सरसो

दिलवाले दुल्हनिया ले जायेंगे चे पोस्टर मला अजुन आठवतेय. शाहरुख आणि काजोल च्या मागे पिवळीजर्द फ़ुले फ़ुललेले, मोहरीचे शेत दाखवलेय. त्या सिनेमाचा आनंदी मूड, त्या दृष्यात छान पकडला होता. रंग दे बसंति सिनेमातदेखील असाच एक झुम इन केलेला छान शॉट होता.

हि आहेत सरसो, म्हणजेच मोहरीची फ़ुले. पंजाब आणि एकंदरच उत्तरेकडे मोहरीचे तेल, त्याची पालेभाजी यांचे बरेच प्रस्थ आहे. त्या मानाने आपल्याकडे मोहरीचा वापर मर्यादित आहे. क्वचित लोणच्यासाठी आपण हे तेल वापरतो, मोहरी फ़ोडणीला किंवा मसाल्यात वापरतो तितकीच.
फ़ुलावर आलेले मोहरीचे शेत खुपच सुंदर दिसते. या फ़ुलांचा किंचीत तीव्र असा गंधहि वार्‍यावर झुलत असतो. आपल्याकडे त्यामानाने कमी लागवड होते. शक्यतो घरगुति वापरासाठीच लावतात.
तशी मोहरी सहज रुजते. रेल्वे ट्रॅकच्या बाजुला, गॅलरीत टांगलेल्या कुंडीत मोहरीचे रोपटे आनंदाने वाढते.

तशी मोहरी जगभर लावली जाते. अगदी प्राचीन रोमन आणि ग्रीक संस्कृतीमधीही ती वापरात होती. ( ग्रीक लोक, मोहरीला देवाची देणगी मानत. ) तसेच प्राचीन चीनमधेही तिचा वापर होता. भारतात तर ती होतीच, म्हणुन मोहरीचे उगमस्थान सांगता येत नाही. ( याच Brassica कुळातली इतर मंडळी म्हणजे, कोबी, फ़्लॉवर, मुळा, नवलकोल पण जगभर विखुरलेली आहेतच. )

एरवी टिकणार्‍या पदार्थांचे पाण्याशी वैर असते पण मोहरी आणि पाण्याची खास दोस्ती आहे. मोहरीची पूड जरी केली तरी तिचा स्वाद खुलायला, थंड पाण्यात ती घुसळणे आवश्यक असते. मोहरीतील एक खास एन्झाईम, थंड पाण्याच्या संपर्कात आल्यावर कार्यान्वित होते. तूमच्यापैकी अनेक जणाना, लोणच्यासाठी फ़ेसून चढवलेल्या मोहरीचा झणका आठवला असेलच.

मोहरीच्या तेलातले लोणचे चांगले टिकते. आPअण फ़ोडणीसाठी सर्वात आधी मोहरी टाकतो, त्याचे एक खास कारण आहे. मोहरी म्हणजे तेलाची तापमापी आहे. मोहरी तडतडली म्हणजेच फ़ोडणीचे तेल व्यवस्थित तापले आहे, असे समजले जाते. उत्तरेकडे मोहरीचे तेल केसाना लावण्यासाठी तसेच मॉलिशसाठी पण वापरतात. या तेलाची त्वचेवर तीव्र प्रतिक्रिया होते.

तसे मोहरीचे अनेक प्रकार आहेत. ज़रा सौम्य चवीही पांढरी मोहरी, युरपमधे जास्त लोकप्रिय आहे. इंग्लिश, फ़्रेंच आणि जर्मन तिन्ही देशात मस्टर्ड सॉस, हा जेवणातला आवश्यक घटक आहे.

मोहरीच्या तेलाचा बायो डिझेल, बनवण्यासाठी पण उपयोग होतो.

वरती मी ब्रासिका कुळाचा उल्लेख केलाय. हे साहेब पण याच कुळातले.