काडेपेटीच्या काट्यावर एक रुपाया होता

पत्नी मुलगे मुली सुना सगळ्यांनी धावुन यावे
यासाठीतर हयातभर तो जमवत माया होता

काडेपेटीच्या छाप्यावर कमळ छापले होते
काडेपेटीच्या काट्यावर एक रुपाया होता

पायावर डोके टेकवले की वारी पावावी
इतक्या श्रद्धेने तो माझ्या पडला पाया होता<<< वा वा सुंदर

गझल आवडलीच

व्वा. मत्ला-मक्ता, आणि हयातीचा शेर आवडला.
छाप्यावर ? कळला नाही शेर.

आवडली

पायावर डोके टेकवले की वारी पावावी
इतक्या श्रद्धेने तो माझ्या पडला पाया होता >>>> क्या बात है ...

पायावर डोके टेकवले की वारी पावावी
इतक्या श्रद्धेने तो माझ्या पडला पाया होता
........ मक्ता छानंच

सुंदर गझल.. भिजलेला ऐवजी... गंधाशी निगडीत शब्द निवडता आला तर पहा.. घमघमलेला, दरवळलेला.. वगैरे

'रुपया'ला 'रुपाया' केलेलं विशेष आवडलं नाही कारण अजिब्बात पटलं नाही.
मतला आणि पुढचा शेर खूप आवडले.
'हयातभर' तर जबरदस्तच !

-------------------------------------------------

एक शंका -
तखल्लुस नसलेल्या शेवटच्या शेरालाही 'मक्ता' म्हणतात का?

तखल्लुस नसलेल्या शेवटच्या शेरालाही 'मक्ता' म्हणतात का?

काही लोक म्हणतात, काही नाही.
मी म्हटले कारण प्रत्येक वेळेस शेवटचा शेर असं म्हणण्यापेक्षा मक्ता म्हणणं सोईच ठरतं.
ह्यात विशेष असं काही नाही.

हे वृत्त कोणते ? लगावली काय आहे ?

अजिबात गेयता नसलेले हे वृत्त काडी लावण्याच्याच पात्रतेचे दिसते !

>>> काउ | 14 January, 2015 - 14:41 नवीन

हे वृत्त कोणते ? लगावली काय आहे ?

अजिबात गेयता नसलेले हे वृत्त काडी लावण्याच्याच पात्रतेचे दिसते !
<<<

२८ मात्रांच्या ओळी आहेत. १४ वेळा गा असे म्हंटले की लय मिळेल.

इतका आक्रस्ताळा प्रतिसाद देण्याचे प्रयोजन लक्षात आले नाही. असो.

पत्नी मुलगे मुली सुना सगळ्यांनी धावुन यावे

...

यात कुठे ते गागागा .... १४ वेळा.. . येते ?

गेयता असली की शेर रचणे सोपे जाते व रचनाही सुंदर होते..

रुपाया - मला नक्की माहीत नाही पण काही ठिकाणी रुपाया असे ऐकलेले आहे. अर्थात मी रुपया असेच म्हणतो म्हणताना. लिहिताना रुपाया लिहितात की काय हेही माहीत नाही.

पण ती एक सूट म्हणता येईल वाटल्यास. (म्हणजे रुपाया असा शब्द अजिबातच प्रचलीत नसल्यास).

>>> काउ | 14 January, 2015 - 15:01 नवीन

पत्नी मुलगे मुली सुना सगळ्यांनी धावुन यावे

...

यात कुठे ते गागागा .... १४ वेळा.. . येते ?

गेयता असली की शेर रचणे सोपे जाते व रचनाही सुंदर होते..<<<

गेयता असली की शेर रचणे सोपे जाते व रचनाही सुंदर होते ह्याची मला कल्पना नव्हती. क्षमस्व!

पत्नी - गा गा
मुलगे - गा गा
मुली - लगा
सुना - लगा
मुली + सुना = ६ मात्रा = ३ गा
सगळ्यांनी = गा गा गा
धावुन = गा गा
यावे = गा गा

एकुण १४ गा = २८ मात्रा

>>>गेयता असली की शेर रचणे सोपे जाते व रचनाही सुंदर होते<<<

प्रत्येक (शुद्ध) गझल गेयच असते. गायनानुकुल असते की नाही तो विषय वेगळा आहे. मात्र गझल शुद्ध आहे आणि गेय नाही आहे असे होऊ शकत नाही.

तसेच, गेयता कुठूनतरी आणून मग शेर रचले की शेर रचायला सोपे जाते वगैरे अशी प्रक्रिया नसते शेर रचण्याची. प्रत्येक शुद्ध (जमीनीनुसार असलेला) शेर गेयच असतो. शेर व गझल शुद्ध असतात म्हणून गेय असतात. गेय असतात म्हणून ते अस्तित्त्वात नसतात. ते (शुद्ध स्वरुपात) अस्तित्त्वात असतात म्हणून गेयता अस्तित्त्वात असते. शेर रचणे सोपे जाणे हा विषय वेगळा आहे. रचना सुंदर होणे हा आणखीन वेगळा विषय आहे.

काही ओळीत तो यती मी पाळूशकलो नाही

...

हो. म्हणुनच शंका आली की हे वृत्त कोणते ?

>>>हो. म्हणुनच शंका आली की हे वृत्त कोणते ?<<<

हा मुलामा अनावश्यक आहे. वैवकु स्वतःहून प्रामाणिकपणे (काहीतरी वेगळेच) सांगत आहेत म्हणून तुम्ही सोयीस्कररीत्या 'माझे तेच म्हणणे होते' असे तुमचे मत फिरवत आहात. यती न पाळलेल्या अनेक ओळींच्या गझलांवर आजवर तुम्ही प्रतिसाद दिलेले आहेत किंवा वाचलेल्या आहेत. हे अचानक यतीस्फुरण कुठून आले? त्या गझलांंमध्ये गेयता आहे हे कसे काय जाणवले?

वैवकु,

ते जामोप्या आहेत. डॉक्टर जागो मोहन प्यारे

एच आय व्ही बाधित रुग्णांवर उपचार करतात व त्यांचे वाचन बरेच आहे. येथील जुने सदस्य आहेत.

>>>क विचारू का >>ते (शुद्ध स्वरुपात) अस्तित्त्वात असतात म्हणून गेयता अस्तित्त्वात असते<< येथे >>गेयता साकार रूप धारण करून येते << असा अर्थ काढायचा आहे ना<<<

नाही. 'गेयता कुठेतरी निसर्गात आधीच अस्तित्त्वात असते आणि आपण योग्य ते शब्द योजले की ती आपसूक त्यात येऊन बसते व एक आकार धारण करते' असे समजण्यात अर्थ नाही. बरेचसे विश्व हे गद्य व रुक्ष आहे. शब्दांना अर्थासहितच नादही असतात. शब्दांचे गणित आणि सुश्राव्यता ह्या दोन गोष्टी आपण जमवू शकलो तर ते शब्द व त्या शब्दांच्या साखळ्या आपोआपच गेय होतात. ह्यामुळेच एखाद्या गायकाने निरर्थक अक्षरे जरी गणितीदृष्ट्या योग्यप्रकारे गुणगुणली तरी ती गेय वाटू लागतात. ह्याच्या उलट तुमच्या वरील गझलेतील कोणत्याही एका ओळीत अठ्ठावीसच्या एकोणतीस किंवा सत्तावीस मात्रा झाल्या तरी लगेच खटकेल. ह्याचाच अर्थ असा की 'गेयता कुठेतरी मुळातच असते आणि ती शुद्ध गझलेत दृष्यमान होते' असे गृहीत धरणे योग्य होणार नाही. शुद्ध गझल किंवा कोणतीही शुद्ध ओळ गेयता निर्माण करते. जिवंत झरा लागला तर विहीर बांधतात. आधी विहीर बांधून मग खोदून पाहात नाहीत, तसेच हेही! निसर्गात फक्त गेयता असती तर गद्य, रुक्ष असे काही अस्तित्त्वातच नसते. प्रत्यक्षात तश्या अनेक गोष्टी असतात निसर्गात! आपण दिवसभरात करतो ते बहुतांशी संवाद गद्य असतात.

म्हणूनच गझलकारांमध्ये गझलतंत्रावरून वाद होताना दिसतात. त्याचे कारण हेच आहे की गझलकाराने पूर्ण शुद्ध गझल लिहिणे अपेक्षित असते. (आशयाचा विषय येथे अभिप्रेत नाही, निव्वळ गझलतंत्राचा विषय अभिप्रेत आहे). जे अशी गझल लिहीत नाहीत त्यांना बाकीचे त्यांच्या चुका दाखवून देऊ लागतात. एक प्रकारे हे सगळे वाद गझल गेय होण्यासाठी आवश्यकच असतात, पण त्यात इगो आड येऊ लागतात व बरेच काही बिनसते. त्यामुळेच अक्षरछंदात गझल नसावी असे भटांनी ठळक शब्दांत सांगितले आहे.

गझलकारानेच जर गेयतेला अटकाव केला तर उरले काय!

>>>ओक्के पण बेफीजी शब्द सुश्राव्य आहे की नाही कसे ठरते गझलेत शब्दांच्या सुश्राव्यपणाची किती मात्रा (औषधाची मात्रा तसे ) असायला हवी म्हणजे कमाल /किमान दोनही ?? ह्याचा अभ्यास कसा करायचा ?<<<

एक जुना किस्सा सांगतो. मी चित्तरंजन भटांना माझा एक शेर ऐकवला होता.

माणसाचे मूल्य सांगा काय या धरतीवरी
कावळा शिवण्यासही चीता जळावी लागते

(ह्यातील चीता ह्या शब्दात ची दीर्घ करण्याची सूट घेतली होती तो विषय बाजूला ठेवा)

हा शेर ऐकून चित्तरंजन म्हणाले की 'मूल्य' ऐवजी 'मोल' कसे वाटेल.

दोन्हीचा अर्थ तसा एकच, मात्राही समानच! पण मोल हा शब्द उच्चारताना सहजपणे उच्चारला जातो. ऐकणार्‍याला मूल्यपेक्षा मोल अधिक भावेल. हे माझ्या लक्षात आले. ह्याशिवाय मूल्य हे फारच 'आकडेवारीयुक्त' वाटते तर मोल हे अधिक काव्यमय वाटते हा भाग तर अधिकच महत्वाचा! मग तो शेर ऐकवताना मी 'मोल' हा शब्द वापरू लागलो.

असे अनेकवेळा होते. आभाळ / आकाश, ह्यांच्याही मात्रा समान आहेत. पण आभाळ ह्या शब्दात एक काहीतरी भरून आल्याचा सेन्स आहे तर आकाश ह्या शब्दात पोकळी असल्याचा! (हे एक उदाहरण झाले).

हा सरावाचा व स्वतःतील बिल्ट इन कल्पकतेचा (तसेच संयमाचा) भाग आहे.

संयमाचा = चपखल शब्द मिळत नसेल तर थांबावे हा तो संयम! मी स्वतः तसा थांबत नाही अनेकदा, पण अनेकजण थांबतात.

Very Very Gud discussion...

kahi sher 'mazya' dokyawarun gele. kahi avadale.

ग्जल वाचली आण लगावले समजली के डोक्यात चाल तयार होते.. मग त्यातले खयाल वाच्ताना जासत समाधान म्ळते.

हॅ गझ्ल वाचताना लगावली व चाल असा काही आकृतीबंध डोकात तयार होईना..