निसर्गाच्या गप्पा-१

साधना, आभार मानायची गरज नाही. तूला शेत आवड्ल. यातच मला समाधान आहे. दोन चार वर्शात शेताला चान्गल रूप येइल. आत्ता मी फक्त रविवारी शेतावर जातो त्या मुळे हवे तसे करता येत नाही त्या मुळे कोणाला शेतावर बोलवायला सन्कोच वाट्तो.

विजय

विजय, हे राजेंद्र भट मुळचे कुठले???

हा माझा मित्र डोम्बिवली ला रहातो.गेले २० वर्शे तो शेती करतो.

विजय

वाटलच. मी गेलेय त्यांच्या शेतावर खुप वर्षांपूर्वी. तेव्हा त्यांनी नुकतीच सुरवात केली होती.

रुणुझुणू धंन्यवाद

विजय, ३०, ३५ वर्षां पुर्वी डोंबिवली अगदी लहान होतं, आणि डोंबिवलीत व आसपास भरपुर झाडं, शेतं होती. आता चित्र बदललय.

मित्रांनो ही एक निसर्गाशी संबंधीत प्रसंग वर्णनात्मक माझी कविता पहा.
http://www.maayboli.com/node/7021

सुधीर

> Tree List - http://www.astro.caltech.edu/~vam/abadtrees.html

अरे वा, चक्क माझ्या गेले कित्येक वर्षात अपडेट न झालेल्या वेबपेज चा उल्लेख. आता एकदा नजर
फिरवावी लागणार त्या पेजेस वर. आणि अर्थातच इथे पण येत राहीनच आता. मस्त बीबी !

विजयजी आम्ही कधी येऊ बदलापूरला
:हट्ट करणारा बाहुला:

मी कसल्याही प्रकारची शेती अजुन केली नाही. घरचीही जुजबी शेती आहे, मुळ धंदा वेगळा आहे, त्यामुळे शेतीवर अवलंबुन राहावे लागत नाही.

तरी मी आजुबाजुला जे पाहतेय, वाचतेय आणि अनुभवतेय त्यातुन असे दिसतेय की रासायनिक शेती लोकांना सोपी वाटते आणि ऑर्गॅनीक (म्हणजे रसायने वापरायची नाहीत इतकेच अभिप्रेत आहे, मी नैसर्गिक शेतीबद्दल बोलत नाही इथे) कठिण. खरे तर हे अगदी अ‍ॅलोपथी आणि आयुर्वेद वापरण्यासारखे आहे. अ‍ॅलोपथी (परत रसायने) झटपट रिझल्ट्स देतात, पेशंटला मृत्युच्या दाढेतुन खेचुन काढतात त्यामुळे आपल्याला ती खुप जवळची वाटतात, पण कालांतराने लक्षात येते की याचे साईड इफेक्ट्स भरपुर आहेत, शिवाय हळुहळू तोच गुण येण्यासाठी मात्रा वाढवावी लागते (साध्या गोळीने गुण आला नाही तर डॉक्टर अजुन पॉवरफुल गोळी देतात). तेच आयुर्वेद मात्र रोग वरुन बरा करण्याऐवजी त्याच्या मुळावरच घाला घातले, योग्य सल्ला घेतला तर मुळात रोग होऊ नये यासाठी उपाययोजना केली जाते. पण हे काम वेळखाऊ आहे, उपाय दिर्घकाळ घ्यावे लागतात, पथ्ये पाळावी लागतात. दुरवरचा विचार केल्यास आयुर्वेद अलोपथीपेक्षा चांगला रिझल्ट देतो आणि हा रिझल्ट कायमस्वरुपी असतो.

आजचा शेतकरी रसायनांच्या आहारी गेलाय. अर्थात तो स्वखुशीने गेला नाहीय तर त्याला जावे लागलेय. रसायने विकणा-यांचा जगभर इतका मोठा दबदबा आहे की विकसनशील देशातल्या सरकारांना त्यांच्यापुढे नमावे लागतेच लागते. रसायनांच्या अतिरिक्त वापरामुळे जमिनीचा कस पुर्णपणे गेलाय. अशा जमिनीतुन पिक घ्यायचे तर परत रसायनांचा आधार घेतल्याशिवाय तरणोपाय नाही. शेतक-याल रोजचे पोट भरण्यासाठी दुसरा काहीच आधार नाही, त्यामुळे त्याला मनात नसले तरी रसायनांच्या आहारी जावेच लागते. नाहीतर त्याची मुलेबाळे उपाशी मरतील. पण हे आजचे मरण उद्यावर ढकलण्यासारखे आहे.

हल्लीचेच एक ताजे उदाहरण म्हणजे माझ्या मित्राच्या गावी सगळेच शेती करतात, मुख्य पिके द्राक्षे आणि डाळींब. गावातला एक प्रगतीशील शेतक-याचे गेल्या वर्षीचे उत्पन्न ६०-७० लाखाच्या घरात गेलेले. यावर्षी तो करोड गाठणार याबद्दल लोकांची खात्री होती. त्याची शेती पुर्णपणे रसायनांवर आधारीत. शिवाय अतिरिक्त मारा करुन इतरांपेक्षा लवकर पिकही तो घेतो. यावर्षी डाळींबावर तेल्या रोग आला आणि जवळजवळ ५०-६० लाखांचे नुकसान झाले. आणि तेल्या फक्त सिलेक्ट भागातच आला. रोग आलेल्या पिकाशेजारच्या दुस-या शेतात रोग आला नाही. आजुबाजुची लहान शेतक-यांची शेते, जे इतक्या मोठ्या प्रमाणात रसायने वापरत नव्हते ते सुरक्षित राहिले पण हा मात्र लुटला गेला.

रसायनांकडुन ऑरगॅनिककडॅ जाणे अजिबात सोपे नाहीय. आजवर बाहेरुन जीवनसत्वे देऊन जगवलेल्या माणसाला अचानक बाहेरची रसद तोडुन आता नीट चौरस आहार घे आणि स्वतःला जगव म्हटले तर त्याची जी काय वाट लागेल तीच त्या जमीनीची लागेल. पण हळूहळू, शेतातल्या थोड्या थोड्या तुकड्यांवर प्रयोग करुन शेवटी नैसर्गिक खते आणि नैसर्गिक किटकनाशकांकडे जाणे हेच उत्तम. जमीनीचा कस सुधारला म्हणजे पिकातली रोगप्रतिकारशक्तीही वाढेल. अशाने उद्याचे मरण टाळता येईल.

कोथिंबीर कुंडीत लावण्याविषयी मार्गदर्शन करा ना मला. माझे प्रयत्न फसलेत.

<<म्हणजे तिला थंड हवामानच लागत असणार.>> झालं, मग आशाच संपली कोथिंबीर उगवायची.
इथे बारा महिने उन्हाळा असतो.
मला कळायचं नाही, बाकीची झाडं वाढतात ह्या मातीत, मग कोथिंबीर का नाही ? आत्ता तू सांगितल्यावर ट्यूब पेटली, हवामान पण पाहिजे ना तसंच.

जागु, माझ्याकडेही कोथींबीर नीट येत नाही... आता हिवाळ्यात अजुन लावली नाही.
रुणुझुणु, तुझ्याकडे सगळी रेती दिसतेय... आता कलींगडे लावुन बघ ना. नदिकाठच्या वाळूत कलींगडे छान होतात असे वाचलेय. ह्या मातीतही व्हायला हरकत नाही... मी कालच माझ्या कुंडीत बी लावलेय. मे महिन्यात कलींगडेच कलिंगडे

पालेभाज्या मिळत नाही म्हणतेस ना? या मातीत मेथी पेर आणि दोन पाने आली की लगेच घे उपटुन. मस्त भाजी मिळेल तय्यार.

मस्त गं जागु.. माझ्या वांग्याचे फोटो टाकते उद्या. घरची भाजी खाताना किती बरे वाटते नाही? मी एकदा माझ्या वांग्याची भाजी खाल्ली. त्यानंतर जवळजवळ महिनाभर रोपट्याला फुले आलीच नाहीत. मग एकदम फुलांनी भरुन गेले आणि आता तिन मोठी आणि अजुन ४-५ बेबी वांगी येताहेत. मोठी अजुन थोडी मोठी व्हायची वाट पहातेय. कोकण सरस मधुन सोडे घेतलेत. सोडे घालुन मस्त करणार वांगी आणि हादडणार... तोंडातुन आता खरेच लाळ गळतेय..

अगं मी याआधी केलेत कलिंगडाचे प्रयोग. आयतेच उगवुन आलेले रोपटे सापडलेय प्रत्येक वेळेला. पण वेल इतका पसरतो की शेवटी कंटाळून काढुन टाकलाय. यावेळी मात्र मी टेरेस खाली केलीस. सगळी शोभेची झाडे गावी पाठवुन दिलीत आणि इथली सगळी जागा भाज्यांसाठी वापरणार असे ठरवलेय.

एकदा असेच रोप आलेले उगवुन. माझ्याकडे तेव्हा ७० कुंड्या होत्या. ह्या रोपाकडे मी पाहिलेही नाही. रोप असेच वाढत होते. आम्ही १० दिवस निलगिरीला ट्रेकला गेलो. घरी बाईला पाणी द्यायला सांगितले होते त्यामुळे झाडे जिवंत होती पण कुंड्यांमध्ये जंगल वाढले होते. एक दिवस बसुन सगळॅ जंगल साफ केले. एका कुंडीत टेनिसबॉलपेक्षा जरा मोठा हिरवा बॉल सापडला. मी ओळखलेच नाही कलिंगड. सरळ उपटुन फेकुन दिले. बिचारे टेरेसमध्ये दोन दिवस असेच पडुन होते. तिस-या दिवशी लेकीने उचलले आणि मला सांगते,' आई कलींगड बघ.' मला धक्काच बसला. तिने कलिंगड म्हटल्यावर मलाही ते लगेच तसेच वाटायला लागले. सुरीने कापुन बघते तर काय. आत मस्त लालभडक गर आणि काळ्या बिया. तिथेच उन्हात बसुन दोघींनी घरचे कलिंगड खाल्ले

मी पण कोथींबीर लावली बरेचदा पण ३,४ इंच वाढली की लगेच फुलं येतात आणि धने येतात, पानं जास्त येतच नाहीत???

मेथी मात्र मस्त येते, आणि कमी कालावधीत वाढते.

तुळस : माझ्याकडे बी पडून जवळजवळ १००,१२५ झाडं झाली, चांगली मोठी झाली, पण आता एकदम सगळ्या झाडांवर काहीतरी किडी सारख झालय त्यामुळे पानं आकसायला लागल्येत. सगळ्या डिगश्यांवर कण कण दिसतात आणि बारीक किड दिसते.

मिरी कशी लावतात?

मिरी कशी लावतात

मिरी कुंडीत लावायचा प्रकार नाही. त्यामुळे आपल्यासारख्या कुंडीवाल्या लोकांनी त्याचा विचार सोडावा. जागु तुझ्याकडे नारळ किंवा सुपारीसारखे सरळ वाढणारे पण फांद्या नसलेले झाड असेल तर विचार अवश्य कर. मिरीला उन्हाळ्यात खुप पाणी घालावे लागते. त्याची तयारी ठेवावी.

मिरीचे रोप विकत आणावे लागेल. बाजारातली मिरी प्रोसेस्ड असते, त्यामुळे रुजणार नाही. तरीही कुंडीत दोनचार टाकुन पाहाव्या. लागली तर लागली. आणि जर लागलीच, तर रोप जागुला दान करावे.

जो_एस

१. तुळशीची जुन पाने तोडुन फ्रिजमध्ये ठेऊन वाळवावी. चहात घातला येते, दह्यात तुळस, कोथिंबीर, पुदिना यांची वाळलेली पाने कुसकरुन टाकायची. हे हर्बल पराठास्प्रेड मुलांना आवडते.
२. सुकलेली किंवा ओली तुळस पिज्जा आणि पास्तात वापरायची.
३. हिंग, सुकी लाल मिरची व लसुन १ लिटर पाण्यात उकडुन पाणी अर्धे झाले की ते झाडावर फवारा. किडे मरतील.

साधना धंन्यवाद

हे करून पहातो कारण आळू आणि जास्वंदीलाही त्या किडीची लागण होऊ लागल्ये.
तुळशीची भरपुर दिडएक हजार पानं काढली होती ती चहात वापरली पण आता या किडी मुळे नवी वाढ खुंटायला लागली आणि पानं वापरायची असतील तर रसायनं फवारता येत नाहीत.

अरे तुम्ही किती पटापट गप्पा मारताहेत.. वाचून वाचून दमायला झाले...

सगळ्यांचे मस्त फोटो नि माहिती..

साधना.. ते भुताच्या झाडाचे काही जवळून घेतलेले फोटो आहेत का ?

जागू,
कोथीबीर थंड जागी भुसबुशीत मातीत लाऊन बघतो. मी हे प्रयोग माझ्या गच्चीत करतोय.
एक निलगिरीचं झाड आलय कुंडीत. अजून तोडल नाहीये. पाहू किती वाढतय ते. पिवळा सोनट्क्का मात्र खुपच फुलला पावसाळ्यात.

मला तुमच्याइतके कळत नाही ना.. तेवढी फुलझाडेसुद्धा नाहियेत.. माझ्याकडे दोनच झाडं आहेत.. जास्वंदी नि शेवंती..
जास्वंदी जेव्हा आणली तेव्हा छान बहरली होती.. रोजच्यारोज तीन चार कळ्या.. पण तीन चार महिन्यांनी पांढरी किड लागली.. औषधपाणी झाले.. पुन्हा कळ्या येउ लागल्या.. पण नेमके चिमण्यांचे लक्ष गेले.. नि मग दोन तीन महिने त्यांनी एकही फुल होउ दिले नाही.. सगळ्या कळ्या फस्त होउ लागल्या.. माझ्यापुढे मोठा पेच निर्माण झाला.. खासकरुन कळ्या फुलण्याआधीच कुस्ककरलेल्या बघून दु:ख व्हायचे.. तर चिमण्यांनाही दोष देण्यात अर्थ नव्हता.. जास्वंदी औषधी असते म्हणून त्यांना खायला आवडते.. ( असे ऐकून आहे..) शेवटी मी ती कुंडी कंटाळून घरातच चिमण्यांना दिसणार नाही अशी खिडकीजवळ ठेवली..सुर्यप्रकाशसुद्धा मिळेल हेही पाहिले..तेव्हा आता कुठे झाड पुन्हा कळ्यांनी बहरू लागलेय.. कालच मस्तपैंकी तीन फुल फुलली.. ! ज्याम खूष झालो आपण !

मी कसल्याही प्रकारची शेती अजुन केली नाही. घरचीही जुजबी शेती आहे, मुळ धंदा वेगळा आहे, त्यामुळे शेतीवर अवलंबुन राहावे लागत नाही.

साधना,
तुम्ही शेती न करताही एवढं सविस्तर,गाढा अभ्यास ?????????????
(मी अगोदर स्वत:च्या गालावर एक चपटी मारुन घेऊन हे लिहितोय......)
तुम्ही तर भल्या भल्या शेतकर्‍यांना,त्यांच्या बीएसस्सी,एमेस्सी ऐग्री केलेल्या पोरांना देखील लाजवाल इतकं ज्ञान आहे आणी तुम्ही ते वर टायपलयं !

माझी तर शंका आहे की तुमची खुप शेती आहे,ती तुम्हीच सांभाळताय पण ते इतराम्पासुन लपवत असाल कदाचित (टैक्स वाचवायला)

जागू, कोकणात मी निव (निव्ह्)नावाच एक फळ पाहिलय. ते खाल्ल की पोटात गेलेला केस निघातो म्हणतात.
फळ मऊ काटे असलेल असत. ते तसच खातात. चव पण छान असते.