रॉबर्ट फ्रॉस्ट यांच्या Stopping by woods on a snowy evening या कवितेचा भावानुवाद

ubmitted by स्वाती_आंबोळे on 26 December, 2023 - 21:49 >>> मस्त प्रतिसाद.

सुरेख रसग्रहण.
इथे रसग्रहण फार गहन केलेले असले तरी.>>>>>> अगदी पहिल्यांदा हे पटलंच.कविता वाचताना सोपी वाटली. मात्र पहिल्या ओळींतून खिन्नता जाणवत होती.शेवटच्या तीन ओळी तर ठोसा मारल्याचे काम करतात.

र आंचे प्रतिसादही मस्त.

सुंदर रसग्रहण!
प्रतिसाद सुद्धा छान आहेत.
मूळ कविता एखाद्या चित्रासारखी आहे. एका जुन्या रशियन मूवीत सायबेरिया मधलं शुटिंग होतं. तसं चित्र डोळ्यासमोर आलं.
अशा चित्रावर कविता लिहाविशी वाटतेय.

अस्मिता, लेख आवडला . ही कविता मनात घर करुन राहिलेली आहे. त्यामुळे की काय जास्त आवडला.

स्वाती आंबोळे यांचा प्रतिसादही मार्मिक आहे

अस्मिता, सुंदर लेख!
र आ आणि स्वाती आंबोळे यांचे प्रतिसादही आवडले.

आज निवांत वाचला हा धागा. अस्मिता, छान रसग्रहण केले आहेस. ही कविता आवडती आहेच. अजून जास्त आवडली. नवीन वर्षाच्या उंबरठयाशी नव्या उमेदीचं गाठोडं हातात दिलंस बघ!

इतके दिवस खूप गहन , उलथापलथ करणारं काही वाचायचं टाळत होतो. मूळ लेखाव रून नजर फिरवली होती. प्रतिसाद वाचत होतो. आता कवितेचा भावानुवाद , किंवा जे काही आहे ते संपूर्ण वाचलं. मग कविता पुन्हा वाचली. मला हा लेख ती कविता वाचल्यानंतर मनात उभ्या राहिलेल्या नाट्याचं शब्दांकन वाटलं. लेखिकेला जशी ही कविता दिसली, तशी मला दिसत नाही. अर्थात ते इंटरप्रिटेशनही फार सुंदर, गहन झालं आहे. मला या कवितेत जीवन मृत्यूचं नाट्य न दिसता आयुष्यातला एक आव्हानात्मक कालखंड दिसतो. याचं उत्तर/कारण स्वातींच्या प्रतिसादात आलंच आहे. मला woods म्हणजे अरण्य वाटलं नाही, बन वाटलं. स्वातींनी या कवितेवर जे लिहिलं ते अधिक जवळचं वाटलं.

शेवटच्या कडव्यात ते बन lovely, dark and deep असल्याचं म्हटलंय. त्यावरून ना घ. देशपांडेंची कविता आठवली.
मन पिसाट माझे अडले रे
थांब जरासा
वनगान रान गुणगुणले रे
दूरात दिवे मिणमिणले रे
मधुजाल तमाने विणले रे
थांब जरासा

ही खाली हिरवळ ओली
कुजबुजून बोलू बोली
तिमिराची मोजू खोली रे
थांब जरासा

नुसतेच असे हे फिरणे रे
नुसतेच दिवस हे भरणे रे
नुसतेच नको हुरहुरणे रे
थांब जरासा.

याही कवितेत वन आहे, जरासं थांबणं आहे, तिमिर आहे, पण तो भयाण नाही. ही प्रेमकविता वाटते आणि अंधार हा प्रेमिकांचा पाठीराखा.

या कवितेच्या शेवटच्या चार पंक्ती नेहरूंनी आपल्या शेवटच्या दिवसांत स्वहस्ते लिहून काढून आपल्या मेजावर तो कागद ठेवला होता. या माहितीची खातरजमा करताना हरिवंशराय बच्चन यांनी या कवितेचा अनुवाद केल्याचं कळलं.

स्वाती आणि भरत यांनी मूळच्या सुंदर लेखाला चार चांद लावलेले आहेत. दोघांनीही व्हॅल्यु अ‍ॅड प्रतिसाद दिलेत. नुसतच छान छान नाही. अर्थात फक्त छान छान सुद्धा हवेतच. पण मला हे विस्तृत प्रतिसाद आवडतात.

अस्मिता, प्रतिसाद आवडला. मी तिथले वुड्स प्रत्यक्ष पाहिलेले नाहीत. तुम्ही पाहिलेत. त्यामुळे फरक पडणार. हे लिहिताना असंही वाटलं, की तुम्ही अन्य देशातून तिथल्या निसर्गाची रूपं पाहत तयार झालेल्या नजरेने ती वुड्स पाहिली. रॉबर्ट फ्रॉस्ट बहुधा तिथेच जन्मलेला , वाढलेला. त्याची त्या वुड्स कडे पाहणारी नजर आणखी वेगळी असेल.

ना घ देशपांड्यांच्या त्या कवितेचं गीत झालं आहे. गायिका कृष्णा कल्ले. संगीत यशवंत देव.

पंडित नेहरूंच्या संदर्भातच या कवितेची पहिली ओळख झाली होती. मला वाटते शालेय पाठ्यपुस्तकात नेहरूंचा (कि नेहरूंवर) एक धडा होता त्यात या कवितेच्या ओळी पहिल्यांदा वाचनात आल्या होत्या. भरत यांच्या प्रतिसादात त्याचा उल्लेख आला आहे त्याबाबत सहमत. पण नेहरूंना ती कविता इतकी का भावली होती हे तितकेसे कळले नव्हते. हे रसग्रहण वाचल्यानंतर Woods चा अभिप्रेत अर्थ कळला आणि वाचताना आपसूकच 'ओह्ह्ह!' असे उद्गार निघाले. प्रतिसाद सुद्धा एक एक खूप छान व अर्थगर्भ आहेत. त्या कवितेचा इतका सुंदर आणि गहन अर्थ असेल असे कधीच वाटले नव्हते.

>> शंकाकुशंका, अपयश, अपेक्षाभंग, निराशा, टोचणी यांची पेरलेली बीजं आकाशाला भिडणारी वृक्षं कधी झाली कळलंच नाही. असंख्य बीजांची दाट झाडी. इतकी उंच की प्रकाशाचा मागमूस नाही. फक्त काळोख...

हे खूप भिडले. अंतर्मुख करणारे तितकेच प्रेरणादायीसुद्धा आहे. जंगल भयाण आहे. गोठलेल्या डिसेंबर मधली रस्त्यावरची भीषण एकाकी रात्र. अशा कविता स्फुरण्याच्या अथवा त्या भिडण्याच्या अवस्थेस पोहोचलेल्या मनाने, आयुष्याच्या प्रवासात असताना सुद्धा अशा 'रात्री' कधी ना कधी अनुभवलेल्या असतात. विशेष हे कि जंगल इतके भीषण असूनही तिथे थांबायला त्यास हवेसे वाटते समज गैरसमज, त्यातून दुरावलेली नाती, अनेक आघाड्यांवर आलेली निराशा, सारे सोबती असून नसल्यासारखे झाल्यावर आलेले टोकाचे एकाकीपण इत्यादी एक ना अनेक टक्केटोणपे खाल्ल्यावर गोठलेले भयाण जंगल सुद्धा आकर्षक वाटते. या सगळ्याकडे स्थितप्रज्ञतेने पहायला शिकवते. दूर दूर दूर घेऊन जाते.

नकोच आता नवीन नाती,
नकोच स्वप्ने हवी कोणा ती?

पण होय! कर्तव्ये तर करायलाच हवीत. पार पाडायलाच हवीत. "But I have promises to keep" इतके कटू अनुभव आल्यावर हे तसे अवघडच! पण तिथेच खूप सारी तत्वज्ञाने कामी येतात. मनाची परिपक्वता कामी येते. श्वासांवर लक्ष केंद्रित करून जाणायेणाऱ्या विचारांकडे त्रयस्थपणे पहायला हेच जंगल तर शिकवते. मग उर्जा येते. मरणाच्या थंडीत काकडलेला निसर्ग जगण्याची उर्जा देऊन जातो.

And miles to go before I sleep,
And miles to go before I sleep.

इतकी गहन कविता शाळेच्या पुस्तकात असण्यावरुन मला एक दुसरे उदाहरण आठवले. "दुधावरची साय" नावाचा एक धडा इयत्ता चौथीच्या मराठी पाठ्यपुस्तकात होता. आणि तोच धडा तेंव्हा मराठी बी.ए. च्या पुस्तकात सुद्धा होता. प्रश्न मात्र वेगळे असायचे. चौथीच्या प्रश्नपत्रिकेत प्रश्न असायचा,
"आजी आपल्या नातीला जवळ घेऊन कोणते उद्गार काढते?" मग मुले उत्तर लिहित "दुधापेक्षा दुधावरच्या सायीला जपावे लागते"
तेच बीए च्या प्रश्नपत्रिकेत मध्ये मात्र प्रश्न असे "आजी आपल्या नातीला जवळ घेऊन 'दुधापेक्षा दुधावरच्या सायीला जपावे लागते' असे उद्गार का काढते ते स्पष्ट करा"

तुमचे म्हणणे बरोबर आहे. कविता, चित्रकला वगैरे (Artform in general) हे व्यक्तीसापेक्ष वाटते मला. पण माझे स्वत:चे आकलन चौथीच्या विद्यार्थ्यांप्रमाणे असते. Occam's razor प्रमाणे मी सुटसुटीत स्पष्टीकरण शोधतो. त्यामुळे मला अध्यात्म दिसत नाही. ही माझ्या समजूतीची मर्यादा.

माझ्या आकलनानुसार
Stopping by Woods on snowy evening
Whose woods these are I think I know.
His house is in the village though;
He will not see me stopping here
To watch his woods fill up with snow.

कवी जंगलातून चालता चालता थांबलाय. विचार करतोय की हे जंगल कुणाचे आहे? मला कदाचित माहीत आहे. पण तो मालक तर दूर कुठेतरी रहातो. मी इथे थांबलोय ते तर त्याला कळणार नाही. (मला इथे कवी हा अतिशय एकाकी आहे, असे वाटते. धार्मिक वृत्तीच्या लोकांना कदाचित असे वाटेल की त्याला देवाची आठवण येत आहे, हे जंगल देवाच्या मालकीचे आहे वगैरे वगैरे.)

My little horse must think it queer
To stop without a farmhouse near
Between the woods and frozen lake
The darkest evening of the year.

माझा घोडा पण माझ्या इथे थांबण्याने अचंबित झाला आहे की मी इथे अचानक का थांबलो, आजूबाजूला एकही घर नसताना, सोबतीला फक्त गोठलेला तलाव आहे, अतिशय थंडीची भयाण रात्र आहे, तरीही कवी का थांबला आहे इथे? (पण मला हे निसर्गाचे शांत, एकाकी रूप आवडते, निसर्गाच्या सान्निध्यात, मला इथे एक प्रकारची शांतता मिळते)

He gives his harness bells a shake
To ask if there is some mistake.
The only other sound’s the sweep
Of easy wind and downy flake.

माझा घोडा माझ्या या अवचित वागण्याने गोंधळून गेला आहे. तो मान हलवून, त्याच्या गळ्यातल्या घंटा वाजवून मला विचारतोय की माझी काही चूक झाली आहे का? तू अचानक इथे का थांबलास? ( पण त्याला कसे कळणार की मला इथे निसर्गाच्या सान्निध्यात आवडते जिथे शांतता आहे, फक्त मंद असा वारा वहात आहे)

The woods are lovely, dark and deep,
But I have promises to keep,
And miles to go before I sleep,
And miles to go before I sleep.

कुणाला कसे कळणार की हा निसर्ग इतका सुंदर आहे कारण तो इतका शांत, एकाकी आणि धीरगंभीर आहे. मला या निसर्गासोबत अजून थोडा वेळ घालवायला आवडेल. पण काय करणार, माझ्यावर जबाबदाऱ्या आहेत त्यामुळे इच्छा असूनही मला इथे थांबता येणार नाही. मला आयुष्यात पुढे जावेच लागेल, माझी इच्छा असो वा नसो तरीही. पण माझी खात्री आहे की मला एकदा (कायमची) झोप लागली की या निसर्गाशी एकरूप होता येईल.

तळटीप:
Sometimes, last paragraph is written as:
The woods are lovely, dark, and deep. (With Oxford comma)

Robert Frost meant to write:
The woods are lovely, dark and deep. (Without Oxford comma) He meant that the woods are lovely because they are dark and deep. When Oxford comma is used, the comma changes the meaning, to convey a meaning that the woods are lovely and dark and deep.
That's not what Robert Frost intended.

https://crisiscribnotes.substack.com/p/the-oxford-comma-is-provocative-r...

Occam's razor प्रमाणे मी सुटसुटीत स्पष्टीकरण शोधतो. त्यामुळे मला अध्यात्म दिसत नाही. हा माझा दोष. >> दोष कसला त्यात ? पहिली दुसरीला रामायणातल्या गोष्टी असायच्या. त्या काही पहिलीच्या मुलांना एकपत्नीव्रताचे महत्व सांगण्यासाठी नसणार. उद्देश वेगळा.

इथेच अ तुलजींचा प्रतिसाद एखाद्याला प्रगल्भ वाटेल. तर दुसर्‍या कुणाला त्यातून भलताच आनंद होईल.
"चला नेहरू तर आले, आता सावरकर, गांधी, गोडसे यायला कितीसा वेळ ? मग यांनी मोदी, शहा काढले कि आम्ही राहुल गांधी, शरद पवार आणतोच" मग या धाग्यावर रणांगण पेटून वुड्सचे कुरूक्षेत्र व्हायला जराही वेळ लागणार नाही. आणि अजून एक धागा या कुरूक्षेत्रावरच्या यज्ञात आहुती म्हणून बळी पडल्याचे अध्यात्मिक समाधान काहींना लाभू शकते.

थोडक्यात दृष्टी वेगवेगळी असते. हेतू वेगवेगळे असतात. अनुभूती वेगवेगळी असते. कवितेचं असंच असतं.
तरूण आहे रात्र अजुनी हे एखाद्याला शृंगारिक गीत वाटू शकते, एखाद्याला विरहगीत, एखाद्याला आणखी काही तर संन्यास घेतलेल्या एखाद्या स्वामीला त्यात अध्यात्म/ मृत्यूगीत / शोकगीत दिसू शकेल.

तुम्ही म्हणताय ते बरोबर आहे. बदल केला आहे.

>>> तरूण आहे रात्र अजुनी हे एखाद्याला शृंगारिक गीत वाटू शकते…
यांना सांगा

मस्त प्रतिसाद आहेत सगळेच, वाचते आहे.

स्वातीजी

कुणाला कसे कळणार की हा निसर्ग इतका सुंदर आहे कारण तो इतका शांत, एकाकी आणि धीरगंभीर आहे. मला या निसर्गासोबत अजून थोडा वेळ घालवायला आवडेल. >>> कविताच नाही तर अ‍ॅब्स्ट्रॅक्ट आर्ट कडे बघताना सुद्धा तुम्ही मनाच्या कोणत्या स्थितीत आहात यावर बरेच काही ठरते. माझ्या मित्राने मानसशास्त्राच्या अनेक टेस्ट्स बनवलेल्या आहेत. त्यात ठराविक प्रतिमा येतात. समुद्राचे कोणते रूप आवडते यावरून सुद्धा तुमच्या मानसिक स्थितीचा पॅटर्न ठरत असतो.

अस्मिता,माफ करा, खूपच विषयांतर होतेय, तुम्ही तुमचा धागा काढा वेगळा असे फर्मान सुटणार नाही या विश्वासावर लिहीतोय.

एक चित्र आहे जे पूर्णपणे कृष्णधवल आहे. त्यात एक महिला डोक्यावर सरपण घेऊन चाललेली आहे. खिडकीतून एक वृद्ध तिच्याकडे बघतोय , ज्याच्या नजरेत नैराश्य आहे. खिडकीच्या छज्जात एक कावळा अहे. हा कावळा एकच ऑब्जेक्ट आहे जो निळ्या रंगात आहे. या चित्राचे जितके अर्थ लावले गेले ते सगळे बरोबर आहे असे त्याने जाहीर केले. प्रत्येक जणाला ते चित्र पाहून जी अनुभूती येते ती त्याच्यापुरती सत्य असते. त्यातून मानसिक स्थिती समजते.

अ‍ॅब्स्ट्रॅक्ट आर्ट कडे बघताना सुद्धा तुम्ही मनाच्या कोणत्या स्थितीत आहात यावर बरेच काही ठरते. >> थोडासा, काहीसा, बराचसा असहमत. चित्र बघितले की १०-१५ सेकंदात मी सांगू शकतो की चित्र आवडले की नाही. आता का आवडले किंवा नाही आवडले ते सांगू शकणार नाही कदाचित. Art आणि त्याचे विश्लेषण हा कदाचित वेगळ्या धाग्याचा विषय आहे, वेगळा धागा काढतो.

एखादी कविता, चित्र याचा अर्थ मूळ कवी, चित्रकार जोपर्यंत सांगत नाही तोपर्यंत प्रत्येक रसिकाचा अर्थ हा त्या त्या कलाकृतीपुरता खरा असतो. - ना घ देशपांडे.
कविता समजून घ्यायला सुद्धा प्रतिभा लागते- सुरेशचंद्र पाध्ये.

प्रत्येक रसिकाचा अर्थ हा त्या त्या कलाकृतीपुरता खरा असतो. >> सहमत

कविता समजून घ्यायला सुद्धा प्रतिभा लागते- सुरेशचंद्र पाध्ये.
>>
Holier than thou ही वृत्ती बऱ्याच कलाकारांमध्ये दिसते बऱ्याचदा.

पाध्ये उपसंपादक होते. ते कलाकारात मोडत असतील तर माहिती नाही.

>> अर्थ मूळ कवी, चित्रकार जोपर्यंत सांगत नाही तोपर्यंत प्रत्येक रसिकाचा अर्थ हा त्या त्या कलाकृतीपुरता खरा असतो

ह्याप्रमाणे जायचे तर मग "तरुण आहे रात्र" बाबत आता रसिकांना मुभा नाही. कारण ह्रदयनाथ मंगेशकरांनी इतर दरवाजे बंद करून टाकलेत.

कविता विश्लेषण हा माझा प्रांत नाही. मलाही सरळसोट अर्थच आवडतात. 'शी वॉक्स इन ब्युटी' चा तीन प्रतलांवरती, चतुर्थ मिती वगैरेचा धागा मी काढलेला तेही त्या कवितेचे एक इंग्रजी विश्लेषण वाचून. नंतर पश्चत्ताप झालेला बिकॉज आय वीझ्न्ट ट्रु टु मायसेल्फ. आय वॉज प्लेयिंग टु द ऑडियन्स. जे की अनेक पातळ्यांवरती चूकीचे आहे. तेव्हा नंतर मी या सखोल विश्लेषणाच्या वाटेला गेले नाही. जे आहे ते सरळ सरळ आवडले तरच कविता आवडते मर्यादा म्हणा.

पण ज्यांना विश्लेषण आणि विविध अर्थ एकाच कलाकृतीत दिसतात त्यांच्याबद्दल आदर आहेच. 'घन तमी शुक्र बघ' ही मृत्युशी संबंधित कविता आहे हे मला विशाल कुलकर्णी यांचा हा धागा वाचुन कळलेले.

मना, वृथा का भिशी मरणा ?
दार सुखाचे हे हरीकरुणा
आई पाहे वाट रे मना
पसरुनी बाहू, कवळण्या उरी
--------------------
अता तुच भय-लाज हरी रे !
धीर देउनी ने नवरी रे :
भरोत भरतिल नेत्र जरी रे !
कळे पळभर मात्र ! खरे घर ते !
तेव्हाही अचंबित झालेले व ते विश्लेषण फारच आवडलेले स्मरते. तसेच काहीसे 'वुडस आर लव्हली, डार्क अँड डीप' बद्दल झालेले आहे. तेव्हा विश्लेषणाची गोडी लागली नाही तरी आनंद जरुर घेता येतो.

बाकी आईने पूर्वी कानावरती घातलेले - 'लागा चुनरीमे दाग, छुपऊं कैसे ....' हे अध्यात्मिक गाणे आहे म्हणुन. ती अशा कवितांची पहीली ओळख होती. ज्यांचा अर्थ जास्त खोल असतो, मनस्वी आणि गूढ असा असतो.

'लागा चुनरीमे दाग, छुपऊं कैसे ....' हे अध्यात्मिक गाणे आहे >> वकिली खोडा ऐकलाय का ? तसा हा मायबोलीव खोडा आहे.
या गाण्याचा अर्थ अध्यात्मिक असू शकतो हे मान्य. लहान असताना ते शास्त्रीय आणि पवित्र गाणं वाटायचं.

सामोजी, थांबणार होतो, पण आता करण्यासारखं पण काही नाही. दुसरा धागाही दिसत नाही झपाटायला
सरळसोट अर्थ आवडणे मस्तच आहे. तुम्ही रसग्रहण करता. कविता वाचल्यावर शब्द सुंदर आहेत, गेयता आहे, यमक आहे,अनुप्रास आहे हे सरळसोट विश्लेषण सुद्धा सुंदरच. पण गहन अर्थ लागणे हा खेळ आहे. त्या खेळाची पण मजा लुटता यायला पाहिजे. चित्राचं पण असंच आहे.

कविता ही मुळातच संतांच्या, अध्यात्मिक लोकांच्या ताब्यात होती. कवितेचा इतिहास पाहिला तर पद्यात लिहीलेले महाकाव्य हे सरळसोट कथाकथन एकीकडे. दुसरीकडे वेद आणि अन्य संस्कृत श्लोकातले पद्यात्मक प्रतिमा वापरलेले साहित्य. प्रतिमांचा वापर करून लिहीण्याची पद्धत एव्हढी प्राचीन आहे. त्यामुळेच अर्थ लावताना फसगत पण होते. पुढे अध्यात्मात प्रतिमांचे अर्थ ठरत गेले. निळा रंग मृत्यूचा, ज्ञानाचा , काही तत्त्वज्ञानात अजून वेगळा.

या गूढार्थाचा वापर करून चित्रं, कविता समोर येतात, तेव्हां त्याची जाण असलेल्याला ते उलगडते. इतरांना त्या प्रतिमा पाहताना त्यांच्या आयुष्यात त्या प्रतिमेचा झालेला इंपॅक्ट जास्त महत्वाचा असतो. ज्याची त्याची जडणघडण जशी असेल तसे तो बघेल. म्हणून त्या मानसशास्त्रज्ञाने चित्राचे सर्वांचे अर्थ मान्य केले. त्यातून अर्थ लावणारा अध्यात्मिक ओढा असणारा आहे का, रसिक आहे का ही ओळख त्याला समजली.

एखाद्याला आवडलेलं पुस्तक, सिनेमा, नाटक दुसर्‍याला अजिबात आवडू शकत नाही. दोघांच्या आवडीचा रिस्पेक्ट झालाच पाहिजे. पार्श्वभूमी, अनुभव, अनुभूती, जडणघडण याचा प्रभाव पडत असतो. आणि काही कलाकृती सर्वांना अपील होऊ शकतात , काही कुणालाच अपील होत नाही.