दुनियादारी: गेला मित्र कुणीकडे....

नुकतेच दुनियादारी हे श्री सुहास शिरवळकर यांचे पुस्तक वाचले.... सुरुवात टु शेवट... लै भारी! एकदम कालीजच्या दिवसांची याद आली!
कॉलीजला असताना लै दुनियादारी केली .... त्यातली काही तर कॉलीजनंतर अनेक वर्षे निस्तरण्यात गेली! अश्याच एका दुनियादारीत एक जण भेटला, तो पुढे मित्र झाला....पुढील ८ वर्षे तो मित्र म्हणुन वागत होता, पण "तुम्ही एखाद्याला सर्वकाळ मुर्ख बनवु शकता, तुम्ही सर्वांना काही काळ मुर्ख बनवु शकता, पण तुम्ही सर्वांना सर्वकाळ मुर्ख बनवु शकत नाही" ह्या उक्तीनुसार काही काळाने त्या मैत्रीचा बुरखा फाटायला सुरुवात झाली..

त्याच 'मित्रा' शी निगडीत गेल्या दोन वर्षा पुर्वी केलेल्या एका दुनियादारीबद्द्ल...

मी अन माझा बी एस्सी च्या शेवटच्या दिवसापासुनचा (दुसर्‍या एका दुनियादारी बद्दल कॅन्टीनवर रात्री १० वाजता बोलणे चालु असताना हा भेटला! तसा वर्गातलाच होता, पन एस. वाय. ला एक वर्षे नापास झाल्याने टी. वाय. तो नवीन क्लासमेटपासुन तुटक रहायचा, असो) पासुनचा! पुढे अगदी जिवलग, मित्र अगदी जिवलग बनलो! एकाच कपात चहा पिणारे, वगैरे ईत्यादी!

एम एस्सी नंतर त्याला कंपनीत नोकरी (आर अ‍ॅन्ड डी विभागात) मिळाली नाही, म्हणुन तो मार्केटींग ला गेला. एम आर झाला. जाम वैतागला. त्याची मैत्रीण त्यावेळी शिकत होती. दरम्यान, मी एक दोन नोकर्‍या बदलुन सिप्ला मध्यी जॉईन झालो. एका महिन्यात त्याल सिप्ला मध्ये बोलावुन घेतला! (बॉस अन काही वरिष्ठ अगदीच फिदा होते कामावर... मग मित्राचे काम करुन टाकले.) फिरतीची नोकरी सुटल्याने, अन एकाच ठिकाणची नोकरी लागल्याने, नोकरीच्या १० व्या दिवशीच त्याने त्याच्या जुन्या मैत्रीणीसोबत लग्न केले. (ती स्टोरी वेगळी! लै इंटरेस्टिंग हे! असु द्या!) सहा महिन्या नंतर त्याला ग्लेनमार्क च्या आर अ‍ॅन्ड डी चा कॉल आला. सहा महिने सिप्लात होताच. अनुभव कामी आला.... ग्लेनमार्क ला चिकटला तो!

सिप्लात असताना आमच्या सिनिअर मुळे आम्हाला पी एच डी बद्दल कळले. अन मग सोबत प्रयत्न सुरु केले. त्या काळी माझ्या खिशातले सगळे पैसे असेच मित्र खात्यात खर्च व्हायचे! हिशेब कधी केला नाही.. मला घरची काहीच आर्थिक जबाबदारी नसल्याने, पगार हा कधी न भेटलेल्या पॉकेटमनी सारखा खर्च व्हायचा!

पुढे एक वर्षात मी युरोपात पी एच डी ला गेलो. त्याचे ही प्रयत्न चालु च होते. पण बायको शिकत्/पार्ट टाईम नोकरी करत होती, मग त्याचे काम थोडे हातचे राखुण होते. मी माझ्या लॅब ला प्रयत्न करुण पाहिला, पण मॅरिड म्हणुन प्रोफेसर नको म्हणाले. एका फेलोशिप/पगारात दोन जण राहतील अशी परिस्थिती नव्हती.

त्याच्या बायकोचे शिक्षण संपले. गेल्या एक दोन वर्षात नेहमी भेटुन ती ही माझी 'चांगली मैत्रीण' झाली होती.. पुढे तिने आम्हाला राखी बांधली होते, मग काय.... मानलेली बहीणच! मग तर हिशेबाचा प्रश्नच नव्हता..... तिने ही पार्ट टाईम नोकरी सुरु केली. तिनेही त्याच्या साठी पोझिशन बघणे सुरु केले (मी अन मित्राने तिला हे सर्व कसे करायचे ते सांगितले होतेच. ती तशी खुपच चतुर आहे!). मग मित्राला युरोपातच दुसरीकडे पोझिशन मिळाली!
ते चार वर्षे आम्ही हवेतच होतो.... पण राहुन राहुन, कॉलेजचे अन सिप्ला मधले दिवस आठवत होतो.... पीएच्डी ला जरी जमले नाही, तरी पुढे कधी शक्य झाल्यास एकत्र एका ठिकाणी रहायचे अन एकत्र काम करायचे असे आम्ही दर आठवड्याला फोन/साईप्/याहु/जीमेल वर ठरवत होतो........

मी ४ वर्षात पी एच डी पुर्ण केली अन २००६ ला परत आलो. युपीएससी, टाटा कॅन्सर हॉस्पीटल मार्गे रिलायन्स ला जॉईन झालो, ऑगस्ट २००७. तोवर मित्र पी एच डी च्या शेवटापर्यंत आला होता. मध्यंतरी त्याच्याच विद्यापीठात एका प्राध्यापकाशी बोलुन त्याच्य बायकोला काही काम मिळवले, अन पुढे त्याच कामावर थेसिस लिहुन तिला ही एक पी एच डी मिळाली होती. काही थातुर मातुर कामाला या देशात पीएच. डी. देतात, हे सिद्ध झाले! (म्हंजे हिचे शिक्षण, डिप्लोमा इंजिनीअरींग, मग बी कॉम, मद दुर शिक्षणाने कुठे एम एस्सी कश्यात तरी, अन मग पी एच डी दिली ती शैक्षणीक कामासाठी / विद्यार्थ्यांना शिकवायला काही अ‍ॅनिमेटेड फाईल बनवायच्या कामात!) असो. मी दुसर्‍याच्या क्षेत्रातल्या कामाचे मुल्यमापन करु नये. पण तिला तिच्या कामात मदत करताना मला कळलेले कामचे स्वरुप असे होते.

शिक्षणाने माणुस मोठा होतो, त्याचे विचार प्रगल्भ होतात, पाय जमीनीवर येतात असे मला वाटते. पण दोघांना पीएचडी मिळाल्यामुळे ही दोघे जमिनीच्या वर हॅलिकॉप्टर मध्येच होती असे कळायला लागले. दोहे ही कमावते झाल्याने अन युरो त कमाई झाल्याने ह्यांच्या डोक्यात हवा जाउ लागली होती कि काय अशी शंका आली. कारण, काही जुन्या मित्रांसोबतच ह्यांचे संबंध कारण नसताना (क्षुल्लक आर्थिक कारणांवरुन?) बिघडले गेले.. गावाकडे ही ह्यांच्या भेटी काही अप्रिय बातम्या देऊ लागल्या. पण तो घरोघरी असणारा वाद असतो त्यामुळे असो असो.

ऑगस्ट २००८. मित्राची पीएच्डी पुर्ण झाली. पण मित्राला परत भारतात यायचे नव्हते, अन तिथे काही पुढे काम मिळत नव्हते. परेशान झाला होता. त्याच्या बायकोची पी एचडी संपल्याने ती भारतात आली होती. कारण मध्ये दोन अडीच वर्षे ती आली नव्हती.
मी मुंबईत नोकरी करत होतो अन मला भारता बाहेर जायचे नव्हते. तश्यातच, २००७ पासुन जुन्या साहेबाने बोलावणे धाडले होते कि तु ये परत इकडे युरोपात ये म्हणुन! मी एक वर्षे टेंगळ्मंगळ केली... मग ह्या मित्राला सांगितले, जा माझ्या साहेबाकडे जागा आहे, तु अर्ज कर. मी साहेबाला नाही म्हणालो, अन मित्राला त्याच दिवशी साहेबाकडे अर्ज करायला सांगितला..... साहेबाने त्याल बोलावले!:) (नशीब मी, साहेबाला हा माझा मित्र आहे हे सांगितले नाही, अन्यथा अजुन एक रामायन घडले असते!) अन मला साहेबाने मेल केला, कि मी अजुन एक भारतीय घेतला आहे, तु आता इथे ये! (मी तिथे एकटा भारतीय असल्याला कंटाळलो होतो) पण मी नाही म्हणालो.

एक गोम अशी होती, कि माझ्या साहेबाकडे तीन वर्षाची पोझिशन होती, पण पहिले एक वर्षे बायकोला डिपेंडंट व्हिसा मिळणार नव्हता, व्हिसिटर म्हणुनच तीन/सहा महिने अश्या भेटी देता येणार होत्या. माझ्या लग्नाला १ च वर्ष झालेले होते, अन घरचे लोक अश्या दुर राहण्याला विरोध करत होते. पण मग मित्र अन त्याची बायको, मला भयानक फोर्स करु लागले. शेवटी, मी अन मित्राने ने युरोपात रहायचे, अन त्याच्या अन माझ्या बायकोने मुंबईत रहायचे. व्हिजिटर व्हिसा वर तीन्/सहा महिने युरोपात जायचे असा पर्यार देऊन मला समजावले.... अन एक वर्ष, असे भुर्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र्र उडुन जाईल असे हे ही समजावले. पण मला भारतात केवळ बायकोसोबत राहणेच नव्हे, तर स्वतःचा व्यवसाय करण्यासाठी थांबायचे होते. दरम्यान मी गावाकडे दुध धंदा सुरु केला होता, अन उस/साखर/गुळ डोक्यात बसले होते. त्यासाठी प्रयत्न सुरु होते....

तश्यात मित्राची बायको भारतात आली होती.. ती मुंबईत माझ्या घरी आली, अन मला कागदपत्रे घेऊन दिल्ली ला व्हिसाला पाठवले.... पहिल्या दिल्ली भेटीत मी हात हलवत परत आलो. कारण तेच ते एम्बसी समोर उभे रहा, भारतीय परराष्ट्र सेवेचे शिक्के घ्या... ह्या सर्व प्रकाराला मे वैतागलो होतो. पाच दिवस दिल्लीत राहुनही फक्त एकच शिक्का झाला अन मी पुन्हा आलो. पण मित्राच्या बायकोने मला परत पाठवले, कि नाही, आपल्याला युरोपातच एकत्र राहयचे आहे... तु काही कर पण व्हिसा मिळव. (ते दोघे तिथे युरोपातच राजधानीच्या शहरात राहत असल्याने, त्यांना व्हिसा खुप सहज मिळाला होता. पण इथे भारतात, मुंबई दिल्ली च्या वार्या करायला मी वैतागलो होतो. पी एच डी च्या वेळी ही खुप त्रास झाला होता!) मग, दुसर्‍या भेटीत रेल्वे तिकिटे मिळाली नाही, तर विमानाने दिल्लीला गेलो. पण तेच! कागदपत्र पुर्ण झाली नाही.... मी मागे फिरणार होतो. पण मित्राच्या बायकोने माझ्यावर दिल्लीत असताना पण फोनवर वॉच ठेवला होताच... शेवटी एका एजंटकडी पासपोर्ट अन कागदपत्रे देऊन मी परत मुंबईला आलो.....मग दोन महिन्यात रितसर व्हिसा झाला.

मित्राची बायको युरोपला परत निघाली. माझेकडे काही दिवस राहुन अन गावाकडे काही दिवस राहुण ती पुन्हा युरोपला जाणार होती. अन मग ते दोघे कामाच्या ठिकाणी हजर होणार होते. तिचे विमान राखी पौर्णिमेच्या दुसर्‍या दिवशीचे होते. ती आदल्या दिवशी माझेकडे मुंबईत आली. दिवसभर खरेदी केली. तिने एक दोन ठिकाणी राख्या खरेदीसाठी किंमती विचारल्या, पण महाग वाटल्याने घेतल्या नाहीत. (वाशी चे मॉल कित्त्ती महाग!) मी ही गुपचुप एक गिफ्ट खरेदी केले. खुप महाग नव्हते, पण तिला छान काही येईल असे होते! चंपी ने सुचवले होते. ... संध्याकाळी घरी आलो, मला वाटले ती आता राखी बांधेल . पण नाही...... ती विसरली! मग मीच तिला गिफ्ट दिले, पण ती म्हणाली कि लगेज जास्त झालेय, नको! तिला कळलेच नाही, कि हे मी युरोपाय जाणार्‍या मैत्रीणीला देत नाही तर, रक्षाबंधन निमित्त एका (मानलेल्या) बहिणीला देतोय! ..... नातेसंबंध बहुदा विसरली होती! संध्याकाळी तिला विमानतळावर पोहचवले, अन मग मी चंपीजवळ बोललो, कि आज तिने मला दुखावले! भावाला विसरली! रक्षाबंधन च्या दिवशी इथे असुनही राखी बांधली नाही!

मग मी रिलायन्स चा राजीनामा दिला.... तिकिटे काढली.....! बायकोला अन घरच्यांना समजावले कि एक वर्षे थोडा त्रास होईल पण मग सर्व ठिक होईल. पण- किंतु- लेकिन- परंतु- अन, अन अन... माननीय परम मित्राचा मेल आला कि, तो माझ्या साहेबाकडे जाणार नाही, त्याला दुसरीकडे जास्त पगाराची पोझिशन मिळाली आहे. आता मी एकट्यानेच जावे! त्याने अन त्याच्या बायकोने दुसरीकडील पोझिशनचे व्हिसा मिळवले आहेत अन ते तिकडे जाणार आहेत! .......झाले, आमचे हात पाय च गळाले..... जे नको तेच पुन्हा...... एकटेपण! (बायको ला लगेच नेता येणार नव्हते, नंतर प्रयत्न करावे लागणार होते. सहा महिने ते एक वर्षे लागु शकत होते! पोझिशन ३ वर्षाची होती, कायम पण होऊ शकत होती!.....)

मित्राला खुप विनवणी केली...... पण मित्राने मग, त्या दुसर्‍या पोझिशनला पैसे कसे जास्त मिळणार आहेत ते मला सांगितले, पटवायला बघितले. पण मग, जिथे खर्च जास्त तिथेच पगार जास्त हे सुत्र त्याला समजावले. त्याला ज्या नवीन शहरात पोझिशन होती, ते युरोपातले महाग शहरांपैकी एक आहे हे ही समजावले. पण मग, तो बायकोला लगेच नेता येईल ह्या पॉइंट ने अडुन बसला.....अन आम्हा दोघांना एकाच लॅब मध्ये काम करायला मिळणार, ह्या सुरुवातीला मला पोझिशन अ‍ॅक्शेप्ट करायला लावताना वापरलेल्या इमोशनल वाक्याचा त्याला विसर पडला..... असो असो.

त्याने अचानक नकार देऊन, मला जो धक्का दिला तो अवर्णनीय होता... पण मला इलाज नव्हता. भारतातली नोकरी सोडुन मी विमानाची तिकिटे काढुण बसलो होतो. शेवटी, पत्थर पे दिल रखके, बायकोला साश्रु नयनांनी निरोप देऊन मी युरोपाला गेलो. (अगदी, इमिग्रेशन च्या टेबलावर शिक्का मारेस्तोवर काचेतुन बायको कडे बघत होत! अक्षरशः बायकोच्या डोळ्यात पाणी पाहुन, मन पिळवटले होते. पण परिस्थिती अशी झाली होती, कि जाण्यावाचुन पर्याय नव्हता!) पण युरोपात टिकलो नाही. तब्येत अन मानसिक स्थिती ढासळली अन चार महिन्यातच परत आलो. चार महिन्यात ४०० युरो फोनवर खर्च झाले हा भाग वेगळा!पण तिथे केलेल्या कामावर एक रिसर्च पेपर मिळाला! हे ही नसे थोडके!

अर्थात, पुढे मित्राला ही नवीन ठिकाणी गेल्यावर एकाच महिन्यात बायकोला पुन्हा भारतात पाठवावे लागले, कारण तब्बल दहा वर्षानंतर त्यांना गुड न्युज होती! पण त्या देशात तिला लगेच प्रेग्नंसी बेनिफिट मिळु शकले नाही... मेडीकल इंन्स्युरंस ला एक वर्षे वेटिंग टाईम नंतर प्रेग्नंसी बेनिफीट देतात. जर सोशल सिक्युरीटी असेल तर मग लगेच बेनिफिट मिळतात. ..... अन आज दोन वर्षा नंतर ही त्याला त्याच्या बायकोला युरोपात नेता आले नाही! प्रेग्नंसी अन लहान बाळा चे संगोपन ह्यात ही इकडे अन तो तिकडे असे झाले! त्याला लवकर भारतात यायचे नाही, 'युरो' मध्ये कमवायची सवय सुटत नाही.... मला फसवल्याची शिक्षा त्यांना मिळाली असे समजुन मी आनंदी होऊ शकतो, पण नाही, असे एकमेकांपासुन दुर राहणे कधीही वाईट! देव करो अन त्यांना लवकरच एकाच ठिकाणी एकत्र रहायला मिळो!

***
पुढे डिसेंबर २००८ ला परत भारतात आलो. तोवर ऑस्ट्रेलियन प्रोफेसर ने बोलावणे धाडले होते! पण त्या व्हिसात ६ महिने वाया गेले. डिसेंबर २००८ ते जुन २००९ हे सहा महिने बेकार राहिलो... विसा ची कागदे जमवणे अन अर्ज करणे.......जे नको तेच पुन्हा पुन्हा करावे लागले! पैसे ही संपत आले होते. युरोपाला जाऊन येण्यातच (विमान प्रवास अन पाच महिने बेकारी ) तिथली केलेली कमाई संपली होती! भारतात नोकरी मिळणे अवघड होते, कारण मी पोस्ट डॉक मध्येच सोडली होती. रिलायन्स ची नोकरी १२ महिन्यातच सोडली होती. माझी वर्क हिस्टरी खराब झाली होती! (सुदैवाने ऑस्ट्रेलियन प्रोफेसर, जो कि माझा खुप जुना मित्र ही आहे, त्याला हे सगळे माहिती होते, त्यामुळे त्यानेच धीर दिला. अन आज मी, चंपी अन ... एकत्र राहत आहोत!)...... मग एका मित्राकडुन पैसे उसणे घेतले, अन आमचे दोघांचे ऑस्ट्रेलियाचे तिकिट काढले! एका महिन्याने इथुन त्याचे पैसे परत केले!

****
आज जवळपास एक वर्षानंतर जेंव्हा हा सगळा विचार करतो...तेंव्हा असे वाटते,

१) मित्रावर भरोसा ठेऊन जर भारतातील नोकरी सोडली नसती, तर भारतात बढती मिळाली असती. गृप लिडर झालो असतो.
२) गावाकडे भारतातच दुधा च्या धंद्यात अजुन वाढ करता आली असती. दुसरा धंदा, पक्षी- उसाचे गुर्‍हाळ, चालु करता आले असते.
३) भारतात असताना बाळ झाले असते. अन आता इथे एकट्याने/दुकट्याने बाळाचे करताना आमचे जे हाल होत आहेत, होणार आहेत, ते झाले नसते. चंपीला अगदीच एकटे पडल्यासारखे झाले नसते! (दोघांच्या आई इतक्या वयस्कर आहेत, कि त्यांना इथे येणे शक्य नाही. चंपी ने मला एकट्याला इथे सोडुन परत जायला नकार दिला. अन बहिणी अन वहिणी पण येणे अवघड आहे. तिथे गावी अडचण!)

***
ह्या दुर्घटनेला सुरुवात होउन दोन वर्षे झाल्यानंतर, आज त्या मित्राची अन त्याच्या बायकोची प्रचंड आठवण येते आहे!

पण यातुन काही शिकणार का?....... नाही, कारण दुनियादारी हा आमचा धर्म आहे, तो आम्ही पाळणारच! हम कभी नही सुधरेंगे!