सिंहाला जंगलाचा राजा कोणी केले?

विचार चांगला आहे.
अश्या आधुनिक कथा अध्येमध्ये वाचल्या आहेत.
पण खरे सांगायचे तर त्या तितकी मजा देत नाहीत. कदाचित वर्षानुवर्षे मनावर बिंबवले गेलेले पुसणे कठीण असल्याने असेल.

यावर एक अजून पर्याय म्हणजे सिंहाला जंगलाचा राजा राहू देणे आणि नार्निया सारखी कथा सांगणे ज्यात तो सिंह कर्तव्यदक्ष राजा दाखवणे.

कारण प्रत्यक्ष आयुष्यात सुद्धा प्रत्येकाच्या भूमिकेला काही ना काही महत्त्व असले तरी सारेच समान नसतात. प्रत्येक समूहाचा कोणीतरी एक लीडर असतोच. त्यामुळे कोणी लीडर नसतोच असे सांगण्यापेक्षा लीडरने कसे असावे हे सांगणे जास्त योग्य राहील.

विचार करायला लावणारा लेख !!

ऋन्मेश+१

Lion King मध्ये सुद्धा Simba चांगला, दयाळू, नितीवान राजा दाखवला आहे.

Lion is indeed the KING of the jungle!!!! People who coined such rich sayings are full of “Barn Yard” wisdom of sayings, proverbs, idioms, metaphors, allegories, aphorisms, Smilies, Epigrams,.. whatever..
.............Obviously, people who doubt and distort the meaning of such sayings have never gone to the forest and seen the nature as their ancestors did!! Yes, indeed, Large feline species like Lions and tigers are the King's of the jungle. What is implied here that this species has NO natural predators!!! They are fearless. Just go to Geer forest and watch some lion cubs growing up in the nature, they are fearless rolling in the mud grass whatever they please. No other animal pups have such "royalty, growing up. They are NOT afraid of anything or anybody. They have no stress response or surge of the adrenaline of somebody else is going to eat them up! They have surge of adrenaline only when they are approaching a prey!
Yes, there is "strength in numbers," and many animal species who evolved in a large social group are more "successful," than other solitary animals. in survival. Even lions bury their heads when a swarm of Tsetse flies attacks, but Lions are still King of the jungle. Unafraid, fearless, majestic, beautiful and full of grace, qualities humans admire. Don't read beyond in between the lines.

लायन किंग मध्ये आपल्याला खायला एक नवा भक्षक आलाय याचा या प्राण्यांना इतका काय आनंद झालाय की अगदी अहमिकेने त्याला बघायला जात आहेत
हरणे वगैरे सांगत असतील तो बघ तो छोटा सिंह आहे तोच मोठा होऊन तुला खाणारे बर का

फक्त पोटापुर्ती शिकार करतो म्हणून सिंह दयाळू तर मग बाकीचे मांसभक्षक काय जास्तीची शिकार फ्रीजमध्ये भरून ठेवतात काय
सगळेच पोटापाण्यासाठीच करतात शिकार

असो, विषय वेगळाय पण सरांना अनुमोदन
लहान मुलांच्या गोष्टी मध्ये फँटसी राहू द्यावी
अकखे आयुष्य पडले आहे तर्कशुद्ध विचार करण्यासाठी
त्या वयात पॉवरफुल असण्याची क्रेझ असते म्हणून तर सगळे सुपरहिरो आले

अकरावीला मराठीत भोपळ्यात बसलेली म्हातारी आणि विद्वान असा काही एक धडा होता त्याची आठवण झाली.

तुमचे लेख स्वसंवादासारखे वाटतात. त्यात आपण खडा मारावा कि अजून समजून घ्यावे हा विचार पडतो.
लेखाचा आत्मा पोहोचला आहे आणि तो मान्य आहे.
पण त्या साठी उदाहरणे जी घेतली आहेत त्या कविकल्पना आहेत. कविकल्पना आणि सारासार विवेक हातात हात घालून चालत नाही. मुलांना कल्पनेच्या भराऱ्या मारायला पण शिकवलं पाहिजे, जादूच्या कहाण्या पण ऐकवल्या पाहिजेत ज्यामुळे मनोरंजनाची मूल्ये जोपासण्यासाठी मानसिक तयारी होते नाही तर जीवन एकरेषीय आणि नीरस होईल.

त्याच वेळी हे फक्त मनोरंजन आहे, वास्तवात विज्ञान / निसर्ग हेच सत्य आहे हे संस्कार केले पाहिजेत. रॅशनलिजम ही जीवनशैली आणि कल्पनारंजन हे जीवनात रस निर्माण करण्यासाठी असे सर्वंकष संस्कार केले पाहिजेत.

लेखाचा आत्मा बाजूला सारला आणि सिंह जंगलचा राजा (राजा म्हणजे कल्याणकारी राज्याचा नेता नाही तर हुकूमत म्हणून) आहे का कि वाघ हा राजा असतो हा इंटरेस्टिंग प्रश्न होईल. या धाग्यावर अपेक्षित नसेल तर क्षमस्व!

गुलामी, सती हे असंबद्ध आहे. अशाने प्रतिसादा पेक्षा डिस्क्लेमर मोठे द्यायला लागतील आणि उस्फूर्तता बाद होईल.
तरतमभावाबद्दल लिहिलेच आहे ते इथेही लागू.

प्राणी बोलतात, चंद्र तारे तोडून आणणे अशा उपमा हे सगळे बाद करावे लागेल.
कवितेत ताऱ्याऐवजी प्रेयसीला उद्देशून स्पेस स्टेशन मधून संदेश पाठवीन अशी सायंटिफिक आर्जवे करावी लागतील.

हे खोटं आहे हे माहिती आहे, ते निरूपद्रवी आहे आणि तरी फसवणूक हा उद्देश नाही असे कल्पना रंजन असायला हरकत काय आहे?
परी कथा, हॅरी पॉटर हे सगळे रद्दबातल ठरवायचे आहे का?

हजार हजार वर्षे राज्य करणारे राजे, हजार वर्ष पूर्ण होत आले आणि तपात इंद्राने खोड घातली की लगेच पुढील हजार वर्षे तप करायला मागे पुढे न पहाणारे ऋषि, आणि त्यात कित्येक राजांना नरशार्दूल, नरव्याघ्र अशा उपमा आहेत.

त्यामानाने जंगलाचा राजा सिंह/वाघ ही तर फारच छोटीशी निरुपद्रवी फँटसी वाटते.
------
रानभुली यांनीही फॅन्टसीबद्दल हाच मुद्दा मांडला आहे. ती निरुपद्रवी आहे, मनोरंजक आहे.

तुमचा लेख पोहोचला असे आधीच म्हटले आहे.
तो प्रतिसाद पुन्हा वाचलात तर तुम्हाला मला काय म्हणायचे ते समजेल.
पुनरुक्ती टाळतेय.

मला वाटतं  बालकथा या त्यांच्या तात्पर्यासाठी ('मॉरल ऑफ द स्टोरी')  सांगितल्या जातात न की रूपके मनावर ठसविण्यासाठी. (आणि त्या तशाच सांगणे पूर्वीपासूनच अपेक्षित आणि अभिप्रेत होते,  कदाचित या बाबतीत अनभिज्ञ असलेल्या पालकांची अधिक तयारी करून घेणे गरजेचे असावे तो वेगळा विषय ). कथेचा गाभा योग्यप्रकारे समजावल्यास त्यामध्ये येणारी रूपके ही गौण असतात असं माझं मत आहे, कारण जरी कळत नकळत त्या रूपकाचा प्रभाव काहीप्रमाणात बालमनावर पडला तरी  पुढे जाऊन आयुष्यात ती  रूपके आणि त्याच्या वास्तवातील संकल्पनाच उलगडा बहुतेक सर्वानांच होतो. रहाता राहिला प्रश्न रूपके बदलून मनात समता, सहकार्य आणि बुद्धिवाद यांचे बीज रोवण्याचा तर, यांचा बोध बालकथांच्या तात्पर्यातून नक्कीच घेता येतो त्यामुळे केवळ रूपके बदलून हे बीज रोवणे, हा प्रकारचं मला मुळात आग रामेश्वरी आणि बंब सोमेश्वरीतला वाटतो आणि मानवाच्या उत्क्रांतीच्या प्रवासात जितका हातभार बुद्धीवादाचा लागला आहे तितक्याच प्रमाणात  Imagination, Cognitive Flexibility, Creativity, Abstract Thinking, Analogies  या मानवी गुणांचा देखील हातभार लागला आहे. मुलांचे बालपण आपण पूर्णपणे  Rationalize गोष्टीनी भरून टाकून आपण त्यांच्या विचारशक्तीला, बालसुलभ जिज्ञासेला, प्रतिभेला आणि त्यायोगे एकूणच मानवाच्या प्रगतीला एका चौकटीत बंदिस्त करू जे माझ्यामते 'रोगा पेक्षा इलाज भयंकर'  असा काहीसा प्रकार होईल. 

यातून कोणते काम कुणी करायचे असते याची एक सूक्ष्म चौकट आपण घालून देत नाही का?>>> 'रोगा पेक्षा इलाज भयंकर' या माझ्या वाक्यातच ते आले, सूक्ष्म चौकटी(रोग) बनतात यावर दुमत नाही, पण एक अशी चौकट जी पुढे जाऊन आयुष्यात आजच्या जगात बहुतेकांच्या खिजगिणतीत ही रहात नाही, ती मोडण्याच्या नादात या ट्रेडऑफ मध्ये इतर महत्वपूर्ण गोष्टीनां, ज्या मुलांच्या व्यक्तिमत्वाचा/विचार प्रक्रियेचा गाभा बनतात त्यांना नकळत नख लागते असा अर्थ मला अभिप्रेत होता.

समारोप?

समारोप?
आपण सोप्या भाषेत बोललो तर माझ्यासारख्यांना समजेल.

सिंह जंगलचा राजा हे पंचतंत्र ईसाप नीती सारख्या गोष्टी शिकवतात. यातून मिळणारे शहाणपण हे रंजक पद्धतीने सांगण्यासाठी प्राण्यांचा वापर केलेला असतो. मुलं प्राणी पक्षी अशा गोष्टी आवडीने ऐकतात.
चिमणी माकडांशी बोलू शकत नाही हे नंतर त्यांना कळत. किंवा तेव्हा ही माहिती असतं. मग जी गोष्ट घडतच नाही ती गोष्टीतून वजा करायची का?
त्या गोष्टीतून मूर्खांना शहाणपणा शिकवणे हा मूर्खपणा आहे हे मुलांना समजतं. हेच उपदेश म्हणून सांगितले तर लक्षात न राहणे, कंटाळा येणे असे प्रकार घडतात.

उद्देश महत्त्वाचा नाही का?
राजा म्हणजे जो बलवान आहे त्याच्याशी कसा व्यवहार ठेवायचा हे मुलांना शिकवणे गरजेचे आहे. बोधकथा ते शिकवतात.
जगात समता नाही ती प्रस्थापित करावी लागते. आपल्या आजूबाजूला गुंड, राजकारणी, बलवान लोक असे लोक असतात. त्यांच्याशी कसं डील करायचं याचं शिक्षण अशा कथा करतात..

समता आणि उच्च मानवी मूल्ये रूजवणारे शिक्षण पण द्या ना. ते देऊ नये असं कोण म्हणतं? पंचतंत्र शिकल्याने ते अशक्य होईल का?
सिनेमात हिरो खालून वर उडी मारतो.. ते खोटं आहे हे सर्वांना माहित असते. ते मनोरंजन म्हणूनच पाहिले जाते.

सिंह हा जंगलातला सर्वात शक्तिशाली प्राणी आहे. तो दुसर्‍या सिंहाला जंगलात प्रवेश करू देत नाही म्हणजेच ही माझी टेरिटरी ही भावना त्यांच्यात असतेच. ज्या जंगलात सिंह असतो तिथे शक्यतो वाघ नसतो. वाघाचे जंगल वेगळे असते. तो सुद्धा त्या जंगलचा राजा असतो.
हे झालं सायन्स. यामुळे जंगलात प्राणी संख्या टिकून राहते, जीवन लुप्त होत नाही. एका पेक्षा जास्त राजे झाले तर शिकार वाढेल आणि प्राणी लुप्त होतील.

त्यामुळे राजा आहे हे खरेच आहे.
आपल्याकडे राजे गेले तरी त्यांची जागा इतरांनी घेतली नाही का? साधा पोलीस सुद्धा अधिकारामुळे शक्तीशाली असतो.
आपण मुलांना तत्वं शिकवली आणि व्यवहार शिकवला नाही तर हे शक्तिशाली लोक त्यांना शिकवतील. कधी कधी ते महागात पडेल.

असा प्रसंग आला तर मुलांना चतुराईने वागता आलं पाहिजे. तिथे सगळे समान आहेत अशी मूल्ये सांगून काय फायदा?
हा माझा कदाचित अपुरा प्रयत्न असेल. पण यापेक्षा जास्त नाही सांगता येत ही मर्यादा आहे.

तुम्हाला मी मागच्या प्रतिसादात माझा प्रतिसाद पुन्हा एकदा वाचा असे म्हटले होते.
त्यानंतर स्वतः होऊन मी प्रतिसाद दिला ही माझी चूक झाली.
तुम्ही राजा ही एकच एक कल्पना मनात धरून बसला आहात आणि माझा प्रतिसाद अर्धवट वाचून प्रतिवाद करत आहात.
हा संवाद नाही. क्षमस्व.

आम्ही नाही केले.
गेंडा नाही कुणाला घाबरत.

वेगळा विचार म्हणून आवडला. पण लोकशाहीसाठी वेगळ्या गोष्टी लिहाव्या लागतील. पारंपरिक गोष्टीत बदल केले तर किती बोरिंग होतील पहा.

उदा. एक मध्यम आकाराचे नगर असते, त्यात एक नगरसेवक राहत असतो. त्याला एक मुलगी असते ....
.....
ती मुलगी त्या बेडकाचे चुंबन घेते आणि त्या बेडकाचा एक सामान्य माणूस होतो.

शी! त्यापेक्षा राजकन्या राजपुत्र छान वाटतात.

हर्पा..

रोजच्या आयुष्यात तोच तोच पणा येतो म्हणुन तर माणुस कथा कविता रचुन स्वप्नरंजनात रमुन थोडे मनोरन्जन शोधतो. नगरसेवकाच्या मुलीच्या आयुष्यात काय असे वेगळे होणार आहे ज्यात वाचक किंवा श्रोता गुंतुन जाईल.. त्यात तो श्रोता दोन वर्षांचे बाळ असेल तर त्याला नगरसेवकाच्या आयुष्यात पद मिळाल्यापासुन ह्या अ आणि अ गोष्टी घडल्या त्यात रस नसेल. एका नुकत्याच फुललेल्या फुलबाळावर एक फुलपाखरु बाळ येऊन बसले अशी सुरवात असलेली गोष्ट त्याच्या कल्पनाशक्तीला चालना देऊ शकेल.

मुळ धाग्यात जे लिहिलेय ते तर्कसुसंगत आहे पण माणसांना सतत काहीतरी वेगळे हवे असते. जे समोर घडत नाहीय त्याच्या कल्पनेत भरार्‍या मारायला त्याला आवडते. त्याच्या मानसिक वाढीसाठी ह्या गोष्टी कदाचित मदत करु शकत असाव्यात.

जंगलाचा राजा सिंह जरी असला तरी दरारा वाघाचा असतो.

रानभुली यांच्याशी २००% सहमत.

जिथे आपल्यापेक्षा समोरचा शक्तीने बळकट असेल (वाचा : सिंह) तरी त्याला शक्तीने नमवता येते.. वरवर त्याला मान देतो आहोत असे भासवून (सुसरबाई तुझी पाठ मऊ) त्याची हत्या सुद्धा घडवून आणता येते (पाहुण्याच्या काठीने साप मरणे) असे पंचतंत्रातील अनेक गोष्टींमधून कळते. त्यामुळे राजा सिंह असूनही त्याला युक्तीने ठार करणारा ससा मला आवडतो.

आजच्या समाजात आपल्याला ९०% गुंडाराज ला सामोरे जावे लागतेय. देव न करो पण सद्य परिस्थिती आपल्या पुढच्या पिढीला याहून जास्त जंगलराज / गुंडाराज / झुंडशाहीला सामोरे जावे लागेल असेच चित्र दिसते. आजुबाजूच्या काही प्रगत आणि "गाफील" देशांकडे नजर टाकली तर हे अगदी सहज लक्षात येते.

अशा वेळी या गोष्टीच उपयोगी पडणार आहेत मुलांना. पंचतंत्र तर नावाला मुलांसाठी लिहिलेले आहे. त्यातून मिळणारे कितीतरी बोध खरे adults ना आजकाल रोजच्या वापरात आणावे लागतात अशी सिच्युएशन आहे (चिमणी आणि माकड).

त्यामुळे मुलांना पंचतंत्र आहे तसेच आहे त्या फॉरमॅट मध्येच सांगावे / बिंबवावे. आपल्याकडे जे ज्ञान (विशेषतः साम दाम दंड भेद वापरून समाजात आपले व आपल्या कुटुंबाचे आणि सामग्रीचे रक्षण कसे करावे हे शिकवले आहे) गोष्टीरूपाने पुढे सांगण्यासाठी पूर्वजांनी एवढा खजिना ठेवला आहे त्याला काहीतरी आधुनिक फाटे फोडून व्हेरिएशन करत बसू नये.

त.टी.

१. या बाबतीत मला लिंबूटिंबू या आयडीची प्रचंड आठवण येते आहे. ते पूर्वी कानीकपाळी ओरडून सांगत असलेल्या कितीतरी गोष्टी आज पटतात मला.

२. कृपया माझा पूर्ण प्रतिसाद आपापल्या मतीनुसार between the lines सकट वाचावा. सगळ्या गोष्टी ओपन फोरमवर ओपनली लिहिता येत नाहीत.

३. याउप्पर रानभुली यांना केले त्याप्रमाणे अर्धवट प्रतिसाद वाचून किंवा सगळा प्रतिसाद face value वर घेऊन स्वतः चेच म्हणणे रेटत बसणार असाल तर माझा पुढील चर्चेस पास.

४. तरीही कथा बदलायच्या असतील तर पु. लांच्या कथेतील रावसाहेब आठवा. आपल्या पूर्वजांनी कष्टाने पंचतंत्र सारखे ग्रंथ लिहिले तसा तुम्हीही एखादा कथासंग्रह लिहून दाखवा नी मग काय ते व्हेरिएशन करा.

इति लेखनसीमा.

हर्पा
कथा बदलायच्या असतील तर बद्दलताही येतील पण त्या आवडतील का? समानता पर्यावरण जागृतता वैज्ञानिक दृष्टिकोन यासाठी इतर बोधकथा आहेत नवीन येतीलच . राहिला प्रश्न समजुतीचा तर मोठं झाल्यावर जंगलाचा राजा असा कोणी नसतो , प्राणी गोष्टीतल्यासारखे बोलत नाहीत हे समजतेच.त्यासाठी उगाच बालपणातली गंमत हरवू नये .