमेरे-माइक घेऊन सरसावलेली प्रसारमाध्यमं, राजीनामे मागणारे-देणारे आणि आरोप-प्रत्यारोप करणारे खादीधारी हात, मेणबत्तीवाल्यांच्या मेणबत्त्या, भावना भडकवणार्‍यांच्या वळलेल्या मुठी, दुर्घटनेत बळी गेलेल्यांचे/सोसलेल्यांचे रिते झालेले हात, पाकिस्तानातल्या मौलवींपैकी भारतविरोधी अजेंड्याचा उपदेश पसरवणार्‍या जपमाळा, लोकनियुक्त सरकाराला न जुमानणार्‍या टोळीप्रमुखांच्या बंदुका आणि पाकिस्तानी लष्करातील भारतविरोधी घटकांना चिथावू पाहणारे "हस्तक्षेप" दाखवायचा प्रयत्न केला आहे.

शिवाय, वरच्या कडेने आपले हितसंबंध राखायला या दोन अण्वस्त्रधारी दक्षिण आशियाई शेजार्‍यांमधल्या घडामोडींकडे बारकाईने लक्ष ठेवून असलेल्या काही दुर्बिणीदेखील आहेत.

-------------------------------------------
हे पाहिलंत का? : मराठी विकिपीडिया - मुक्त विश्वकोश

स्लार्ट्या, मोठमोठ्या लांबीच्या प्रतिक्रिया वाचत नाहीस ना, लेका? खरं बोल.
उदय : आपल्या नव्या संरक्षणमंत्र्यांनीदेखील विधानं केलीत की. परवाच त्यांनी 'पुरावे दिलेत, कारवाई करावी' एतदर्थाचं काहीतरी विधान वदलंच की. अपेक्षित होतं म्हणा.
अश्विनी, बाळ ठाकर्‍यांनी आणि त्यांचे भाऊ (अन् राज ठाकर्‍यांचे वडील) संगीतकार श्रीकांत ठाकर्‍यांनी अत्र्यांच्या साप्ताहिक नवयुगात, मार्मिकात, पुढे सामन्यात बरीच व्यंगचित्रं चितारली आहेत. मध्यंतरी माझ्या पाहण्यात नवयुगातली संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीच्या अनुषंगाने रेखलेली व्यंगचित्रं आली. खरोखर ठेवा आहे तो.
बाकी, ते हातामध्ये पकडलेलं हेल्मेटच आहे. खरंतर घोड्यावर बसण्याआधीच चिलखत, शिरस्त्राण, दांडपट्ट्याची मूठ वगैरे ऐवज चढवला जातो. सज्ज होऊन मगच घोड्यावर मांड ठोकली जाते. कारण स्वतः घोडेस्वाराला या गोष्टी इतरांच्या मदतीशिवाय अंगावर चढवणं, बांधणं अशक्यप्राय असतं; दांडपट्ट्याची मूठ चढवल्यावरतर शक्यच नाही. हे माहीत असूनही गिलानी-मनमोहन सिंगांचे चेहरे दाखवायला शिरस्त्राणं त्यांच्या डोक्यावर न चढवण्याचं काव्यात्म स्वातंत्र्य मी घेतलं.

>> व्यंगचित्रांचे विवेचन लिहीलेस? लेका मग चित्र फसले असे नाही का होत?
अरे, मुद्दामच लिहिलं. चित्राबद्द्दल विवेचन लिहू नये हे तत्त्वतः कबूल! पण काही वेळा तसं करण्यानं एक वेगळा हेतू साधता येतो - चित्रामागची भूमिका आपल्या शब्दांत मांडता येते. ज्यामुळे प्रेक्षकाला काही गोष्टींचा/रूपकांचा/प्रतिमांचा वापर करण्यामागचं प्रयोजन उलगडतं. ही प्रक्रियाही मजेशीर वाटू शकते. तुला अपेक्षित असलेली प्रेक्षकानं स्वतःचं डोकं लावून चित्राचा आशय समजून घेण्याची प्रक्रिया चित्र पाहता-पाहताच पूर्ण होते (असं माझं मत आहे.). नंतर प्रेक्षक म्हणून इकडं आपण प्रतिक्रिया लिहायला घेतो, तेव्हा चित्रकाराने मांडलेली भूमिका वाचून रसग्रहणाच्या प्रक्रियेला - तिचा पहिला आणि महत्त्वाचा टप्पा अगोदरच घडून गेला असल्यामुळे - थेट धक्का पोचणार नाही (असं मला वाटतं.). काही चित्रं आपण पुनःपुन्हा पाहतो.. तेव्हा त्यांचा आशय हळूहळू मनात उतरत जातो. चित्र सकृद्दर्शनी पाहिल्यावर मनात काहीतरी पडसाद उमटलेला असतोच. त्या मुळातल्या पडसादवर आता रसग्रहणाचे आणखी थर चढू लागतात. या पुनर्दर्शनांमध्ये चित्रातल्या रेषा, आकार, रंग, पोत यांमधून आशयाची समज खुलत जाते.. तेव्हा तुम्ही चित्रकारानं/अन्य कुणी लिहिलेलं विवेचन वाचलं असलं तरीही या पुढच्या टप्प्यांमधल्या रंजकतेत खोट येत नाही (पुन्हा - असं माझं मत आहे. :फिदी:).

-------------------------------------------
हे पाहिलंत का? : मराठी विकिपीडिया - मुक्त विश्वकोश