लिंगाणा प्रदक्षिणा – निसणीची नाळ आणि सिंगापूर नाळ (उत्तरार्ध)

दुर्ग रायगडाच्या दुर्गमत्वाचं कोडं सोडवण्यासाठी, आसपास दाटीवाटी केलेल्या अजस्र सह्यरांगांतून आडवाटेच्या घाटवाटांचा वेध घेण्यासाठी भटकंती चालू होती. पहिल्या दिवशी काळ नदीच्या खो-यातील पाने गावातून ट्रेकर्सना अनोळखी अशी ‘निसणी’ची वाट चढून, सह्याद्रीच्या अस्पर्शित भागांना देत घाटमाथ्यावर सिंगापूर गावी पोहोचायला तब्बल एक दिवस लागला होता. रायलींग पठारावरून दिसणा-या विराट दृश्यानं खुळावलो होतो..
वाचा पूर्वार्ध: http://www.maayboli.com/node/40397

भटकंतीमध्ये सह्याद्रीमधल्या नैसर्गिक शिवलिंगास - दुर्ग लिंगाण्यास - अर्धी प्रदक्षिणा घडली होती. आता दुस-या दिवशी ही प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी शाळेजवळचा मुक्काम आवरून आम्ही कूच केलं.

घाटमाथ्यावरच्या सिंगापूर गावाजवळची ‘सिंगापूर नाळे’ ची वाट ट्रेकर्समध्ये सुपरिचित असली, तरी हा अगदी धोपटमार्ग नक्कीच नाही. म्हणूनच ‘सिंगापूर नाळे’नं उतरण्यासाठी तांबडफूटी होण्याआधीच निघणं गरजेचं होतं. सिंगापूर अगदी सह्यधारेवर नसल्यानं, पहाटे नाळेच्या अचूक वाटेवर लावून देण्यासाठी सिंगापूर गावातले मांढरेमामा सांगाती होते. गावात विहिरीपाशी कळश्या – हंड्यांची लगबग. इटुकल्या पोरी गाई-गुरं घेऊन रानात निघालेल्या. पहाटेच्या मंद प्रकाशात समोर लिंगाण्याचा गवताळ खडकाळ माथा हळूहळू उजळू लागला होता.

गावाकडून पश्चिमेला एक वाट मंद उताराच्या दांडावरून साधारणत: अर्ध्या-पाऊण तासात एका ओढ्याच्या पात्रापाशी विसावली.

एक विलक्षण निसर्गदृश्य अनुभवायला मिळत होतं - ओढ्यात रेंगाळलेलं पाणी, अजूनही डोंगरमाथ्यापाशीचं झटापट खेळणारी सूर्यकिरणं, सह्याद्रीचे कोकणात कोसळलेले कडे,

उजवीकडे माथ्यावर येऊ पाहणारा रायलिंग डोंगर आणि लिंगाणा, दरीपल्याडचा रायगड,

हवेत सुखद गारवा दाटलेला अन सोबत पक्ष्यांची किलबिल. सिंगापूर नाळेच्या वाटेवरचा आल्हाददायक माहोल पूरेपूर अनुभवला...

मांढरेमामांना इथंच निरोप दिला. आता पुढच्या अर्ध्या तासाच्या वाटचालीमध्ये सिंगापूर नाळेचा थरारक भाग आहे. सिंगापूर गाव सोडल्यावर आता पहिल्यांदाच थेट खोलवर कोकण दिसू लागले. सुरुवातीलाच कातळावरची उतरंड आहे. पाठपिशव्या सांभाळत उतरण्याची डोंबारकसरत केली.

दक्षिणोत्तर पसरलेल्या सह्यकड्याचं अन रानव्याचं वैभव डोळ्यांत साठवत, आम्ही खोल दरीच्या काठानं झपाझप वळसा घालत निघालो.

घसा-यातून उभ्या कातळाच्या टप्प्यांमधून उतरताना दृष्टीभय आहे, पण वाट अवघड नाही. त्यामुळे हृदयाची धडधड वाढायच्या आत हा टप्पा पार केला.

उजवीकडे समोर रायलिंग टोक आणि लिंगाणा आभाळात घुसल्यासारखे भासत होते.

अखेरीस ‘सिंगापूर नाळे’मध्ये पोहोचलो.

पुढची वाट नाळेतनं - म्हणजे ओढ्यातनं - न काढता हुषारीनं उभ्या दांडावरून उतरवलीये. लिंगाण्याच्या पूर्व-पश्चिम पसरलेल्या सोंडेला समांतर पण उतरंडीवरून कोकणातल्या दापोली गावाकडे उतरणा-या दांडावरून वाट उतरत गेली.

सिंगापूरचा वहाळ आडवा आला, आणि मोकळवनातून मागे वळून पाहिलं तर लिंगाणा-रायलिंग टोक-बोराटा नाळ-सिंगापूर नाळ अश्या ‘पॅनोरमा’ दृष्यानं अंगावर सुखद शहारा आला. सह्याद्रीचा नजारा डोळ्यांत अन कॅमे-यात साठवत, अनुभवत कितीतरी वेळ आम्ही बसून राहिलो.

सिंगापूर गावातनं कोकणातल्या पायथ्याच्या ‘दापोली’ गावात पोहोचायला तीन तास लागले होते.

गावातल्या नदीपाशी एक मामा भेटले. अस्सल कोकणी पद्धतीनं चौकसपणे ‘कोण गाव, काय नाव, कुठं चाललात’ वगैरे चौकशीसत्र पार पडलं, आणि मग त्यांनी अनपेक्षितरित्या आयुष्याबद्दल संदेश वगैरे द्यायला सुरुवात केली, ‘‘त्या थोर शिवरायांसारखं तुम्हीपण मोठ्ठं नाव काढा, उत्तुंग काम करा की लोकांनी तुमचं नाव काढलं पाहिजे. खूप कष्ट करा. पोराबाळांची काळजी घ्या...’’ वगैरे वगैरे . अचानक मूल्यशिक्षणाच्या व्याख्यानाची गम्मत वाटलीच. खरंच एका डोंगरयात्रेत किती किती प्रकारची माणसं भेटतात, कसे अनुभवसंपन्न करून जातात, असं वाटून गेलं...

काळ नदीच्या पात्रात रायगडाचं प्रतिबिंब विलक्षण दिसत होतं. रायगडाची उंची डोळ्यांत मावत नव्हती, पायथ्यापासून माथ्यापर्यंतचं रान अन कातळ केवळ अफाट आहे.

शेताडीतून, नदीच्या पात्राजवळून, चढ उतारावरून, तळपणा-या उन्हांतून दीड तास चालल्यावर ‘पाने’ गावापाशी लिंगाणा प्रदक्षिणेची सांगता केली. लिंगाण्याच्या दृशानं परत एकदा खुळावलो. अशक्य रौद्र वैभव!

पुढं काळ नदीच्या पात्रातल्या ‘वाळणकोंड’ या निसर्गातल्या चमत्काराला आणि भोळ्या भाविकांच्या श्रद्धास्थानाला भेट द्यायला पोहोचलो.

वरदायिनी देवीचा हा डोह म्हणून इथल्या डोहामधल्या माशांना अभय आहे. लोखंडी पूलावरुन पल्याड कातळावर वरदायिनी देवीच्या राऊळापाशी पोहोचलो.

पूजारी बुवांनी विशिष्ट पद्धतीनं आवाज काढत, डोहामध्ये अन्न टाकल्यावर मोठाल्या आकाराचे अक्षरश: शेकडो मासे गोळा झाले अन अन्नावर तुटून पडले. सगळंच विलक्षण!

काळ नदीच्या खळाळत्या पाण्यात निवांत पाय सोडून बसल्यावर, चौफेर होतं रायगड-लिंगाण्याच्या रांगांचं विराट दृष्य!

डोळ्यांसमोर येत होते डोंगरयात्रेतले सारे सारे क्षण, भेटलेली माणसं...पाय दुखले, ओझ्यानं खांदे ठणकले, उन्हानं चेहरा रापला, पण रायगडाची एक अनोखी ओळख झाली होती. इथली दुर्गमता, इथला रानवा, माणसांमधली माणूसकी अश्शीच टिकून राहावी,...रायगडाच्या शक्तिपीठातून भारावलेल्या अन ध्येयवेड्या मावळ्यांची सेना निर्माण व्हावी,...विकासाबरोबरच इथला निसर्ग टिकून राहावा. जुन्या घाटवाटा, किल्ले यांच्यावर वावर राहावा,...आपल्या सारख्या भटक्यांना ताकदीचे अनुभव देणा-या सह्याद्रीची भुरळ अशीच पडत राहावी असं साकडंच वरदायिनी देवीला घातलं...खरं सांगू, वरदायिनी देवीनं खरोखरंच पावावं अन या सा-या इच्छा पू-या कराव्यात असं मनापासनं वाटतं!!!

- Discoverसह्याद्री (साईप्रकाश बेलसरे)