चित्रपट संगीतातील सौंदर्यस्थळे - राग, ताल, म्युझिक पीसेस

मामी मस्तच लिहिलंस. गाणी ऐकते सवडीने.

मस्त धागा.

हो त्या गाण्यातली शहनाई मला आवडते. एकूणच गाण्यांमधली सनई/शहनाई जर चपखल असेल तर आवडते. मराठीत "शालू हिरवा, पाचू नि मरवा" मधे आहे तशी. हिंदीत 'ये जो देस है तेरा' मधे येते, "चन्ना मेरेया" मधेही.

पण हिंदीत पटवापटवीच्या गाण्यात सहसा तिसर्‍या कडव्यात लग्नापर्यंत पोहोचतात (चूडी मजा न देगी गाण्यात तर ती मुलाबाळांपर्यंत पोहोचते), अशा गाण्यांत कधीकधी त्याआधी ती शहनाई वाजते. ती बळंच वाटते. एसडी बर्मन ची गाणी आवडत असूनही शर्मिली च्या शीर्षक गीतात अशी शहनाई आहे तिसर्‍या कडव्याआधी. ती आवडत नाही. इतरही आठवतील.

माझ्या आवडीचा विषय! आठवेल तसं इथे लिहित जाईन. 'ओ सजना'बद्दल पूर्वी अनेकांनी लिहून झालंय आणि माबोवरही बरंच आलं असेल, पण तरी त्यावर एक स्वतंत्र लेख लिहायची इच्छा आहे. बघू या. वेळ मिळेल तसं लिहीन.

फारएण्ड, चित्रपटात वाजवली जाणारी वाद्ये (पडद्यावर) - ह्यावर तुम्ही काही लिहिलं आहे का? भन्नाट विषय आहे हा. म्हणजे शाहरुखने तोडलेला पियानो किंवा सलमानने वायरविना वाजवलेली इलेक्ट्रिक गिटार ह्यांच्यापलिकडेही शेकडो मजेशीर उदाहरणं सापडतील.

भातुकलीच्या खेळामधली ... मधमाद सारंग आहे, वृंदावनी सारंग नाही

आवडता विषय
इथे बागडायला मजा येईल
छान धागा
राग आणि आधारित गाणी असा धागा आधीच आहे का?
मला देजा वू होतंय?

अभिमान मधले " तेरे मेरे मिलन कि ये रैना" हे बंगाली खमाज रागातले आहे माझे सगळ्यात आवडते गाणे..

मस्त धागा मामी. जरा आठवावं लागेल.
पण काहीच विचार नकरता आठवलेला ‘पीस’ म्हणजे ‘ये क्या जगह है दोस्तों‘ मधे शेवटच्या कडव्यातल्या पहिल्या ओळीनंतर (बुला रहा है कोई) वाजवलेला ३-४ सेकंदाचा (बहुतेक) व्हायलीनचा पीस. नेहमी काळजावर ओरखडा उठतो ते ऐकून. व त्यानंतर आशा ती ओळ पुर्ण म्हणते. तेव्हातर उरलेली कसर भरून काढायला डोळ्यातुन पाणी येतं.
एकंदर वैयक्तिक बोलायचे झाले तर करूण रसातले स्वर मनाला जास्त(च) भिडतात.
उदा. ‘चिठ्ठी आयी है’ मधे शेवटी गायलेले ‘बडे दिनों के बाद‘ , ‘संदेसे आते है‘ मधले सोनुने गायलेले ‘ऐ गुजरने वाली हवां बतां’ ही ओळ व ते कडवे.
ही गाणी एकटी असताना कधीच ऐकत नाही.

मोह मोह के धागे
यमन आणि पुरिया धनश्री ह्या वर आधारित असं कुठेतरी वाचलं
सुंदर गाणं आहे खूपच

पण काहीच विचार नकरता आठवलेला ‘पीस’ म्हणजे ‘ये क्या जगह है दोस्तों‘ मधे शेवटच्या कडव्यातल्या पहिल्या ओळीनंतर (बुला रहा है कोई) वाजवलेला ३-४ सेकंदाचा (बहुतेक) व्हायलीनचा पीस
+१००, पण तो सारंगी चा असावा.

मस्त धागा आहे. ज्ञानात भरपूर भर पडते आहे.

शहनाई का कोण जाणे उदास वाटते. एक प्रकारची हूरहूर वाटते ऐकताना. >> सनई च्या आवाजात मांगल्य व कारूण्य याचे मिश्रण असते असे पूर्वी वाचले होते व पटले होते. आता हे चीजी वाटते पण तेव्हा एकदम चपखल वाटले होते

हरचंद पालव - अरे तुम्ही वगैरे काय. तुझ्या आयडीवरून तरी कोकणातील एकेरीपणा असायला हवा :). तर तुम्ही वगैरे नको. जबरी इंटरेस्टिंग विषय आहे तो. पुलंच्याच भाषेत "आपल्याशी या विषयावर एकदा चर्चा" करावी लागेल. पण पियानोबद्दल मी लिहीले होते की पिक्चर मधल्या सीन्स नुसार "फक्त मधल्या दोन तीन कीज वर बोटे फिरवून कोणतीही ट्यून वाजवता येते".

सॉरी चुकीची माहिती लिहिली होती वरती.
‘ये क्या जगह है दोस्तों‘ मधल्या पीसबद्दल लिहिले होते मी, पण नाही, मला खरंतर ‘दिल चीज क्या है‘ च्या शेवटच्या कडव्यातल्या पहिल्या ओळीनंतरच्या पीसबद्दल लिहायचं होतं (‘कहीये तो’ शब्दांनंतर वाजवलेला) .. अगदी छोटाय पण फार सुंदर आहे.
‘ये क्या जगह है‘ मधलं शेवटचं पुर्ण कडवंच सर्वात जास्त त्रास देतं ते आशाच्या आवाजातल्या वेदनेने. वाद्यामुळे नाही. मामी म्हणते तसं ते पुर्ण गाणंच त्रास देतं.
अचानक ‘कहीये तो‘ गुणगुणलं गेलं तेव्हा लक्षात आलं व म्हटलं कोणी शोधायला गेलं तर त्याला सापडणार नाही व गोंधळात पाडु नये म्हणुन दुरुस्त करावं.

भारी चर्चा!
अशाच विषयावर हा एक धागा आहे - गाण्यांच्या अनुषंगाने अधिक माहिती.

छान धागा.

सध्या रविवार म.टा.पुरवणीत महिन्यातून दोनवेळा सुहास किर्लोस्कर 'साथसंगत' नावाचं सदर लिहितात; ते याच धाटणीचं आहे. त्यात एकेका वाद्यावर फोकस असतो. कोणत्या हिंदी/मराठी गाण्यांमध्ये त्या वाद्यांचा कसा उपयोग करून घेतला आहे, त्यचे वादक कोण आहेत, अशी इंटरेस्टिंग माहिती असते. मला ते वाचायला खूप आवडतं.

फारएण्डा, हो रे, चालेल!

किल्ली, मोह मोह के धागे खूपच सुंदर आहे. मला जेव्हा पहिल्यांदा कळलं की त्याचं संगीत अन्नू मलिकचं आहे त्यानंतर मी डिप्रेशनमध्ये गेलो होतो. कोण होतास तू काय झालास तू चा उलटा इफेक्ट म्हणता येईल!

त्यात यमन आणि 'पूर्वी' राग वाटतो मला पूरीया धनाश्रीपेक्षा. स्वर सारखेच आहेत दोन्ही रागांत, पण बादलोंमें से गुजरे वर जी सुंदर जागा आहे (नी प, सां नी ध् प प .... मा ग मा ग) ती अगदी पूर्वी वाटते. त्यात ती मिंड खूपच छान आहे. पुढे कडव्याची पहिली ओळ - तू होगा जरा पागल - इथे एकेका अक्षरात एकेक स्वर पटापट चढत जाऊन खालच्या सा पासून पागल मधल्या पा वर वरचा सा लागतो आणि तिथे त्या स्वरांच्या बढतीचा वेग मंदावतो. वरच्या सा वर मस्त ठेहराव घेऊन तो हळूहळू पायऱ्या उतरत पुन्हा खाली येतो. ही करामत त्याला अफलातून जमली आहे!

किल्ली, मोह मोह के धागे खूपच सुंदर आहे. मला जेव्हा पहिल्यांदा कळलं की त्याचं संगीत अन्नू मलिकचं आहे त्यानंतर मी डिप्रेशनमध्ये गेलो होतो >> मोह मोह के अनु मलिक चे आहे ? बाप्रे...मला आत्ता च कळतय हे... इतका कसं काय भारी केलंय...की कुणा बिचार्‍या गरीब गरजु संगीतकाराचं गाणं स्वतः च्या नावावर खपवतो आहे.... ?

पुढे कडव्याची पहिली ओळ - तू होगा जरा पागल - इथे एकेका अक्षरात एकेक स्वर पटापट चढत जाऊन खालच्या सा पासून पागल मधल्या पा वर वरचा सा लागतो आणि तिथे त्या स्वरांच्या बढतीचा वेग मंदावतो. वरच्या सा वर मस्त ठेहराव घेऊन तो हळूहळू पायऱ्या उतरत पुन्हा खाली येतो. ही करामत त्याला अफलातून जमली आहे+१०००००१११११
खूपच छान आहे ती जागा
माझं अत्यंत आवडतं गाणं

मला मोह मोह के धागे यमन + पूरिया धनाश्री असावं वाटत आलंय. मला अर्थातच हे ऐकून ऐकून जे समजतं ते आहे. शास्त्रीय शिक्षण नाही, त्यामुळे नक्की माहिती नाही.

निगाहें मिलाने को जी चाहता है - यमन
लागा चुनरी में दाग - भैरवी

हे दोन लगेच आठवले.

धन्यवाद मामी. मला आवड आहे इतकंच. त्यामुळे आणखीही लिहीत जाईन सुचेल तसं.

किल्ली आणि प्रज्ञा, कदाचित मी चुकत असेन. तो पूरीया धनाश्रीच असू शकेल. चित्रपट संगीतात किंवा भावगीतात राग हा बेस म्हणून आला तरी अगदी काटेकोरपणे पाळला जात नाही. त्यामुळे त्यातल्या त्यात कुठला जास्त जुळतो ते पाहणं योग्य ठरेल. पूर्वी मध्ये जो थोडासा शुद्ध म लागतो, तो बादलो मे से गुजरे मध्ये सापडला नाही, त्यामुळे पूर्वी ठामपणे म्हणता येणार नाही.

दयाघना का राहिले दूर घर माझे - ह्यात मात्र अगदी व्यवस्थित पूर्वी आहे. वरती सनईबद्दल चर्चा झाली. ह्या गाण्यातही सनई (की सुंदरी नावाचं वाद्य?) आहे, पण ती दुःखद भाव निर्माण करते. हे वाद्य इथे दुःख, हम्मा हम्मा गाण्यात शृंगार, ये जो देस है मेरा मध्ये देशभक्ती - अशी व्हरायटी देऊन जातं. लहानपणापासून लग्नकार्यात सनई ऐकायची सवय झाली असली, तरी दयाघनाच्या सुरुवातीचं संगीत ऐकताना अजिबात लग्नकार्य डोळ्यासमोर उभं राहत नाही. कमाल आहे!

पुरीया धनाशरी वाटत आहे

यमन कल्याणमध्ये रे ,ध कोमल करून एखादी लाईन तशी घेतात

उदा
सलाम ए इष्क मेरी जान
सून लो तुम चिलमन
ब्रेथलेस शंकर महादेवन

ये मोह के धागे
असे शब्द होते म्हणे

अनुने मोह मोह केले की कविकडून करवून घेतले असा काहीतरी किस्सा आहे.
https://youtu.be/z0hu5rV3FC4

जिवलगा राहिले रे दूर घर माझे
पुरिया धनश्री चा आणखी एक उत्कृष्ट नमुना
काय आर्तता आहे
शब्द, गायन आणि चाल सर्व आघाड्यावर जमून आलेलं गाणं आहे.