अवघी विठाई माझी (१६) - सुकुमा विकी

सुकुमा विकी हा किस्वाहिली (युगांडा, केनिया आणि टांझानिया ची भाषा ) भाषेतला शब्द आहे. त्याचा अर्थ, आठवडा ढकला.
आता असे नाव एखाद्या भाजीला देण्याचे कारण वेगळेच आहे. निसर्गाने भरपूर दिले असले तरी, पूर्व आफ्रिकेतील, लोकांच्या अंगात आळस पण भरपूर आहे. शिवाय असतील नसतील ते पैसे, आठवडा अखेर खर्च करुन, बाकिचे दिवस कसेबसे ढकलायचे, हि वृत्ती.
तर आठवडाअखेर भरपूर दारु ढोसून, मैजमजा करुन, बाकिचे दिवस ढकलण्यासाठी, त्यांना ही भाजी उपयोगी पडते. हि भाजी तशी आहे ब्रासिका कूळातलीच, पण कोबी प्रमाणे, याचा गड्डा तयार होत नाही, उंच मजबूत देठाला, वरती हि निळसर हिरव्या रंगांची फूटभर लांबीची पाने लागतात. पाने जरा जाडच असतात. (हा देठही तसा मजबूत असतो. त्यापासून चक्क वॉकींग स्टीक करता येते, आणि या भाजीला तेही नाव आहे.)
या देशांतील गृहिणी, टिचभर जागा मिळाली तरी, या भाजीची लागवड करणारच (त्याचा पण फोटो मग टाकतो.) या भाजीची आठ दहा पाने मिळाली (त्यांच्या क्षमतेप्रमाणे, आपले पोट दोन तीन पानांतच भरेल )
तरी तिचा दिवस साजरा होतो.
असलाच तर एखादा कांदा, असलाच तर एखादा टोमॅटो आणि थोडेसे मीठ टाकून हि पाने बारिक चिरुन शिजवली कि झाले. पाने जरा शिजायला कठीण असल्याने, बारिक चिरावी लागतात, व बराच वेळ शिजवावी लागतात. अशी शिजवलेली भाजी मी अर्थातच खाल्ली आहे. पण आपल्या जिभेला रुचण्यासाठी मी जरा वेगळा प्रकार केला.

तूरीची डाळ अर्धा तास भिजवून घेतली. फोडणीला सांडगी मिरच्या कूस्करुन घातल्या. हळद हिंग टाकून, बारिक चिरलेली सुकुमा विकी ची पाने परतून घेतली. मग तूरीची डाळ, मीठ घालून कूकरमधे १० मिनिटे शिजवून घेतली.

सोबत आहे ती उगाली. उगाली हा पण पुर्व आफ्रिकेतील लोकांचा मुख्य आहार. उंगा म्हणजे पिठ. आणि उगाली म्हणजे पिठाची उकड. यासाठी मक्याचे जाडसर पिठ ते वापरतात. पाण्याला उकळी आणून त्यात हे पिठ शिवरले, कि दोन मिनिटात ते शिजते. आशियाई लोकांच्या संगतीने ते आता त्यात जिरे व मीठ वगैरे वापरु लागले आहेत. यात पाण्याचे प्रमाण असे काही ठरलेले नाही, उपलब्ध पिठ किती आहे, आणि खाणारी तोंडे किती आहेत, त्यावर ते ठरते (एकावेळी २ किलो पिठाची उगाली खाणे, त्यांना कठीण जात नाही.)

या भाजीत क जीवनस्त्व असतेच. पण क जीवनसत्व शिजवल्यावर नष्ट होत असल्याने, मी सोबत (गुलाबी रंगाचे दिसताहेत ते ) मबूयू पिलिपिलि घेतले आहे. पिलिपिलि म्हणजे तिखट. (चिकन पिरिपिरि मधल्या पिरिपिरि चा उगम हा आहे ) आणि मबूयू म्हणजे बाओबाब झाडाच्या बिया, बाओबाब हे आफ्रिकेतील लोकजीवनात मानाचे स्थान असलेले झाड आहे. आपल्याकडे ते गोरखचिंच म्हणून ओळखले जाते. त्याला दूधीभोपळ्याच्या आकाराची फळे लागतात. आतला गर आंबटगोड आणि पिठूळ असतो. या वरच्या फोटोतल्या बियांना चिमूटभर लाल तिखट आणि रंग लावलेला आहे. पूर्व आफ्रिकेतील लोक फारसे तिखट खात नाहीत. (मुंबईत डेरेदार वाढलेली गोरखचिंचेची झाडे, राणीच्या बागेच्या प्रवेशदाराशीच आहेत. या झाडांची फूले पण देखणी असतात. वसईच्या किल्ल्यात पण आहेत हि झाडे. दादरच्या पोर्तूगीज चर्च च्या आवारात पूर्वी होते, आता नाहि दिसत.)
वर लिहिल्याप्रमाणे, या पानांत क जीवनसत्व असतेच, पण त्याबरोबर अ आणि के जीवनस्त्व देखील असते. शिवाय फोलेट, प्रथिने आणि कॅल्शियम देखील असते. म्हणजे आठवडा ढकलायला, अगदी योग्य भाजी आहे ही.
हिचे शास्त्रीय नाव Brassica oleracea. इंग्रजीमधे कोलार्ड. फक्त पूर्व आफ्रिकेत नव्हे तर दक्षिण अमेरिकेत आणि भूमध्य समुद्रालगतच्या देशात, खास करुन स्पेन, पोर्तूगाल मधे हि खाल्ली जाते. इजिप्त मधेही खातात. आपल्याकडे काश्मिरमधे हि भाजी खातात. (तिथे त्याला हाक म्हणतात.)

चव म्हणाल तर थोडीफार मेथीसारखी लागते. आणि अगदी तूलनाच करायची तर कॉलीफ्लॉवर किंवा अलकोलच्या पानांशी करता येईल. हि दोन्ही पाने आपण टाकून देतो. शेतातून बाजारात येताना, या दोन्ही भाज्यांसोबत हि पाने येतात, पण भाजीवाले, ती कापून टाकतात.