नर्मदार्पणमस्तु

> > >परत एकदा विचारतो की मुळात या नर्मदा परिक्रमेमागे नक्की बिझनेस मॉडेल काय आहे? > > >
परिक्रमा हा बिझनेस नाही व परिक्रमा वासीना दानधर्म करणे हा ही व्यवसाय नाही . व्यवसायामध्ये देवाण-घेवाण असते .इथे दात्यांसाठी फक्त देवाण आहे . आणि परिक्रमावासींसाठी फक्त घेवाण आहे . तरी देखील याच्या मागचे मॉडेल काय आहे ते समजून घेणे आवश्यक आहे

> > >अन्न, वस्त्रे, पादत्राणे, झोळी, आसन, कमंडलू, पूजा साहित्य वगैरे फुकटात कोण वाटते? का वाटले जाते? > > > पूर्वी मनुष्य गुहेमध्ये राहायचा तेव्हा त्याच्या जेवणापुरते अन्न गोळा करून थांबायचा . नंतर कालांतराने त्याला घर बांधण्याचे ज्ञान प्राप्त झाले आणि गरजेपेक्षा अधिक वस्तूंचा साठा करून ठेवायची सवय त्याला लागली . आजही पहा प्रत्येक मनुष्य त्याच्या गरजेपेक्षा अधिक गोळा करून बसलेला आहे . याचे महत्त्वाचे कारण म्हणजे त्याला भविष्याची चिंता आहे . मधमाशा मुंग्या ह्या जशा गरजेपेक्षा अधिक साठा करून ठेवतात तशीच सवय माणसाला लागलेली आहे . त्यामुळे परिक्रमावासींना देण्यात येणाऱ्या वस्तू या अशा प्रकारे गरजेपेक्षा अधिक साठा केलेल्या वस्तूंमधूनच येत असतात . क्वचित प्रसंगी ज्याच्याकडे गरजेपेक्षा अधिक वस्तू नाहीत असा मनुष्य देखील त्याच्याजवळ असलेल्या वस्तू परिक्रमा वासीना देऊन टाकतो .

> > >परिक्रमा करणाऱ्यांना फुकटात अन्न वाटणारे लोक, स्वत:चे पोट कुणाच्या जिवावर भरतात? > > >
परिक्रमावासींना दानधर्म करणारे लोक स्वतः शेतकरी किंवा कोळी किंवा शेतमजूर किंवा पशुपालक आहेत . हे स्वतःचे पोट स्वतः कष्ट करूनच भरतात . आपण यथेच्छ जेवणे । उरले ते अन्न वाटणे ॥ या रामदास स्वामींच्या वचनाप्रमाणे ते जगत असतात . परंतु ज्याच्याजवळ पोटभर जेवण्यासाठी नाही असा मनुष्य देखील परिक्रमावासी जे कष्ट उचलत आहे त्याला त्याचा पाठिंबा दर्शवण्यासाठी स्वतः उपाशी राहतो परंतु त्याच्या घासातला घास काढून आम्हाला देतो .

> >हे सर्व दाते कुबेराचे वंशज आहेत की त्यांच्या दारात कल्पवृक्ष आहे जो मनात आलेल्या सर्व गोष्टी आपोआप, फुकटात देतो. > > > निसर्गाचा साधा सोपा नियम आहे . तुम्ही त्याला एक द्याल तर तो परत देताना कित्येक पटीने देतो . तुम्ही जमिनीला कणसातील एक दाणा दिला तर जमीन परत देताना शंभर दाण्याचे कणीस देते . तोच अनुभव इथे दान करणाऱ्या लोकांना येत असतो . मुळात त्यांना जेवणाच्या बदल्यात जेवणच मिळेल असे नाही . परंतु उपाशी जीवाच्या चेहऱ्यावर विलसणारे विलक्षण समाधान पाहिल्यावर त्यांना आतून मिळणारा जो आत्मिक आनंद आहे त्या आनंदासाठी मनुष्य सर्व प्रपंच करीत असतो . आनंद आणि वेळ या दोन गोष्टींची किंमत पैशांमध्ये करता येणे अवघड असते . कारण आनंद सहजासहजी मिळविता येत नाही आणि वेळ एकदा निघून गेली की परत येत नाही .

> > > हे परिक्रमा मॉडेल, बेसिक इकॉनॉमिक्सच्या There is no free lunch याच्याशी सुसंगत नाही. > > >
There is no free lunch हे वाक्य कोणी लिहिले आहे ते मला माहिती नाही . परंतु हे वाक्य सत्यच आहे असे जे गृहीतक तुम्ही मनामध्ये धरलेले आहे त्याच्यामुळे ही विसंगती येथे दिसते आहे .मी पूर्वीच सांगितले त्याप्रमाणे जग काळे आणि पांढरे अशा दोन रंगांमध्ये रंगविता येत नाही . अमुक अमुक तत्व हे अर्थशास्त्राचे प्रमुख गृहीतक आहे असे मानणे चुकीचे आहे . अर्थ या शब्दातच त्याचे उत्तर आहे . प्रत्येक ठिकाणी संदर्भानुसार ज्याचा अर्थ बदलतो तो खरा अर्थ . एका विशिष्ट प्रकारे छापलेला पैसा म्हणजे अर्थ असेल तर मोदींनी तो पूर्वीच खोटा ठरवून टाकला होता . पैसा म्हणजे अर्थ नव्हे तर ज्याच्या बदल्यात तुम्हाला काहीतरी मिळू शकते असे काहीही देणे किंवा घेणे याला अर्थ असा अर्थ प्राप्त होतो . अशा अर्थाचे हे शास्त्र आहे . हे अत्यंत जटिल आणि सूक्ष्म आहे . स्थळ काल परिस्थितीनुसार त्याचे संदर्भ बदलत राहतात . एखादे गृहीतक डोक्यात धरून तुम्ही गुढ शास्त्राचा अभ्यास करू शकत नाही किंवा आकलन तर होणारच नाही . There is no knowledge transfer possible with reserved mind polluted with assumptions. So better keep it open and rethink.
नदी जशी एका सरळ रेषेमध्ये वाहत नाही तसेच हे मॉडेल देखील आहे . उतार बघून परिस्थिती बघून त्या दिशेला जाते . प्रत्येकावर हे मॉडेल समान पद्धतीने कार्य करेलच असे नाही .आपले प्रतिसाद मनापासून आलेले वाटले म्हणून सविस्तर उत्तर लिहायचा प्रयत्न केला . हेच उत्तर तुमच्यासाठी बरोबर असेल असे देखील नाही .व्यक्ती तितक्या प्रकृती . परिक्रमेचा टेक अवे हेच ज्ञान आहे ! नर्मदे हर !

> >>निसर्ग पैसा ही currency वापरीत नाही. नदीकडून पाणी घेताना आपण तिला काय देतो? झाडावरची फळे तोडतो तेव्हा झाडाला पैसे देतो का? तेव्हा पैसा ही संकल्पना अत्यंत यशस्वी असली तरी तिच्याशिवाय चालणारे एक भले मोठे जग आहे. हे जग circular closed loop मध्ये चालते. What goes around comes around. When we pollute nature we are externalizing the cost of pollution to the nature. But it will come around soon! > > >
तुम्हाला परिक्रमेचा गर्भित अर्थ कळला ! सर्क्युलर क्लोजड लूप म्हणजेच परिक्रमा . जिथून सुरुवात केली तिथे पुन्हा येणे म्हणजे परिक्रमा .अशी परिक्रमा कोण कोण करत आहे ? घड्याळात वेळ दाखविणारे काटे घटी केंद्रा भोवती अखंड परिक्रमा करीत आहेत . आकाशातून पडलेले पाणी नदीच्या रूपाने वाहून व पुन्हा समुद्रातून वाफ बनून ढग होत बरसून एक परिक्रमा अनुभवत आहे . अणु केंद्राभोवती इलेक्ट्रॉन परिक्रमा करत आहेत . चंद्र पृथ्वीभोवती परिक्रमा करत आहे . पृथ्वी सूर्याभोवती परिक्रमा करत आहे . सूर्य देवयानी आकाशगंगेच्या केंद्राभोवती परिक्रमा करत आहे . जिथे अशा प्रकारचे सर्क्युलर लूप आहे तिथले व्यवहार थोडेसे वेगळे असतात आणि एका सरळ रेषेत पुढे जाणाऱ्या लोकांचे व्यवहार वेगळे असतात . So there's a free lunch iff you are in Parikrama!

> >एकदा परिक्रमा पूर्ण झाली की लोक परत संचय करायच्या मागेच लागतात ना? की त्यांच्या आयुष्यात आमूलाग्र बदल होऊन ते "एक दांडीला आणि एक xxडीला" असे आयुष्य जगायला सुरुवात करतात? > > मला असे करणारे काही लोक भेटले तिथे . त्यांनी परिक्रमेतच पूर्णवेळ साधूवृत्ती स्वीकारली आणि घरी परतलेच नाहीत . त्यात तरुणही होते .

> >पुरेसं अन्नपाणी व शिक्षण नसलेल्या अंधश्रद्ध आयजीच्या जीवावर सुखवस्तू-सुशिक्षित बायजीने 'स्पिरिच्युअल किक'साठी 'परिव्राजक- परिव्राजक' खेळल्यानं आध्यात्मिक प्रगती कशी काय साध्य होणार > > सुशिक्षित बायजी शक्यतो परिक्रमा झाल्यावर अशा अंधश्रद्ध आयजींना भरघोस आर्थिक आणि धान्यादीची मदत आठवणीने आवर्जून करतात . मी जागोजागी क्रमांक दिलेले आहेत . पेटीएम करो !

> >लोक गिरनार परिक्रमा करतात, मानस सरोवराची पण प्रदक्षिणा करतात, तिथे पूर्णतः फुकट अन्नवाटप, वस्तू वाटप कसे काय होत नाही? किंवा होत असले तर त्याचा इतका गवगवा कसा होत नाही जितका नर्मदा परिक्रमेचा होतो.

पूर्णतः फुकट अन्नवाटप, वस्तू वाटप हे परिक्रमावासियांसाठी केले तरच पुण्य मिळते असे दात्यांना वाटते का? इतर यात्रांमध्ये (अमरनाथ यात्रा, वारकरी यात्रा वगैरे) सबकूछ फुकट असा प्रकार का होत नाही? > > >

वरील सर्व यात्रांमध्ये मोफत अन्नदान व दानधर्म भरभरून होतो . कदाचित त्याबद्दल आपण फारसे वाचत नसू तसेच काठिण्य पातळी व कालावधी पाहता नर्मदा परिक्रमा प्रदीर्घ असल्यामुळे याचा गवगवा अधीक होत असावा . तसेचits totally unplanned travel.

> >तुरळक संख्येने येणार्‍यांसाठी नि:स्वार्थी भावनेने मदत केली जात असेल. उद्या रोजचे हजारो पर्यटक येऊ लागले तर स्थानिक कुठून त्यांना खायला घालतील ? > >
या प्रश्नात खात्री कमी आणि अनुमान जास्त आहे . असेना . स्वानुभव सांगतो .
९० % परिक्रमावासी आजकाल ओंकारेश्वर वरून परिक्रमा उचलतात . त्यातील केवळ दहा-बारा टक्के लोकांची परिक्रमा पूर्ण होते असे आकडेवारी सांगते . 2022 या सालातील आकडेवारी सांगतो . दोन लाख साठ हजार लोकांनी पायी परिक्रमा उचलली . त्यातील बारा पंधरा हजार लोकांची परिक्रमा पूर्ण झाली . त्यामुळे ओंकारेश्वर ते समुद्र या मार्गावरील आश्रमांमध्ये देव दिवाळीच्या नंतर अक्षरशः हजारो लोकांच्या झुंडी येत असतात व त्या सर्वांना मोफत अन्नदान केले जाते . आपण लेख मला वाचल्यावर आपल्या लक्षात येईल की लोक जाताना जे पैसे आम्हाला देतात त्याचे अक्षरशः ओझे होत असते . त्यामुळे परिक्रमावासी देखील धानधर्म आवडीने करतात . व तो बरेचदा स्वीकारला जातो .

> >main author supports demonetisation > >
I have just mentioned it.

> >मतकरी, पुलं, कुसुमाग्रज, दमा, गोनीदां, आचार्य अत्रे इत्यादी इत्यादी थोर लेखक होण्याचे कारण त्या वेळी मायबोली नव्हती हे आहे. > > : P
ह ह लो अर्थात ROFL
( हसून हसून लोळलो )

> >पण मान सरोवर इथे स्थानिक लोक नाहीत. अमरनाथ किंवा तत्सम पहाडी आणि उंचावरच्या यात्रेदरम्यान छोटी गावे लागतात ज्यांना आपल शिधा लांबून आणावा लागतो. इथे फ्री मिळणे अशक्य आहे. > >
जिथे जिथे हिंदु जनसंख्या कमी आहे तिथे तिथे भाविक भक्तांची गैरसोय होते . हे विधान सरसकट बरोबर नाही परंतु तरीदेखील मी एक विधान धाष्ट्रयाने करतो . की समजा अशी कल्पना करा की बहुतांश परिक्रमावासी रिकामटेकडे आणि काही उद्योगधंदा नसलेले लोक आहेत . त्यांना बाकी काही करायला काम उरले नाही म्हणून परिक्रमा करत आहेत . अशी एक कल्पना करून पाहूयात . परंतु ते आपल्या समाजाचा भाग आहेत हे तर उघड आहे . आणि त्यांना आपणच म्हणजे मानवसमाजाने जन्माला घातले आहे हे देखील सत्य आहे . मग ते कसेही असेनात का त्यांचा सांभाळ करणे हे एक प्रगल्भ उन्नत समाज म्हणून आपले कर्तव्य आहे . इंग्लंडमध्ये जसे बेरोजगारांना भत्ता मिळतो तसे काहीतरी समजा . हिंदू धर्माने अशा लोकांची देखील सोय करून ठेवलेली आहे . अशा लोकांना काही ना काही माध्यमातून किमान दोन वेळचे जेवण मिळेल इतकी काळजी पाप-पुण्याच्या नावाखाली करून ठेवलेली आहे . परंतु जिथे हिंदू संस्कृती मानणारी लोकसंख्या कमी होत जाते तिथे मात्र अशा लोकांचे हाल होतात . मी माझ्या लेखमालेमध्ये वेळोवेळी अशा गावांची नावे देखील दिलेली आहेत . व पुढे देखील देणार आहे . कैलास मानसरोवर यात्रेचे नेमके तेच झालेले आहे .अमरनाथचेही तेच झालेले आहे . आपल्या भारतामध्ये भावसार समाज आहे त्यांची देवी हिंग्लजमाता पाकिस्तान मध्ये आहे . तिथे त्यांच्याकडून प्रचंड पैसा लुटला जातो . तीच अवस्था कैलास मानसरोवर यात्रेच्या चायनीज फीज च्या बाबतीत आहे . जबजब हिंदू घटा तब तब देश बटा . आता हे योग्य का अयोग्य हे ज्याचे त्याने आपापल्या विवेकानुसार आणि जनुकांनुसार ठरवावे .

रघु आचार्य आपला गैरसमज झालेला दिसतो आहे .
मी खालील वाक्य बोललो आहे .
> >जिथे जिथे हिंदु जनसंख्या कमी आहे तिथे तिथे भाविक भक्तांची गैरसोय होते . हे विधान सरसकट बरोबर नाही परंतु तरीदेखील मी एक विधान धाष्ट्रयाने करतो . की समजा अशी कल्पना करा .. > >
यातील हिंदू जनसंख्या कमी आहे . .हे तुमचे नाही माझे मत
आहे . आणि हे विधान सरसकट बरोबर नाही असे मी माझ्या पुढील वाक्याबद्दल बोलतो आहे इथे माझ्याकडून व्याकरणात पण चूक झाली आहे हे लक्षात घ्यावे . तुम्ही असे म्हणण्याचा प्रश्नच येत नाही . आणि विषय भरकटण्याचा देखील काहीही संबंध नाही . परिक्रमेमध्ये मला हिंदू जनसंख्या कमी असलेल्या गावात आलेले अनुभव मी नावासकट दिलेले आहेत वाचून पाहणे . प्रश्न उत्तरामध्ये मी किती रमावे हा माझा प्रश्न आहे असे आपल्याला वाटत नाही का ? आज प्रश्न उत्तरांमध्ये रमू नका सांगत आहात .उद्या परिक्रमेविषयी काही सांगू नका असे देखील म्हणू शकता ! मुळात मी प्रश्न उत्तरांमध्ये रमत नाही आहे तर जे प्रश्न मला मनापासून विचारलेले वाटत आहेत त्याची माझ्या परीने उत्तर देत आहे . या कमेंट जर ब्लॉगवर आले असता तर तिथे देखील मी अशीच उत्तरे दिली असती . मानसरोवर येथे वस्ती जरी कमी असली तरी तिथे नियंत्रण भारतीय सरकारचे नसून कम्युनिस्ट सरकारचे आहे त्याचा हा परिणाम आहे असे मला म्हणायचे आहे . लोकशाही पद्धतीने चाललेली छान सकारात्मक चर्चा वेगळ्या वळणाकडे आपण नेऊयात नको . मी फक्त लेख लिहावे आणि चर्चेत भाग घेऊ नये अशी आपली अपेक्षा असेल तर ती निष्फळ ठरणार आहे . आणि आपल्याला प्रतिसाद नको असेल तर सादच देऊ नये . मी पुन्हा पुन्हा सर्वांना एकच आवाहन केलेले आपल्याला आढळेल की परिक्रमेविषयी काही शंका असतील तर विचाराव्यात . इथे स्वतः कदाचित काही पावले देखील न चालणारे विद्वान अधिक आहेत असे मला त्यांच्या प्रतिक्रिया वाचून जाणवत आहे (हे तुमच्याबद्दल बोलत नाही आहे याची कृपया नोंद घ्यावी ). सर्व प्रतिसाद वाचणाऱ्या लोकांचा बुद्धिभ्रम होऊ नये म्हणून त्यांनी काही चुकीचा मुद्दा मांडला तर त्याचा योग्य प्रतिवाद करणे हे माझे कर्तव्य आहे . माझी उत्तरे ऐकून कोणाला लिखाण वाचायची इच्छा न होईल तर त्याला माझा निरुपाय आहे . मुळात माझे लिखाण कोणी वाचावे आणि कोणी वाचू नये हेच ठरवणारी एक वेगळी शक्ती कार्यरत आहे असे मानणारा मी आहे . असो . चूक भूल देणे घेणे . एक पूर्णविराम चुकीच्या ठिकाणी पडल्यामुळे आपला गैरसमज झाला .

मायबोली हा काय प्रकार आहे याची मला अजिबात कल्पना नव्हती . प्रथमच मी इथे काहीतरी लिखाण टाकले आणि त्यावर इतक्या प्रतिक्रिया येतात याची देखील मला कल्पना नव्हती . एकंदर सर्व प्रतिक्रियांचा सूर पाहता इथे या विषयावरील लिखाण अस्थानी आहे असे सांप्रत माझे मत झालेले आहे . त्यामुळे आपल्या सर्वांच्या झालेल्या कालापव्यासाठी आपणा सर्वांची क्षमा मागून काही वेळातच मी मायबोली या प्रकाराचा निरोप घेत आहे . माझ्या ब्लॉगवर लिखाण सुरू ठेवीन . माझ्या गतीने सुरू ठेवीन .त्यासाठी कुठल्याही दबावाची मला सवय नाही . पहिले काही लेख लिहायला मी आठ महिने लावले होते . उठ लिहायला बस आणि लिहून पूर्ण कर अशा प्रकारचे हे लिखाण नाही आहे . आतून प्रेरणा स्फूर्ती झाली की लिहायला बसत असतो . बहुतांश प्रतिक्रिया सकारात्मक आणि लिखाणासाठी प्रेरणा देणाऱ्या होत्या त्या सर्वांचे मनापासून आभार . नकारात्मक प्रतिक्रिया अधिक वाढू नयेत ही एक परिक्रमावासी म्हणून माझी जबाबदारी समजतो . आधीच परिक्रमा करण्याची इच्छा कोणाला होत असेल आणि अशा नकारात्मक प्रतिक्रिया वाचून ती मरत असेल तर ते पातक माझ्यामुळे घडू नये इतकी माफक अपेक्षा आहे . त्यामुळे इथून पुढे एकाही कमेंटला कुठल्याही प्रकारे प्रत्युत्तर न देता काही ठराविक वेळ झाला की माझे सर्व लिखाण मी मायबोली वरून उडवून टाकणार आहे आणि मायबोलीचा निरोप घेतो आहे . एखाद्याला हे लिखाण फार चांगले वाटले तर तो तसेही कुठे ना कुठे त्याला प्रसिद्धी देईलच . त्याची सत्यासत्यता तपासत मी स्वतः येऊन प्रत्येक कमेंटला उत्तर देण्याची गरज नाही हे बहुतेकांचे म्हणणे योग्य आहे . नर्मदा परिक्रमे विषयी अधिक माहिती हवी असेल तर तिचे स्मरण करा .योग्य मार्ग मिळेल ! नर्मदे हर !