२ वर्षांपर्यंतच्या मुलांचा आहार

५-६ महिन्यांच्या बाळांकरीता या टीप्सः

१) solid food कधीपासून चालू करावे या साठी hard n fast rules नाहीत. तरी ५व्या-६व्या महिन्यापासून चालू करायला हरकत नाही.

२)बाळासाठी अन्न ज्यात बनवायचे व ज्यातून भरवायचे (उदा. पातेलं, डीश, वाटी, भांडं, चमचा, बाटली etc) याबाबतीत आत्यंतिक स्वच्छता पाळणे आवश्यक आहे. बाळाचे अन्न बनविण्यापूर्वी व बाळाला भरवण्यापूर्वी हात स्वच्छ धुणे आवश्यक आहे. जी व्यक्ती भरवणार त्या व्यक्तीने नखे कायम कापलेली ठेवावीत.

३) बाळासाठी भांडी उकळून घेतलेली कायम चांगली. बाळाला दिवसभरात भरवण्यासाठी जी डीश, चमचा, बाटली, वाटी etc लागत असेल ते सर्व बुडेल इतके पाणी एका मोठ्या पातेल्यात घेऊन मिनिमम ३० ते ४० मिनिटे उकळणे आवश्यक आहे. (माझ्या डॉ. च्या म्हणण्याप्रमाणे इतका वेळ उकळले तरच पाण्यातील बॅक्टेरीयाज पूर्णपणे नामशेष होतात.)

४) बाळासाठी सूप, ज्यूस वै. ज्या पाण्यात बनवायचे असेल ते पाणीही मिनिमम ३० ते ४० मिनिटे उकळून गार केलेले व गाळून घेतलेले असावे.

५) लहान बाळांचे अन्न प्रवासात कॅरी करण्यासाठी हल्ली बाजारात बरेचशी utensils मिळतात. आकर्षक / दिखाऊ व स्वस्त वस्तुंची खरेदी करू नका. स्टील किंवा फूडग्रेड मटीरीयल प्रेफर करा. (याबाबत कुणाला नीट माहीती असेल तर शेअर करा प्लीज. मी स्वतः शक्यतो अजूनतरी चांदीचे भांडे व चमचा वापरतेय राजसला भरवण्यासाठी.)

६) बाळाला कुठलाही नवा पदार्थ देण्यासा चालू करताना सुरुवातीला १ टी-स्पून पासून देण्यास सुरुवात करावी. मग हळू हळू दर दिवशी प्रमाण वाढवत न्यावे. त्यामुळे बाळाला नवीन introduce केलेला पदार्थ पचतोय की नाही हे कळू शकेल. Apply '4 day' rule. म्हणजेच सलग ४ दिवस तोच पदार्थ देऊन अ‍ॅलर्जी आणि पचणे याची परीक्षा होईल. तसेच एकाच वेळेला एका पेक्षा जास्त नवे पदार्थ introduce करू नका.

७) बाळासाठी ताजे बनवलेले अन्न कधीही चांगले. परंतु काही कारणांनी दिवसभराचे अन्न सकाळीच बनवून ठेवावयाचे झाल्यास (विशेषत: आपल्या बाळांना पाळणाघरात सोडणार्‍या आईंच्या केसमध्ये) केल्या केल्या लगेच गार होऊ द्यावे व फ्रीज मध्ये ठेवावे. बाळाला भरवायच्या वेळेला गरम करून द्यावे.

८) बाळाला भरवून झालेला पदार्थ उरल्यास नंतर थोड्या वेळाने भरवण्यासाठी तसेच राहू देऊ नये. त्या पदार्थाचा बाळाच्या लाळेशी कॉन्टॅक्ट आल्यामुळे त्यात बॅक्टेरीया introduce झालेले असतात त्यामुळे ते अन्न तसेच preserve करून ठेवल्यास बॅक्टेरीयांची वाढ होते. कुणीतरी लगच्या लगेच संपवून टाकल्यास उत्तम. instant food (जसे की नेस्टम किंवा सेरीलॅक etc) तर मूळीच असे ठेवू नये. उरले तरी फेकून द्यावे.

९) बाळाला solid food भरवायला सुरुवात केल्यानंतर बाळाच्या शी चा रंग व वास बदलू शकतो, जे नॉर्मल आहे. एखाद्या अन्नपदार्थाने खडा होतो आहे असे वाटले तर लापशीसारख्या पदार्थांचे प्रमाण आहारात वाढवावे. उकळून गार केलेल्या पाण्यात थोडी साखर विरघळवून ते पाणी अधून मधून चमचा-२ चमचे (टी-स्पून) असे पाजावे. अर्थात आपल्या डॉ. चा सल्ला घ्यावाच.

१०) बाळाला अन्न भरवण्यापूर्वी त्याची चव आणि तापमान याचा अंदाज घ्यावा. विशेषतः चांदीचा चमचा जास्त पटकन तापतो व बाळाच्या ओठांना तसेच जीभेला पोळू शकते.

भांडी उकळणं आम्ही नाही करत >>> येस्स. मी पण राजस १ वर्षाचा झाला की भांडी उकळणं बंद करणार आहे. पण अगदी लहान बाळासाठी भांडी उकळलेली बरी.

नाचणीची खीर/नाचणीचं सत्व (कॅल्शियम साठी हे उपयुक्त आहे):
दूधात नाचणीचं सत्व (सुरुवातीला १ चमच्यापासून सुरुवात करून १ वर्षाचे होईपर्यंत ३ चमचे घ्यावे) व अंदाजे १-२ चमचे साखर घालून व्यवस्थित ढवळून घ्यावं. गॅसवर मंद आचेवर ठेवून सतत ढवळत रहावं. २-४ मिनिटांत दाट होते. यात शिजवताना ड्रायफ्रूटची पावडर + वेलची पावडरही घालू शकता. पण अगदी ५-६ महिन्याच्या बाळाला प्रथम हा पदार्थ introduce करताना नुसतं नाचणीचं सत्व व साखर चालेल. पचायला लागले की ड्रायफ्रूटची पावडर + वेलची पावडर ट्राय करायला हरकत नाही.

नाचणीचं तयार सत्व बाजारात मिळतं. आमच्या इथे २ उत्पादकांचं मिळतं
१) सोहम चं साखरविरहीत नाचणीचं सत्व - याची चव दूधट लागते. व दाटपणा चांगला येतो.
२) पूर्णानंदचं साखरविरहीत नाचणीचं सत्व - याची चव जरा चॉकलेटसारखी लागते. हे दाट होत नाही पटकन.

मी ही दोन्ही सत्वे आणून मिक्स करून ठेवलीत. ते राजसला आवडतंय.

आम्ही पण उचकी लागली की मध चाटवतो राजसला.
शिवाय दूधातल्या खीरी साखर नाही तर काय घालून बनवणार?

वर दिलेली नाचणीची खीर साखरेऐवजी गूळ आणि दूधाऐवजी पाणी घालून पण देता येते.

कणकेची खीरही अतिशय पौष्टिक असते. साखरे ऐवजी गूळ घालून खमंगही लागते, नाचणीच्या खीरीसारखीच करायची. >>> मंजे, नेहेमीची पोळ्यांची कणीक घ्यायची का? मी बाजारात मिळते ते तयार गव्हाचे सत्व आणले आहे आणि तू दिलेल्या पद्धतीने पाणी + गूळ घालून बनवते. पण थोडेसे आंबट लागते. कारण गहू भिजवून नंतर वाळवून वै. बनवलेले असते ते गव्हाचे सत्व . त्यामुळे गूळ जरा जास्त घालावा लागतो.

मी घरात बडीशोप + जिरं + थोडासा ओवा यांचे वस्त्रगाळ चूर्ण बनवून ठेवले आहे. त्यात हिंग व सैंधव मीठ घालून एका हवाबंद डबीत ठेवायचे. बाळासाठी मऊ खिचडी (मूग-तांदळाची etc), भाज्यांचे सूप्स इ. बनविताना थोडीशी टाकल्याने चव येते त्या त्या पदार्थाला.

मृनिश, छान माहीती. पण पंढरपुरी डाळ म्हणजे कोणती डाळ?

पाण्यात आधि १० मि. घालायचे (पाणी थोडे जास्त घालुन) आणी मग नंतर वरचे पाणी काढुन टाकायचे.. त्याने आंबट पणा कमी होतो..आणी वरची फक्त आंब निघुन जाते सो फार असा जीवनसत्वाचा नाश होत नाही.. >>>
नाचणी सत्व पावसाळ्यात जरा थंड पडते >>>

ओहो, हे दोन्ही माहीत नव्हते. धन्स.

वर दिलेल्या नाचणीच्या खीरीच्याच कृतीसारखी सातूच्या पीठाची पण खीर करता येते.

कधी कधी आपल्या थालीपीठाच्या भाजणीच्या पीठात नाचणीचे सत्व अ‍ॅड करून पाणी व गूळ घालूनही लापशी करता येते. थालीपीठाच्या भाजणीत बर्‍याचशा डाळी आणि धान्ये असल्याने पौष्टीक होते ही लापशी.

शिवाय १०-११ महिन्यांपासून नाचणीची भाकरी किंवा पोळीही दूधात कुस्करून साखर घालून देण्यास हरकत नाही.

शिंगाड्याच्या पीठाचे वेगेवेगळे काय काय पदार्थ बनवता येतील कुणाला काही आयडीया आहे का? म्हणजे पौष्टीक लाडू इ. सध्या मी नाचणीचे सत्व + शिंगाडा पीठ + चिमूटभर सोया पीठ + कधी कधी राजगिर्‍याचे पीठ अशी मिश्र पीठांची खीर देते त्याला अधून मधून.

हल्ली हल्लीच एका पुस्तकात वाचून दलिया ही अ‍ॅड करायला सुरुवात केलीये त्याच्या खिचडीत. खूप छान चव लागते या खिचडीची. रेसिपी देते थोड्या वेळात.

मला सांगा दलियाची गोड खीर किंवा लापशी कशी करायची?