शब्दवेध व शब्दरंग (३)

Submitted by कुमार१ on 15 March, 2024 - 20:34

भाग २ इथे : https://www.maayboli.com/node/83225?page=33#new
......................................................................................................................
शब्दवेध व शब्दरंग......
अर्थात मराठी शब्दांचे अंतरंग.....
शब्दज्ञान आणि मनोरंजन....
सुस्वागतम !

विषय: 
भाषा
शब्दखुणा: 
शब्दवेध
शब्दरंग
Groups audience: 
मराठी भाषा आणि व्याकरण
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users
शेअर करा

तुमुल
= घनघोर; भयंकर ( द्वन्द्व, युद्ध)
>>>>> तुंबळ
तुमुलचा वापर कमी आहे; तुंबळ सर्वपरिचित.

Submitted by कुमार१ on 20 September, 2024 - 10:07

हा शब्द मराठीत असा वापरतात माहीत नव्हतं. संस्कृत आहे. गीतेत युद्धाच्या सुरुवातीला सगळे आपापले शंख फुंकतात आणि त्या आवाजाने कौरवांची हृदये चि विदारली (विनोबांची भाषा) आणि नभ आणि पृथ्वी यांमध्ये तो भयंकर आवाज घुमला - यासाठी "नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्" असं म्हटलं आहे.

Submitted by हरचंद पालव on 20 September, 2024 - 17:51

छान स्पष्टीकरण.
तुमुल द्वन्द्व
उमा कुलकर्णी यांनी गिरीश कारनाड यांच्या एका लेखाचा अनुवाद केलेला आहे त्यात मी हा शब्दप्रयोग वाचला.

Submitted by कुमार१ on 20 September, 2024 - 21:45

तुमुल मराठीत नव्हता वाचला. हिंदीत वापरतात. शब्द वाचल्या़क्षणी जयशंकर प्रसाद आणि त्यांची प्रसिद्ध कविता आठवते.

तुमुल कोलाहल कलह में
मैं ह्रदय की बात रे मन !

Submitted by अनिंद्य on 20 September, 2024 - 22:30

वयवाद
हा अधिकृत मराठी शब्द नाही/ नसावा. परंतु ते एका मराठी लघुपटाचे नाव असल्याचे पाहिले. दोन पिढ्यांमधील वैचारिक मतभेदांना उद्देशून तसे नाव दिलेले आहे.

शब्द वैशिष्ट्यपूर्ण वाटल्याने त्याची ही दखल.
( गुगलने ते ageism चे मराठी भाषांतर दिले आहे).

Submitted by कुमार१ on 21 September, 2024 - 07:05

त्या लघुपटाबद्दल म्हटलंय Vayvaad - When Generations Clash म्हणजे इथे हा शब्द दोन पिढ्यांतल्या संघर्षासाठी वापरलाय.
लोकसत्ताने ageism या अर्थी वयवाद हा शब्द वापरलाय. वयाविषयीच्या पूर्वग्रहबाधित दृष्टीमुळे केल्या जाणाऱ्या भेदभावाला मानसशास्त्रात 'एजिझम' वा 'वयवाद' म्हणतात. ..

Submitted by भरत. on 21 September, 2024 - 11:12

बरोबर .
दोन्ही अर्थाने वापरला आहे
लोकसत्तातील लेख माहितीपूर्ण.

Submitted by कुमार१ on 21 September, 2024 - 21:40

लयलूट (= रेलचेल)
या शब्दात मधोमध उभा छेद घेतल्यानंतर जे दोन वेगळे शब्द होतात त्यांचा भाषाप्रवास रंजक आहे

लय = अतिशय; पुष्कळ ( आणि अन्य अर्थ )
लै = लयचे अशिष्ट रुप
(दाते शब्दकोश)
. . .
लूट <<< लुट ( हिंदी व फारसी) <<< लुट्रम ( संस्कृत)
लूट >>> loot

https://www.etymonline.com/word/loot#etymonline_v_12429

Submitted by कुमार१ on 23 September, 2024 - 21:14

मराठी मोळा or मराठमोळा
Ways and practices peculiar to the genuine Maráṭhá. = रीत, रिवाज, शिरस्ता,
( तुम्ही आपणास पवार म्हणवितां पण तुमच्या घरीं म0 दिसत नाही).

मोल्सवर्थ शब्दकोश

Submitted by कुमार१ on 25 September, 2024 - 09:52

लय नेहमी विनाश या अर्थाने जास्त वापरला जातो. 'लयाला गेले' वगैरे.>>>>>>> लय झाले की लयाला जाणार.... अति तेथे माती

Submitted by ऋतुराज. on 25 September, 2024 - 11:37

आता मोळा लावून केलेला हा जोडशब्द पहा :

चोळामोळा = चोळून, चुरडून, कुसकरून, चेंगरून झालेली दुर्दशा.
(चोळामोळ = चोळणे + मळणे)
दाते शब्दकोश

Submitted by कुमार१ on 25 September, 2024 - 11:39

muzzle = मोळा हे आजच कळले. ….

डिट्टो.

मला व्यक्तिश: अमुक व्यक्ती मराठमोळा/ मराठमोळी हे expression आवडत नाही, “मराठी” आहे हे पुरेसे वाटते.

रच्याकने,

तमिळ मधे मोळी = भाषा

मराठ मोळी = मराठी भाषा

कॉलिंग हरपा !

Submitted by अनिंद्य on 25 September, 2024 - 12:09

सिद्ध = साधू
साधक = मोक्षसाधनासाठी जपतप, व्रतवैकल्ये इ. करणारा
पण . . .

सिद्धसाधक = संगनमताने कट करून फसवणारे लोक
(वझे शब्दकोश)

दोन पवित्र शब्दांचा संगम भलत्याच (कु) क्षेत्रात घेऊन गेला !

Submitted by कुमार१ on 27 September, 2024 - 06:21

<<< तमिळ मधे मोळी = भाषा
मराठ मोळी = मराठी भाषा >>> भारीच अनिंद्य! हा विचार नव्हता केला.

वरती ते तुम्ही पवार म्हणविता जे वाक्य आलंय, त्यात मराठमोळा हा शब्द नाम म्हणून वापरलाय, आपण सध्या तो विशेषण म्हणून वापरतो.

एकंदरीत उद्बोधक चर्चा. चिडकू, कुमार, आभार.

Submitted by हरचंद पालव on 27 September, 2024 - 08:23

जंबू
= जांभूळ
>>>> जंबुलातीत/ जंबूपार (किरण) = अतिनील (किरण); सूर्यप्रकाशाच्या वर्णपटातील जांभळ्या पट्ट्याच्या पलीकडचा

‘जंबूपार’ मजेशीर वाटतो.

Submitted by कुमार१ on 28 September, 2024 - 22:55

‘जंबूपार’ मजेशीर वाटतो. >> Happy

जम्बु म्हटलं की ती कालिदासाची गोष्ट आठवते - जलमध्ये डुबुक डुबुक वाली.

Submitted by हरचंद पालव on 28 September, 2024 - 23:14

जलमध्ये डुबुक डुबुक शोधलेत तर सापडेल. बऱ्याच लोकांची ब्लॉग पोस्ट आहे म्हणून इथे देत नाही, इथला नियम माहीत नाही.

Submitted by हरचंद पालव on 28 September, 2024 - 23:26

कालिदासाची गोष्ट शोधून वाचेन. छान चर्चा. Happy

सूर्यप्रकाशाच्या वर्णपटातील जांभळ्या पट्ट्याच्या पलीकडचा>>>
अतिनील किरणांना ultra violet rays का म्हणतात हे कळले.

मला जंबू ऐकले की 'जम्बुद्विपे भरतखंडे' ह्या सत्यनारायण कथेतील शब्द आठवले. 'जम्बुद्विप' म्हणजे कोणता भौगोलिक प्रदेश आहे?

Submitted by अस्मिता. on 28 September, 2024 - 23:43

ठीक. गोष्ट शोधतो.
... .. .. .
* 'जम्बुद्विप' म्हणजे >>
विकीनोंदीनुसार सम्राट अशोकाच्या राज्याला 'जम्बुद्विप' म्हणत होते.
तसेच प्राचीन भारत (ग्रेटर इंडिया) 'जम्बुद्विप' या नावाने ओळखला जातो.
' सुदर्शनद्विप' हे त्याचे दुसरे नाव

Submitted by कुमार१ on 28 September, 2024 - 23:57

Pages