निसर्गाच्या गप्पा-१

जागुतैss साधनाताईss कृपया मला एरंड च्या झाडाबाबत कोणी माहिती सांगेल का?

खायच्या पानांची वेल घरातल्या कुंडीत वाढते का? त्याची रोपं कुठे मिळतील?

नर्सरीतही मिळतात. मी खुप नर्सरीत पाहिलीत. अर्थात ते दोनच पाने असलेला वेल देतात. पण वेल वाढतो भराभर.

चातकभौ, तुम्हाला काय माहिती पाहिजे एरंडाबद्दल? उन्हाळ्यात मुलांच्या आणि मोठ्यांच्याही डोक्यावर त्याचे पान ठेवतात, त्याच्या बिया थोड्या विषारी असु शकतात, एरंड कुठेही कसाही वाढतो, मराठीत काही मौलिक वाक्प्रचार एरंडावरुन आहेत, ज्यांचा आया वेळोवेळी उपयोग करतात इ.इ. माहिती मला आहे

तुम्हाला जट्रोफाबद्दल माहिती पाहिजे काय? पण जट्रोफा म्हणजे आपल्याला इकडे तिकडे दिसते तो एरंड नाही. त्याची माहिती पाहिजे अस्ल्यास इथे पाहा http://www.jatrophabiodiesel.org

सप्तपर्णीसारखेच एक झाड असते. त्याला पाच पाने असतात. त्याला पांढरट फूले येतात. आणि सावरीसारखीच बोंडे लागतात. त्यातून कापूसही निघतो. त्याची वाढ पातळ्या पातळ्यात होते. म्हणजे एक मूख्य खोड आणि ठराविक उंचीवर एकाच पातळीत गोलाकार पसरलेली असतात.>>> दिनेशदा हिच झाडं मी म्हणत होते. ती ठाण्यात माजीवड्यात खुपच होती आता तोडली आहेत, पण तरी थोडीफार आहेत. यावर तांबट आणि पोपट खुप येतात.

आज सक्काळीच क्यामेरा घेऊन निघाले. एक अख्खा रस्ता कवर केला आणि उत्साहाने घरी परतले. तोपर्यंत ऑफिसला निघायची वेळ झालेली म्हणुन मेमरी कार्ड आणि कार्ड रिडर घेऊन अधीरपणे इथे आले आणि कार्ड रिडर लावुन पाहते तो काय??? ऑफिसात कार्ड रिडर बॅन.. गेल्या आठवड्यापर्यंत सगळे ठिकठाक होते, आज चालत नाहीये...

रच्याकने, पंचकर्णीची १०-१२ झाडे महापेच्या लोकमत कार्यालयासमोर आज येताना पाहिली. दुपारी जाऊन मोबाइलवर कैद करते आणि रात्री डकवते इथे. आज रात्री सकाळचे सगळे फोटो डकवायचाच उद्योग करणार आहे. जागु, सप्तपर्णीच्या शेंगाही कैद केल्यात आणि सावलीसाठी काटेसावरीची बाळ, नुकतीच वयात आलेली आणि चांगली प्रौढ अशी तिन्ही रुपे.. चक्क फुलेही आलीत काटेसावरीला. काल मी पाहिलीच नाही.

लेखन मी कागदावर उतरवायच्या आधी ते डोक्यात लिहिले जाते आणि ते तिथे एकदा लिहुन झाले की परत कॉपी करायचा उत्साह ओसरतो. ते डोक्यातच लिहित असताना हातात रेकॉर्डर घेऊन बोलत बसले तर काहीतरी लिखाण होईल हातुन.... तुला खोटे वाटेल पण ह्या दोन महिन्यात कमीतकमी १० लेख तरी झाले माझे डोक्यात लिहुन.. आणि मी खरेच मनातल्या मनात बोलत फिरत असते. पण ते बोलणे एकदा संपले की मग हाताने नाही काढवत लिहुन... असेच दोन-चार दिवस गेले की वाटते, जाऊदे, कोण वाचेल हे च-हाट, कशाला उगाच लिहायचे ?????

कोकणात बकुळीला ओवळीणच म्हणतात.. >> आणि याची फळे पण फार छान लागतात. पण पिठूळ असतात. एकदम खाल्ल्यास घशात पिठूळ गर अडकतो. कोकणात आमच्या शाळेत जायच्या वाटेवर याचं झाड होत. शाळेत जाताना आमचा जास्तीत जास्त वेळ ही फळे गोळा करून खाण्यातच जात असे, व शाळेत गेल्यावर ऊशीर झाल्याबद्द्ल हातावर पट्टीचा प्रसादही दररोज घेतलेला आहे.
असचं एक आटकं(कोकणात त्याला हे नाव आहे ) नावाच एक झाड आमच्या शाळेत जायच्या वाटेवर होत. तिथेही आमची वानरसेना त्या आंबट फळांवर तुटून पडायची. कोकण्यांना नक्की माहीत असेल.
जमल्यास फोटो व माहीती द्यावी.

कोकणात आमच्या अंगणात गुलबक्षी राणी कलरची, पिवळ्या पाकळ्यांवर छोटे छोटे लाल ठिपके, पिवळ्या पाकळ्यांवर भरपूर चॉकलेटी ठिपके, अशा विविध रंगांची होती. माझी आई संध्याकाळी फुले फुलल्यावर फुलांचे देठ एकमेकात गुंफून छान वेणी करायची, आणि आम्ही खूप आनंदाने ती आमच्या वेणीवर माळायचो.
कोर्‍हांटीपण पिवळी, पांढरी, व निळी होती. आम्ही संध्याकाळी त्याच्या कळ्या काढून आईला द्यायचो, व आई दोर्‍याचे वेढे घेऊन त्यांची रंगीबेरंगी वेणी करायची. ती वेणी गोल करून फुलांच्या देठावर वाटी ठेवायची म्हणजे फुले जास्त फुलत नाहीत. दुसर्‍या दिवशी अर्धवट फुललेल्या कळ्यांची वेणी खूपच छान दिसायची. (व आमची वेणी सुद्धा).
गेले ते दिन गेले.

खाउच्या पानाबद्दल >> पानाचे टोक काढूनच पान खावे.वेलाला नागवेल म्हणतात कारण मळ्यात सापांचा जास्त वावर असतो.त्यांचे विषारी अंश पानाच्या टोकाला जमा होण्याची शक्यता असते.(पाने वेलीला खालच्या दिशेने झुकलेली अस्तात.)

.

पावडर पफचे झाड, पुण्यात पौडरोडला माधवबाग सोसयटी आहे, तेथे आहे. तसेच त्याला लागूनच एक झाड आहे, त्याची फुले कागदी असल्यासारखी वाटतात. फुलाची रचना एक छोटी बशी, त्यात ऊभी असलेली छोटी छोटी लांबट फुले अशी आहे. अशी फुले मी प्रथमच पाहिली.

कोकणात ओवळदोडा पिठूळ फळ होते. ते सुधा आम्हि फार आवडीने खायचो. तसेच कवठी चाफ्याचे झाड होते. शोभा१२३ आठवतेय का?

बर्‍याच गप्पा मारताय कि रे.
कोकणात अजूनही रानमेवा ठिकठिकाणी विकायला असतो. पण आता त्याची माहिती असणारे रसिकच उरले नाहीत. हिरवट काळी जगमं, पांढरट गुलाबी तोरणं, लाल काळे हाशाळे, चंदेरी गुलाबी नेर्ली, चॉकलेटी अळूची फळे..
आमचा सगळा ग्रूप, ज्यात जी एस, आरती, नलिनी, गिर्‍या असे बरेच जण होते, एकदा ट्रेकला गेलो होतो. तिथे फळांनी लगडलेला नेर्लीचा वेल मला दिसला. मग मी थोडीच सोडणार ? पण नवल म्हणजे, येण्याजाण्याच्या वाटेवर असूनही, ती फळे कुणी तोडली नव्हती. असेच मला आणि गिर्‍याला, गोव्यात तोरणं लगडलेले झाड दिसले होते. चोर्ला घाटात मोठी उंबरे लगडलेले झाड दिसले होते.

घाणेरी च्या फळांचा वापर दृष्ट काढण्यासाठी पण करतात. माकडे, हरणं वगैरे ती फळे आवडीने खातात. पण घाणेरी ने आता भारतातील अनेक जंगलाचा ताबा घेतलेला आहे. तिची वाढ प्रचंड प्रमाणात होते. आणि प्रसारही फार झपाट्याने होतोय. हे तण आपल्याकडे बाहेरून आलेय, आणि अगदी प्रतिकूल हवामानातही तग धरते (मारुति चितमपल्ली यांना देखील हि चिंता वाटते ) आता एखादा जैविक अपघातच या तणाचा नायनाट करु शकेल.

पावडर पफ चा फोटो इथेच मागच्या पानावर आहे की.
शोभाने वर्णन केलेले फूल कुठले, बघायला पाहिजे.
पानांवरच्या शिरा आणि खास करुन टोकं हि त्यावर पडलेले पाणी लगेच ओघळून जावे, यासाठी केलेली सोय आहे. पानांना पाणी हवे असते पण ते त्यांना देठाकडून यायला हवे असते. पानावर पडलेले पाणी ती शोषून घेउ शकत नाहीत. उलट त्या पाण्यांमूळे त्याच्या कार्बन डाय ऑक्साइड शोषणाला आणि प्रकाश संश्लेषण करायला अडथळाच होतो. तूम्ही एक बघितलेले असेल. पान जरा जून झाले, कि त्याचे टोक हमखास जमिनीच्या दिशेने वळलेले असते.

साधना, आधी आम्हाला वाचू तर दे, मग ते चर्‍हाट आहे का ते ठरवू.

साधना खरंच तुम्हि लिहायला सुरुवात कराच. तुमचे बालपणीच्या आठ्वणी पाहाता मला असे वाटतेय, कि आपले बालपण बहुदा जवळपास्च्या गावातिलच असणार आहे.

पावडर पफ च्या झाडाचा फोटो आहे
अगं डॉ. कैलासनी टाकलंय ना मागच्या पानावर..

आमचा सगळा ग्रूप, ज्यात जी एस, आरती, नलिनी, गिर्‍या असे बरेच जण होते, एकदा ट्रेकला गेलो होतो. तिथे फळांनी लगडलेला नेर्लीचा वेल मला दिसला

तो ट्रेक कसला, ट्रेकतज्ज्ञांच्या मते ती पिकनीकच झालेली .. सोबत एक पक्षीतज्ज्ञ आणि एक वनस्पतीतज्ज्ञ.... किती नेर्ली (आंबोलीला त्यांना नेरडा म्हणत) खाल्ली त्या दिवशी... सॉल्लीड मजा आलेली. आजही आम्ही त्या ट्रेकच्या आठवणी काढतो..

जिज्ञासूंनी ट्रेकबद्दल इथे वाचुन वर्चुअल गिरीभ्रमणाचा आनंद मिळवावा.
http://www.maayboli.com/hitguj/messages/644/138530.html?1207817215

कोकणकन्या शोभा, प्रज्ञा, जागू, साधना........... तुमचा फार हेवा वाटतोय मला !

आणि याची फळे पण फार छान लागतात. पण पिठूळ असतात. एकदम खाल्ल्यास घशात पिठूळ गर अडकतो
गेली कित्येक वर्षे ही फळे शोधतेय मी. मुंबईत बकुळ आहे पण अभावानेच.... इथे बेलापुर गावातल्या राम मंदिरासमोर मोठे झाड आहे बकुळीचे. पण फळे खायचे भाग्य अजुन लाभले नाही. वाडीला खाल्लेली ती सुंदर शेंदरी रंगाची फळे, त्याचा स्वाद हल्लीहल्लीपर्यंत जीभेवर होता. आता मात्र विसरायला लागलेय. पुर्ण विसरायच्या आधी परत कुठुनतरी मिळवुन खायलाच हवीत.

जागु कवटी चाफा नाही गं कवठी चाफा. हा चाफा अगदी गोल असतो. गावठी अंड्याच्या आकाराचा. अंड्याला कोकणात कवठ म्हणतात म्हणुन हा कवठी चाफा.

अजुन एक चाफा आहे ज्याला भुईचाफा म्हणतात. याला अवर्णनीय असा स्वर्गिय सुगंध आहे. आणि हा खरोखरच थेट भुईतुन वर येतो. याचे खोड जमिनीखाली असते आणि फुलांच्या मोसमात थेट जमिनीतुन लहानसा देठ आणि त्यावर फुल असा चाफा फुलतो. मी वाडीला राहात असताना घरासमोरील एका बाईच्या घरी भुईचाफे यायचे. त्याचे एकुण स्वरुप लक्षात घेता हा चाफा आता इतिहासजमा झाला असणार मी खुपजणांना विचारले पण असले फुल अस्तित्वात होते हेही ब-याच कोकणी मंडळींना माहित नाहीय. एका कथेत याचा उल्लेख वाचलेला. मातीतुन येऊनही अंगावर अजिबात मातीचे डाग पडु न देणारा चाफा.....

हिरवा चाफा पाहिला असेल ब-याच जणांनी. दिसतो सुंदर पण याला अतिशय तीव्र वास असतो. याच्या सानिध्यात राहिल्यास पाच मिनिटांत डोकेदुखी सुरू व्हायची खात्री

लांजा तालुक्यात भुइचाफा असायचा. तसेच उन्हाळ्यात काजुच्या बिया अशाच पडून गेलेल्या असत त्यांना पऊस पडल्यानंतर जमिनीतुन कोवळे कोंब यायचे व त्यावर हिरव्या रंगाचे काजु यायचा. ते खाण्यासाठी काजुच्या झाडाखाली आम्ही रेंगाळायचो. ह्या धाग्याच्या निमिट्ताने हे सर्व परत एकेक करुन आठवायला लागले. जागु, त्याबद्द्ल तुमचे विशेष आभार!

http://www.maayboli.com/node/21956

थोडेफार लिहिलेय... उद्या जमले तर अजुन थोडे फोटो टाकेन.

प्रज्ञा.... मस्त गं..
बी रुजुन वर येते तेव्हा दोन पाने घेऊन वर येते. पानाच्या खाली द्विदल बियाची दोन दले असतात. थोडे दिवस ती पानांना अन्न पुरवतात. अजुन दोनचार पाने येऊन रोप स्वतःचे अन्न स्वतःच बनवु लागले की ती बियाची दले गळुन पडतात.
ती दले तुम्ही खायचा गोड लागत असणार.. त्या वयात अकस्मात खायला मिळालेले सगळेच गोड लागते.

भुईचाफा आहे साधना अजून गोव्यात. तो कूंडीत पण वाढू शकतो. फक्त वर्षभर ती कुंडी पडीक ठेवावी लागते. हिरव्या चाफ्याचा आणखी एक प्रकार आहे. त्याला घोसाने फूले लागतात. हिरवीच असतात. त्याचा वास फार छान असतो. गाडीत एखादी फांदी ठेवली तर एअर फ्रेशनर चे काम करते.
हिरव्या चाफ्याचे सकर टाईप झाड असते पण हा दुसरा प्रकार मात्र भक्कम बूंध्याचा असतो.

भुईचाफ्यासारखाच एक प्रकार बर्फाळ प्रदेशात उगवतो. बर्फ वितळू लागल्याबरोबर हि जांभळी फूले दिसतात. ती बर्फाच्या खाली फूललेल्या अवस्थेतच असतात.