निसर्गाच्या गप्पा-१

वा! मस्त धागा.... आमच्या घरी परसबाग नाही, पण चुलतबहिणीच्या घरी काल गेले होते...तिने मोठ्या हौसेने पपई, वेली भोपळा, कोरांटी, मिरची लावलेत.... नुकताच कोरा करकरीत कॅमेरा हाती आलाय.... त्यामुळे मुक्तपणे क्लिकणे सुरु आहे. बहिणीच्या परसबागेचे हे काही फोटोग्राफ्स :

पपईच्या झाडाला लगडलेल्या पपया इतक्या छान रसरशीत दिसत होत्या म्हणून सांगू...

हा क्लोज-अप!!!!!

ही देखणी पिवळी-केशरी फुलं हिरव्या कंच पानांच्या पार्श्वभूमीवर इतकी मस्त उठून दिसतात...

मधूनच हिवाळी उन्हात अंग शेकणारी अबोली....

तोर्‍यात मिरवणारी लाल चुटुक्क मिरची....

आणि ज्या कोरांटीच्या गजर्‍यांसाठी लहानपणी अगदी जीव टाकायचो ती ही पांढरी कोरांटी....

कसला तिचा देखणा पसारा ..

परसबागेचा आनंद काही न्याराच असतो. कोवळ्या लुसलुशीत पानांचा तो थंड गार स्पर्श, लवलवणार्‍या फांद्या, केसांत अडकणारी पाने, कोवळ्या उन्हांत शेक घेणारी पालवी, हिरवाईचा मस्त सुगंध... मला हा आनंद काल लुटता आला, इथे तुमच्या बरोबर तो शेअर करत आहे.

अरे वा. अप्रतिम धागा.

अकु पपया कसल्या गोल गरगरीत आहेत

धनेश बद्दल चर्चा झालीये ना मागच्या पानावर. त्याला ढापणचोच्या असं पण म्हणतात. मी पाहिलेले पिवळ्या धम्मक आणि खुप मोठ्या चोचीचे होते.

कोकणात आणखी एक हळद्या नावाचा पक्षी दिसतो साधारण कावळ्याएवढा पण पुर्ण पिवळा धम्मक.
ठाण्यात अगदी आतापर्यंत खुप तांबट, खंड्या दिसायचे पोपट दिसायचे. आता जरा कमी झालेत.

सावली, हळद्या उर्फ गोल्डन ओरिओल, मुंबईत पण दिसतो कधी कधी. मस्त चमकदार पिवळा रंग असतो त्याचा.
चला अकुला पण आमचे वेड लागले म्हणायचे.

जागू, अगं माझ्या मामाआजोबांच्या बंगल्याच्या कंपाऊंडला पांढर्‍या, पिवळ्या व जांभळ्या कोरांटीची भली थोरली झुडुपे होती...त्यांच्याकडे राहायला गेले की रोज त्या फुलांचा भरघोस गजरा करून माळायचे. खूप मस्त दिसतो हा गजरा. बहीण ह्या कोरांटीची वेणी गुंफते. मला येत नाही करता....पण करायला कौशल्याचे काम. आणि अशी वेणी दिसतेही छान.

दिनेशदा, वेड तर लहानपणापासूनच आहे अगोदर नजरेने मनात बंदिस्त करायचे, आता कॅमेर्‍यात करतेय!

माझ्या लहानपणी मी निसर्ग खुप जवळून पाहिलाय. त्यामुळे मला हे सर्वच वाचयला खूप आवडते.

मराठी पक्षांची नावे शोधण्यासाठी एक वेबसाईट

http://www.birdsinfo.net/birdsinfo/marathibirdnames.aspx

त्या त्या नावावर क्लिक केलत तर फोटो दिसेल.

इथे क्रेन नावाचे पक्षी असतात - crane. त्यांना मराठीत नक्की काय म्हणतात? सारस की क्रौंच?
http://en.wikipedia.org/wiki/Crane_(bird)

जागू,पळस तू पाहिलाच असशील.... करवंदं किंवा जांभळं द्यायला कातकरी लोक पळसाच्या पानाचा द्रोण बनवतात. किंवा पळसाच्या पानाच्या पत्रावळी मिळायच्या.

हा फोटो पाहून ती म्हण आठवते.. ''पळसाला पाने तीनच "

वर अबोली,पपई आणि बकुळीचा फोटो दिल्याबद्दल धन्स.. ...

बहीण ह्या कोरांटीची वेणी गुंफते
माझ्या गावी मधुमालतीची वेणी गुंफतात. इतकी सुंदर दिसते ती. फुलाच्या अगदी मुळाशीच अगदी घट्ट वेणी घातलेली असते आणि मग बायका अंबाड्यावर माळतात आणि शाळकरी मुली दोन वेण्या घालुन त्यापैकी एका वेणीवर माळतात.

अशी देठानीच वेणी गुंफण्यासाठी आदर्श फूले म्हणजे आकाशनीम आणि गुलबक्षी. गोव्यात त्याच्य अश्या वेण्या वळतात.
अपल्यासारख्या सामान्य माणसांना वेण्या गूंफाव्या लागतात. पण खर्‍या निसर्गकन्येसाठी खुद्द निसर्गच वेणी गुंफून देतो. त्याचे नाव सीतेची वेणी ( य नावाचे एक ऑर्किड असते. सुंदर गुलाबी नाजून फूलांची वेणीच जणू )
याच सीतेची आसवं पण याच नावाच्या फूलांच्यारुपाने निसर्गाने जपून ठेवलीत.

अकुच्या फोटोतल्या केशरी फूलांना सूझन म्हणतात. दक्षिण आफ्रिकेतील आहेत ती मूळची.

खुपच छान बाफ आणि सुंदर चर्चा. हिरव्या निसर्गाची सगळीच रुपं लोभसवाणी.

अनुदोनचे पुणे-अहमदाबाद येथे दिसलेल्या झाडांबद्दलचे सचीत्र पानः

http://www.astro.caltech.edu/~vam/abadtrees.html

पॅसॅडेनातील झाडांचे वेगळे पुष्प आहे.

थक्स जागू बकुळीच्या फोटोबद्दल. असे झाड आमच्या शाळेच्या आवारात होते.पण तेव्हा मला माहित नव्ह्ते हेच ते बकुळीचे झाडं. :(नाहितर मी फुले वेचुन ठेवली असती.
वर बर्याच जणांनी फुलांच्या वेण्यांबद्दल लिहले आहे.त्याचे नमुने पह्हयला आवड्तील.

वर बर्याच जणांनी फुलांच्या वेण्यांबद्दल लिहले आहे.त्याचे नमुने पह्हयला आवड्तील
अता कुठे मिळणार असले नमुने? मी गावी गेल्यावर विचारीन गावात अजुनही कोणाला येताहेत का वेण्या ते आणि विडिओ बनवेन.

आज सिवुड्सला गेले होते. रस्त्याच्या दोन्ही बाजुंवर आकाशनिम बहरलाय अगदी..... नव्या मुंबईत हे एक बरे आहे. एकेका रस्त्याला एकेक झाडांची नावे आणि मग त्या रस्त्याच्या दोन्ही बाजुला फक्त तीच झाडे...

सोलापुरला गेले होते तेव्हा आकाशनिम प्रथम पाहिला. सोलापुरहुन सुमो करुन पंढरपुर वगैरे तिर्थे करायचा घाट घातलेला सिनियर मंडळींनी, सोबत आम्ही शहरातुन जाताना मी नेहमीप्रमाणे मान वाकडी करुन सुमोत बसुन बाहेरची झाडे पाहात होते तोच अगदी धुंद सुगंधाचा मोठा झोत अंगावर आदळला. गंध एकदम अनोळखी. वेल आहे, झाड आहे, झुडुप आहे की अजुन काय आहे ते कळेना. गाडी तोवर पुढे गेलेली पण त्या गंधाने अगदी बेचैन केले. कुठल्या फुलाचा वास आहे ते कळल्याशिवाय आराम नाही जीवाला. संध्याकाळी परत तिथुन परतताना नीट लक्ष ठेऊन राहिले आणि गंध कुठुन येतोय त्याचा शोध लावला. झाड पुर्ण पांढरे झाले होते. पुर्ण फुललेला आकाशनीम अतिशय सुंदर दिसतो. (आज संध्याकाळी कॅमेरा घेऊन जाणार आहे फोटो काढायला). तेव्हा त्याचे नाव माहित नव्हते. 'बुचाचे झाड' हे नाव खुप मराठी कादंब-यात वाचलेले. इंटरनेटशी ओळख झाल्यावर एके दिवशी सहजच हे नाव शोधले आणि सोलापुरला भेटलेल्या झाडाचे नाव कळले.

गोकाकला गेले होते तिकडे या झाडांची विशेष गर्दी पाहिली. जिकडे तिकडे हीच झाडे आणि सप्टेंबरातही झाडांखाली फुलांचा खच पडला होता. एका बोर्डावर गोकाकची माहिती लिहिली होती त्यात या झाडाचा उल्लेख गोकाकची झाडे असा करुन यावरुनच त्या गावाचे नाव गोकाक असे पडले असे लिहिले होते.

मस्कतमधल्या मूख्य रस्त्यावर पण याची खूप झाडे आहेत.
वेण्या आणि आंबाडा यांचे नाते होते. केसांच्या वेणीवर गजरा शोभतो, वेणी नाही.
टपोरे गुलाब, मोगरा, झिपरीची पाने, शोभेची करवंदे, सोनचाफ्याच्या कळ्या, कलाबूत, पांढरी पिवळी शेवंती, मरवा, बटन शेवंती सगळे वापरले जायचे, वेण्या करताना.

दिनेश आमच्या गावी बायका लग्नकार्य वगैरे असलं की आंबाड्यावर एका वेळी एक वेणी माळुन थांबत नाहीत. त्यांना दोन दोन लागतात तो भलाथोरला अंबाडा घातला की आधी एक मोठ्या शेवंतीची जाडजुड, भरपुर कलाबुत, हिरवा व गडद गुलाबी रंग असलेली सुतळी आणि शिवाय ती ग्रेट झिपरीची पाने घातलेली (याचे नाव मला माहित होते, आता विसरले) वेणी माळायची आणि मग त्याच्याझाली अबोलीचा वळेसार.

मी कधी एकापेक्षा जास्त फुले डोक्यात घातली की मैत्रिणी हसायच्या 'काय फ्लॉवरपॉट केलायस' म्हणुन. मी म्हणायचे, गावी या, आम्ही नुसत्या फ्लॉवरपॉटवर थांबत नाही, अख्खे झाडच घालतो डोक्यात

दिनेशदा, तुमचं जुन्या माबोवर एक पोस्टच होतं ना, वेण्या, वळेसर यांबद्दल? वाचल्याचं आठवतंय.... आता पुन्हा शोधायला लागेल. त्यात बरीच माहिती होती वेण्या, गजरे, वळेसरांबद्दल. कोणाकडे लिंक असेल तर द्या इथं प्लीज!

तमिळ लोकांकडे देवाला अर्पण करण्याचे जे हार असतात तेही सुई-दोर्‍यावाचून बनवलेले असतात. फुलं अगदी घट्ट गुंफलेली.... वळेसरासारखीच धाग्यावर विणून घट्ट गुंफलेली.... त्यांबद्दलही माहिती असेल तर जरूर सांगा. हे असे दिसतात ते हार :

साधना, गावाकडे गेलीस की नक्की त्या वेण्यांचे फोटो घे आणि टाक इथं.

अरे हो तो जांभळा गोंडा राहिलाच की. मस्त कॉन्ट्रास्ट असायचा.
अकु बघायला पाहिजे ते पोस्ट कुठे आहे का ?

साधना, फुलांचे कौतूक कोकणी बायकांनीच करावे. अगदी आजही तिथल्या बायका केसात फूल माळणारच, भले ते जास्वंदीचा का असेना. मुंबईत कोळणी अशीच फूले माळायच्या.
पण डॉ डहाणूकरांनी लिहिले होते की अगदी अलिकडच्या काळापर्यंत त्यांच्या भागात (श्रीरामपूर वगैरे ) बायकांनी केसात फुले माळणे निषिद्ध होते. ती बाई वाईट चालीची समजली जायची. आणि तशी खास माळण्यासाठी फूलेही मिळायची नाहीत.

वर डहाणुकर बाईंनी लिहिलेय त्याच्या नेमके उलट कोकणात आहे. माझ्या आईच्या पिढीतल्या सौ. बायका ह्या केसात फुल माळल्याशिवाय घराबाहेर पडणारच नाहीत. अजुनही एखादी कोकणी वृद्ध स्त्री दिस्ली तर तिच्या केसांकडे पाहा. अगदी शेपटी झालेले चार केस, त्यांची जुडी करुन रबरात गुंडाळली असेल पण त्या जुडीवर एक अगदी अनंताचे का होईना पण फुल खोवलेले असेलच असेल.

माझ्या सासुबाई माझ्याकडे आल्या की कुंडीतले जे मिळेल ते फुल तोडुन केसात खोवतात. मी फुले तोडत नसल्याने माझा जिव अगदी खालीवर होतो पण गप्प बस्ते. त्यांना तर आनंद मिळ्तो ना??

अकु.. हल्ली जे दिसेल त्याचे डॉक्युमेंटेशन करायचा सपाटा लावायचे ठरवलेय. अजुन १० वर्षांनी आज दिसतेय तेही दिस्णार नाही

दिनेशदा,
राजापूर भागात बकुळीला 'ओवळीण' म्हणतात का?
कोकणातल्या आमच्या घरी परसदारी मूळ पुरुषाचे म्हणून बकुळीचं झाड आहे.
कातरवेळी त्याच्याकडे बघत राहताना खूप आश्वासक वाटत मला !

सगळ्या गणगोतावर, लेकराबाळांवर, घरावर, वाडीवर त्याची कृपा आहे, वडीलधारी नजर आहे.
असं वाटत राहतं.
निसर्गाशी असणारे आपले रेशीमधागे असेच अतूट असतात.
त्याच्याप्रती वाटणारी कृतज्ञता शब्दातीत आहे.

कोकणात बकुळीला ओवळीणच म्हणतात..

बकुळीच्या फूलाला निसर्गतः एक छिद्र असते. त्याचा गजरा करण्यासाठी सुईची गरज नसते, म्हणून हे नाव पडले असेल का ?
मुंबईत फ्लोरा फाऊंटनला एक छान वाढलेले बकुळीचे झाड आहे, अगदी अनपेक्षितरित्या तिथे फूले अंगावर पडतात.
मस्कतला अनेक ठिकाणी याची झाडे आहेत. रस्ता दुभाजकावर पण ती आहेत. तिथल्या कडक उन्हाळ्यात ही सुगंधी फुलाची झाडे आहेत आणि ती भरभरुन फूलतात, याचेच कौतूक आहे. अर्थात त्या लोकांना सुगंधाचे वेड आहेच. सुगंध आणि उष्णता यांचे नाते आहे.
इथे नैरोबीत जागोजाग गुलाबाची झाडे आहेत, भरपूर फूले येतात, आकार मोठा आणि रंगाचे वैविध्य असले तरी अजिबात सुगंध नसतो. (कारण इथली हवा अगदी थंडगार आहे.)

एखाद्या झाडाचे फूल बघितले कि त्याचे परागीभवन कोण करत असेल, असा माझा विचार सुरु होतो.
केळफूलाची रचना बघा. ती फूले वरच्या दिशेने दिसतच नाहीत. (वर आवरण असते) म्हणावा तसा सुंगध नसतो. रंगही आकर्षक असा नाही. म्हणजे पक्षी, किटक, मधमाश्या यांच्यावर या झाडाची जबाबदारी नाही.
एका झाडावर पाळत ठेवली त्यावेळी संध्याकाळच्या वेळी त्यावर पाकोळ्या (वटवाघळाचा छोटा प्रकार ) भिरभिरताना दिसल्या आणि हे कोडे सूटले. त्यांना बसण्यासाठी अगदी योग्य आकार. असा प्रकार सर्वच केळ्यांच्या बाबतीत दिसला, अगदी घाटात पावसाळ्यात जाग्या होणार्‍या चवई च्या बाबतीत पण खरा.
(बंगरुळुला तर खार पण त्या केळफूलाच्या आता खुडबुडताना दिसली )

पण नायजेरियात एक वेगळीच जात बघितली. झाड कर्दळीपेक्षा जरा मोठे. हि झाडे माझ्या नेहमीच्या बघण्यातली. मग एकदा त्यावर फुले आलेली दिसली, ती अगदी केळफूलासरखी पण वरच्या दिशेने टोक असलेली. मग कायम त्या झाडांवर नजर ठेवली. काही दिवसांनी त्याला केळ्यासारखीच पण अगदी छोटी फळे लगडलेली दिसली. ती पण फण्यांच्या स्वरुपातच पण फण्यांचा अंतर्गोल भाग वरच्या दिशेने.
मला राहवले नाही म्हणून त्या घरात चौकशी केली तर ती केळीच असून खाद्य आहेत ते पण कळले.
फोटो काढायचा राहिलाच. कुणी बघितली आहेत का ?

दिनेशदा.. हे झाड कोणते.. केळीसारखेच दिसते.. रानकेळी असा काही प्रकार का ? केळी येतात पण खाण्यास योग्य असतात का.. ?

हे नक्कीच एखाद्या घाटात दिसले असेल. याला चवई म्हणतात. याचे केळफूल आणि केळी दोन्ही चवदार असतात. केळी जास्त गोड असतात पण केळ्यात छोट्या बिया असतात. याची पाने अंथरुण म्हणून वापरता येतात.