शाश्वत विकास म्हणजे काय? -भाग १

चांगली लेखमाला. वाचत आहे.

चांगली लेखमाला

चांगला उपक्रम आहे. काही टायपो आहेत तेवढे फक्त दुरुस्त केलेत तर बरं होईल.

वाचतोय. काही प्रश्न पडले.
१ निसर्गाकडून जे घेतलं त्याची परतफेड करणं शक्य आहे का? ही संकल्पना फक्त पाण्याच्या (भूजल) बाबतीत ऐकली आहे. अन्य संसाधनाच्या बाबतीत ते मर्यादित आहेत, असंच ऐकलंय.
ऊर्जेच्या स्रोतांबद्दल बोललं जातं पण बाकीच्या संसाधनांचं काय ? उदा : वेगवेगळे धातू.
२. जगातली ७५% शेती ही माणसासाठी अन्न पिकवण्यासाठी होत नाही. - ही माहिती माझ्यासाठी पूर्णपणे नवीन आहे.

-

टायपो - माझ्याकडे लगेच तिला उपलब्ध नाहीये - विदा
त्याप्रमाणे एखादे काम करताना जी ऊर्जा लागते त्याच्याच बरोबर येणे बरोबरीने
स्रोत हे कुठे स्त्रोत असे आले आहे.

https://www.globalagriculture.org/report-topics/meat-and-animal-feed.htm...'s%20largest,surface%
असे शास्त्रीय अभ्यास ठराविक दिशेने च का जातात.
प्राण्यांची संख्या वाढण्या ऐवजी आता कमी झाली आहे .
किती तरी प्राण्याच्या जाती नष्ट झाल्या आहेत.
पृथ्वी वर आता असलेले प्राणी आणि पूर्वी असलेल्या प्राणी ह्यांच्या संख्येत प्रचंड तफावत आहे.
त्या मुळे पर्यावरण दूषित करण्यास प्राणी जबाबदार आहेत हा विचार काहीसा विचित्र वाटत आहे.
समुद्रातील वनस्पती ह्या जास्त मिथेन निर्मिती करतात अस पण मी वाचलं आहे.
पाहिले मिथेन चा पर्यावरण साठी उपयोग काय आहे ह्याची माहिती असलेला दुवा किंवा माहिती असेल तर ध्या.
एक बाजू पूर्ण झाकून सोयीची बाजू उघड करण्यास संशोधक सुद्धा कमी नाहीत.

उत्तम लेख आहे. मैत्रीण वर वाचला होता.
शाश्वत विकासासाठी काही सुटसुटीत सुत्रे काढता येतील का जी सामान्य माणसे उपयोगात आणू शकतात.
National Geographic वाचून धसकी बसते दर वेळेस पण आपण आता एक individual म्हणून काय करू शकतो.
प्रत्येक विडिओ पहाणे व लिंक वाचणे (मला तरी) अशक्य आहे आणि त्यामुळे सुत्रे काढावी असे वाटते. शिवाय यातल्या बऱ्याच गोष्टी आपल्या थेट नियंत्रणात नाहीत.
It is impossible to teach or aware everyone on this because some people are still in denial. मी तर एकदा लोकांच्या प्लॅस्टिकच्या बाटल्या कचऱ्यातून काढून रिसायकल मध्ये टाकल्या त्यांच्या समोरच...They didn't care though !! समोरच रिसायकल बिन असले तरी लोक करत नाहीत जीव तळमळतो. अवांतराबद्दल क्षमस्व.
धन्यवाद.

स्तुत्य उपक्रम ! ही ( खरेतर कुठलीही वैज्ञानिक / शास्त्रीय) माहिती मराठी मधे सहज मिळत नाही..
तुम्ही ऊर्जा स्रोतां बद्दल लिहिले आहे ..
"या सर्व ऊर्जेच्या स्रोतांमुळे देखील प्रदूषण होते आणि यातील योग्य प्रकारे आणि प्रमाणात वापरले तर आणि तरच जल विद्युत आणि सौर उर्जा (सोलर panel मधून मिळणारी नाही)हे दोन स्रोत त्यातल्या त्यात बरे आहेत.".
या दोन्ही सोर्सेस ची भरपूर लिमिटेशन्स आहेत. जल विद्युत काही च ठिकाणी मिळू शकते.आणि सौर तापिय ( थर्मल) ऊर्जा प्रत्यक्ष वापरात आणणे अत्यंत अवघड आणि खर्चिक आहे.
अजून दोन मुद्दे:
१. ऊर्जेच्या गरजा तीन मुख्य भागांमध्ये विभागल्या आहेत - cooking, transportation & electricity. त्यामुळे स्रोत ही असे च लागतील जे या तिन्ही प्रकारची ऊर्जा पुरवू शकतील.
२. अर्ध्याहून जास्त विश्वात, वरील तिन्ही प्रकारच्या ऊर्जा सहज उपलब्ध करणे हीच समस्या आहे ( energy access). या परिस्थितीत लोकांना शाश्वत विकास, ऊर्जा स्रोत बदल ( जे शॉर्ट टर्म मध्ये खर्चिक आणि imconvinient असू शकतात) ह्या सगळ्या संकल्पना कश्या समजतील / महत्वाच्या वाटतील ?

कोणते प्राणी सोडतात आणि कोणते प्राणी नष्ट होत आहेत याचा अभ्यास करा प्लीज.

रवंथ करणारे प्राणी .
त्या मध्ये
गायी,म्हैस,शेळी,जिराफ,हरीण,असे किती तरी प्राणी येतात.
इंडस्ट्री मध्ये क्रांती झाल्या पासून ग्रीन हाऊस गॅसेस चे प्रमाण प्रचंड वाढले आहे .
फक्त माणूस हा प्राणी आणि त्याची इंडस्ट्री ग्रीन हाऊस gas निर्मिती स जबाबदार आहे.
रवंथ करणाऱ्या प्राण्यांची संख्या फार नाही फक्त 200 वर्षा पूर्वी चा विचार केला तरी आता पेक्षा खूप प्रचंड होती सर्व लयाला गेले तुलना केली तर 10% प्राणी पण शिल्लक राहिले नसतील.
त्या मुळे मिथेन निर्मितीत प्राणी जबाबदार आहेत हे अमान्य.

यातील सर्वांसाठी अखंड वीज हे फार महत्त्वाचं आहे. त्यानंतर स्वस्त. आणि मग स्वच्छ.
हे याच क्रमाने विकसित देशांत झालं आहे. तो क्रम विकसनशील देशांनी अचानक उलटा करावा कारणं काळाची गरज, ग्लोबल वॉर्मिग इ. अशी अपेक्षा करणं मला तरी योग्य वाटत नाही.
१०० वर्षांनंतर पृथ्वीवर मानवजात टिकावी म्हणून आज लोड शेडींग मध्ये कोणी जगा हे कोणाला सांगणे क्रूर आहे.

स्थिती एवढी खराब आहे की वेळ निघून गेल्या नंतर माणसाच्या हातात काहीच राहणार नाही.
झाले ले परिणाम परत मागच्या दिशेनी फिरवता येणार नाहीत.
ही भीती आहे.
लोक मुलांसाठी पैसे ,संपत्ती जमा करतात त्यांच्या सुखासाठी.
पण त्या पेक्षा अतिशय महत्वाचे पाणी आणि दूषित करतात ज्या शिवाय माणूस 2 मिनिट पण जगू शकत नाही.
त्या मुळे 100 वर्षानंतर काय होईल ह्याची काळजी मी कशाला करू मला सर्व सुख मिळालीच पाहिजेत हा विचार अपरिपक्व,आणि अत्यंत स्वार्थी आहे.
त्या मुळेच जे जबाबदार लोक सत्ते वर आहेत त्यांनी विनंत्या ,लोकशिक्षण ह्याच्या भानगडीत न पडता सरळ जबरदस्ती नी बदल घडवून आणले पाहिजेत.
गंभीर स्थिती येण्यास 100 वर्ष लागतील हे कोणी सांगितले .
दोन वर्ष जरी पावूस पडला नाही तरी मानव जात पृथ्वी वरून नष्ट होईल.
सागर चे पाणी वापरू ही पोकळ घोषणा आहे ते खऱ्या आयुष्यात घडत नाही .
अन्न आणि पाण्या वाचून जीव सोडतील लोक.
वीज,गाड्या,आणि आरामाची साधन काहीच मिळणार नाही.

फक्त corona mule सर्वांचा आवाज बंद झाला होता .
तसा पण तो अतिशय सौम्य व्हायरस होता पण जिवाच्या भीती नी गाळण उडाली होती.
तुमचे सायन्स पण मदतीला येवू शकले नाही.
तीन ते चार महिने सर्व ऐश करण्याचे मार्ग बंद होते काय केले लोकांनी .
का नाही बाहेर पडले हक्क साठी.
जीवाची भीती ही मोठी भीती होती .
कायदे तसे असेच मोडले जातात.
त्या पेक्षा भयंकर व्हायरस आल ज्याचा हवेतून प्रसार होवू शकतो.
काय करेल माणूस .
काहीच करू शकणार नाही.
पावूस दोन वर्ष नाही पडला तर अन्न आणि पाणी दोन्ही मिळणार नाही.
काय करेल माणूस .
काहीच करू शकणार नाही.
नैसर्गिक संकट येतात तेव्हा विकसित आणि अविकसित सर्व एकाच पातळीवर असतात .
आणि माणूस एक सामान्य जीव असतो .
लिव्हर आणि किडनी खराब झाल्या शिवाय दारुडा सुधारत नाही त्या प्रमाणे जो पर्यंत चटके बसणार नाहीत प्रदूषण आणि बदलेल्या हवामानाचे तो पर्यंत माणूस सुधारणार नाही.
तो दिवस जास्त लांब नाही थोडी च वर्ष राहिलेत .

मी सल्ला देत नाहीये. रादर सल्ला देणं मला क्रूर वाटतं असं लिहिलंय. आणि मी स्वार्थी तर आहेच आहे.
मी विकसित देशांत रहातो आणि समृद्धीची सगळी फळं चाखतोय. विकसनशील देशांनी पुढच्यास ठेच मागचा शहाणा अप्रोच घ्यावा का काय करावं हे मी कदापि सांगणार नाही. तू मला वाटतं भारतात आहेस, सो तू ते म्हणणं जास्त योग्य आणि परिणामकारक असेल.
जसे ब्लॅक लाईव्ह आंदोलनात जाळपोळ व्हावी का होऊ नये, पुतळे काढावे का काढू नये यातही मी प्रिव्हलेज पोझिशन मध्ये असल्याने काही बोलणे समायोचित नाही तसंच.

वाचतेय.
सध्या तरी स्वतः कडून वैयक्तिक आणि कौटुंबिक पातळीवर होता होईल तो नैसर्गिक स्रोतांची काटकसर, पुनर्वापर, संवर्धन आणि पुढच्या पिढीच्या मनावर या सगळ्याचे महत्व बिंबवण्याचा प्रयत्न इतकेच करू शकते आहे.

मुंबई मध्ये राहणाऱ्या दुसऱ्या राज्यातील लोकांना आरे मधले जंगल नष्ट होण्याचे काहीच सुतक नसते,वायू प्रदूषण,गर्दी,फूट पथ आदवणे, खाड्या बुजवून इमारती झोपड्या निर्माण करणे त्यांना वर्जं नाही पण महाराष्ट्र मधील लोकांना ते पटत नाही कारण ते त्यांचे शहर आहे.
परप्रांतीय कोकणचा हेतू फक्त पैसे कमविणे हेच आहे..
त्याच न्यायाने विकसित देशातील मूळ लोकांना त्यांच्या देशाची काळजी आहे ते पर्यावरण ला नक्कीच महत्व देतात .
अविकसित देशातून तिथे स्थायिक झालेल्या लोकांना तेथील प्रश्ना शी काही देणेघेणे नसते त्यांना जास्तीत जास्त पैसा आणि त्या देशांनी कष्टांनी निर्माण केलेली सू व्यवस्था ह्याचा लाभ मिळावा हाच हेतू असतो.
त्या विकसित देशातील मूळ नागरिक काय विचार करतात हे महत्त्वाचे.

जिज्ञासा, EIA Draft notification वाचलं का? त्याबद्दल लिहाल का?

जिज्ञासा.. आजच तुझी ही ३ भागात लिहीलेली लेखमाला वाचली. विचार एकदम सुसुत्र व छान मांडले आहेत. विषयाचा आवाकाही फार मोठा आहे.

मी काही या विषयातला तज्ञ नाही.

तुझ्या या लेखामधे पॅरीस करार व इतर बर्‍याच गोष्टींबद्दल अमेरिकेचा संदर्भ आला होता.. त्याबाबत.

तुला माहीत असेलच.. अमेरिका एक भांडवलशाही देश आहे व ज्या ३ तत्वांवर या देशाची संहीता निर्माण झालेली आहे ती ३ तत्वे म्हणजे.. लाइफ, लिबर्टी अँड पर्स्युट ऑफ हॅपीनेस...

जर तु भांडवलशाही व पर्स्युट ऑफ हॅपीनेस या २ गोष्टी एकत्रीत बघीतल्या तर त्या त्यांच्या सो कॉल्ड “ गॉड गिव्हन राइट्स“ च्या नावाखाली पर्यावरणाचा खुन झाला तरी अमेरिकेला फरक पडणार नाही अशी सध्या अमेरिकेत परिस्थिती आहे.

इतकेच नव्हे .. सध्या तरी अमेरिकेत एक फार मोट्ठा वर्ग असा आहे की त्यांनी वैज्ञानीक द्रुष्टीकोनाकडे नुसता काणाडोळाच नाही.. तर त्यांनी त्यांच्या डोळ्यावर संपुर्ण झापडच लावली आहे! अमेरिकेत ५० लाख कोव्हिड-१९ केसेस... अँड काउंटींग... याचे कारण तेच आहे.. बिचारा डॉक्टर फाउची .. त्याचा घसा बसेस पर्यंत.. ओरडुन ओरडुन सांगतो आहे की काय काळजी घ्यायला पाहीजे.. पण नाही.. इथे मास्क घालायला सांगीतले तर राग येउन ही लोक खिशातुन बंदुका काढत आहेत.. आम्हाला मास्क घालायला भाग पाडणारे तुम्ही कोण? तसे करायला सांगुन तुम्ही आमच्या व्यक्ती स्वातंत्र्यावर गदा आणत आहात... माइंड युअर ओन बिझीनेस.. असे ही लोक अ‍ॅर्ग्यु करतात!

तर अश्या लोकांना तु त्यांच्या वागणुकीने व त्यांच्या चंगळवादाने पर्यावरण धोक्यात येउ शकते/आले आहे हे काय कप्पाळ सांगणार?

याच अमेरिकेने ५० वर्षापुर्वी... विज्ञानाचा उपयोग करुन चंद्रावर माणुस पाठवुन परत आणला होता यावर विश्वास बसु शकणार नाही अशी परिस्थिती आज अमेरिकेत आहे.

अग तुला खोट वाटेल... अमेरिकेच्या काही काही मिड्वेस्ट राज्यात( ज्याला बायबल बेल्ट म्हणतात).. आजच्या युगात.. डार्विन व त्याचा उत्क्रांतवाद खोटा आहे असे म्हणुन शाळेत शिकवतच नाहीत..

बोल तु यांना त्यांची जिवनशैली व त्यामुळे होणार्‍या पर्यावरणाचा विध्वंस.. कसा समजवणार? ...

याच अमेरिकेने..१०० वर्षांपुर्वी ... नॅशनल पार्क ही आयडिया जगाला दिली होती..( प्रिझरव्हेशन ऑफ नॅचरल वंडरलँड... नॅचरल ब्युअटी अँड नेचर फॉर फ्युचर जनरेशन्स) व जॉन म्युअर सारखी माणसे इथे जन्माला आली व ज्याने सिएरा क्लब सारखे क्लब इथे स्थापन केले..( ज्याचे उद्दिष्ट...टु एक्स्प्लोअर, एंजॉय अँड प्रोटेक्ट द वाइल्ड प्लेसेस ऑफ द अर्थ, टु प्रॅक्टीस अँड प्रमोट द रिस्पॉन्सिबल युज ऑफ द अर्थ्स इकोसिस्टिम्स अँड रिसोर्सेस, टु एज्युकेट अँड एनलिस्ट ह्युमॅनीटी टु प्रोटेक्ट अँड रिस्टोअर द क्वालिटी ऑफ द नॅचरल अँड ह्युमन एन्व्हिरॉन्मेंट...अँड टु युज ऑल लॉफुल मिन्स.. टु कॅरी आउट दिज ऑब्जेक्टिव्ह्स.)

किती लॉफ्टी गोल्स!

पण आता परिस्थिती एकदम वेगळी आहे...

कधी मला असे वाटते की अमेरिका एखाद्या स्खिझोफ्रेनिक व्यक्तीसारखी आहे... २ परस्परविरोधी तत्वप्रणाली या देशात एकाच वेळेला.. राबत असतात. ( व्हिएतनाम युद्ध हे एक प्राइम उदाहरण आहे... त्यावेळेला सुद्धा युद्ध चालु असताना १९६८-६९ पासुन ते ..ते १९७५ ला युद्ध संपेसपर्यंत.... अमेरिकेत ...युद्धविरोधी आंदोलने रोज होत होती)

प्लॅनेट ऑफ ह्युमन्स.. मी ही डॉक्युमेंटरी गेल्या महिन्यातच बघीतली होती. त्यामधे ऊघडकीस आणलेले मुद्दे जर खरे असतील तर कठीण आहे.

त्या डॉक्युमेंटरी मधले बरेचसे संदर्भ ८-१० वर्षे जुने वाटतात. त्या डॉक्युमेंटरी बाबत तुझे काय मत आहे?

पण या पर्यावरण रक्षण चळवळीमधे काही शेडी कॅरॅक्टर्स घुसली आहेत हे मात्र नक्की.. त्यामुळे लोकांना संभ्रम पडला आहे की कोणावर विश्वास ठेवायचा?

मी अजुन एक डॉक्युमेंटरी बघीतली होती... त्यात तर रिसायकलिंग चे पितळ उघडे केले होते. आपल्याला वाटते की आपण रिसायकलिंग करुन आपला खारीचा वाटा निभावत आहोत.. पण वस्तुस्थिती मात्र तशी नाही... तो नुसता आभास आहे की आपण पर्यावरणासाठी काहीतरी करत आहोत.

https://www.youtube.com/watch?v=-dk3NOEgX7o&feature=share

ही त्या डॉक्युमेंटरीची लिंक.... नक्की बघ...

अमेरिकेचे माजी उपाध्यक्ष अ‍ॅल गोर.. यांनी ग्लोबल वॉर्मिंग वर एक डॉक्युमेंटरी( इनकव्हिनिअंट टृथ नावाची) बनवली होती — १५ वर्षापुर्वी... आणी त्यांनी स्वतःला ग्लोबल वॉर्मिंग चळवळीचे व ग्रीन मुव्हमेंटचे स्वयंघोषीत पुढारी घोषीत केले होते. पण वरील प्लॅनेट ऑफ ह्युमन्स मधे त्यांच्यावरही ठपका ठेवला आहे की त्यांनी ग्रीन मुव्हमेंट कॉर्पोरेट अमेरिकेला विकुन टाकुन आपली तुंबडी भरुन घेतली आहे.

त्यामुळे ही डॉक्युमेंटरी जर खरे सांगत असेल तर ती डॉक्युमेंटरी ग्रीन मुव्हमेंट/ क्लायमेट प्रोटेक्शन मुव्हमेंटला नक्कीच हानीकारक ठरु शकते.

त्या डॉक्युमेंटरीत ग्रीन मुव्हमेंट मधे काय चुकीचे आहे हेच फक्त अधोरेखीत केले आहे.. पण खर नक्की काय केले पाहीजे याबद्दल ही डॉक्युमेंटरी काहीच सांगत नाही.

अणु उर्जेबद्दल...एच बी ओ .. ने तयार केलेली... “ चेर्नोबिल“ ही ५ भागाची अप्रतिम डॉक्युमेंटरी... जमल तर जरुर बघ... तुला अणु उर्जेबद्दल उत्तर त्यात सापडेल.

उत्तम प्रकारे तुम्ही हे मांडलं आहे. फार छान. समविचारी लोकांनी जनजागरण सुरू केलं तर भविष्य नक्कीच आशादायी असेल.

ज्या गतीनं विनाशाकडं जात आहोत ते पाहिलं की अज्ञानात सुख आहे हे पटतं आणि ज्या लोकांना या विषयाचं गांभीर्य नाही, त्यांचा हेवा वाटतो.
याच्याशी निगडीत मला काही सांगावं वाटतंय.

वर्तमानपत्रात बहुधा मागच्या वर्षी वाचलेली एक बातमी आठवते. गुडगावला दिवाळीचा १०० टन कचरा निघाला. हा कागदाचा कचरा. विषारी वायूचा हिशोब वेगळा. WHO ची २०१६ ची आकडेवारी सांगते की जगात १५ वर्षाच्या आतली ६ लाख मुलं वायूप्रदूषणामुळं मरण पावली. आता या वायुप्रदूषणाला औद्योगिक प्रदूषण जास्त कारणीभूत म्हणा.

आता यात आपण काय करणार? मी एकटा काय करणार?

आमच्या घरात गेल्या २०-२५ वर्षांपासून फटाके वापरत नाहीत. नातेवाईकांना, मित्रांनाही तशी विनंती करतो. ते चेष्टा करतात. करोत. "दिवाळी हिंदूंचा सण आहे. प्रदूषण काय दिवाळीच्या फटाक्यांनीच होतं का? ३१ डिसेंबरला काय कमी करतात? ते कसं चालतं?"
आता प्रदूषणाचाही लोक धर्म विचारू लागलेत हे अजबच. मी कथा पुराणांचे, फटाक्याच्या इतिहासाचे दाखले देत नाही. माझं म्हणणं इतकंच की ‘माझी चूक होते आहे हे मला कळालं म्हणून मी थांबलो.’ मला आत्मिक समाधान आहे की गेल्या २०-२५ वर्षात एखाद्या पोराचा जीव वाचवण्याइतकं प्रदूषण मी कमी केलं असेल.

दस-याला आपटा, शमी, कांचन जे काही ‘तसं’ दिसणारं झाड असेल ते ओरबाडून, तोडून लोक आणतात विकायला. विकलं ते विकलं, बाकी तिथंच सोडून जातात. दुस-या दिवशी नगरपालिकेचे ट्रकचे ट्रक भरतात मग. या दिवशी आपट्याची झाडं पहा. दुर्दशा.
जालावरच्या माहितीनुसार २,२०० रूपयांचा ऑक्सीजन एका माणसाला रोज लागतो. त्याची मी परतफेड कशी करणार? मी माझ्यापुरता ऑक्सीजन तयार करायला झाड लावीन म्हटलं तर आता माणसाला उभं राहायला जागा नाही शहरात, फ्लॅटमध्ये राहून झाड लावायचं कुठं? मग किमान आपण झाडाच्या एकाही पानाचं पाप घेऊ नये आणि आपल्यासाठी दुस-यालाही धनी बनवू नये. आम्ही ‘सोन्याऐवजी’ साखरेचा हलवा, गूळ, मिठाई, असं काहीतरी देतो.

सा-या इमारती उंच आहेत आजकाल. माणसांना वेळ नाही. आयुष्य मोठ्या धावपळीचं आहे. जिना उतरायला चढायला वेळ नाही. लिफ्टला पर्याय नाही. शक्य असेल तेंव्हा मी जिना वापरतो. साधारणपणे १०-१२ मजले आपण चढू शकतो सहज. किंवा जितकं झेपेल तितकं. समजा तितका वेळ नाही. मग वर जाताना लिफ्ट. पण उतरायला तर जिना वापरायला हरकत नाही. वेळापत्रक अगदी मिनीट काट्यावर असेल तर वेगळी गोष्ट. पण मी शक्यतो लिफ्टचा वापर टाळतो. वीज वाचते. जो व्यायाम होतो तो आपला बोनस. सहकारी हसतात. हसोत.

गाडीच्या डिकीत कापडी पिशवी असते. त्यामुळं दुकानातून कॅरी बॅग घ्यावी लागत नाही. सगळे नेहमीचे दुकानदार आता ओळखतात, ‘नो कॅरी बॅग’ वाला माणूस म्हणून. मला अभिमान वाटतो.

“मी एकट्यानं करून काय होणार आहे?” हा विचार घातक आहे.

शासनाचं सध्याचं धोरण बघितलं तर पर्यावरणाच्या आधी औद्योगिक आणि तांत्रिक विकास ही प्राथमिकता आहे. भवितव्य आताच वर्तवणं कठीण आहे. चैनीचं आयुष्य की निरोगी आयुष्य हे दोन पर्याय आपल्यापुढं आहेत.

शेवटी एक जालावर मिळालेली गोष्ट.

पृथ्वीचं वय ४६० कोटी वर्षं आहे.
आपण घटकाभर असं समजू की पृथ्वीचं वय ४६ वर्षं
माणूस तयार होऊन ४ तास झाले.
१ मिनीटापूर्वीच औद्योगिक क्रांती झाली.
या एकाच मिनीटात जगातलं अर्ध जंगल नष्ट झालं.
पुढं काय???

असो. नकळत कोणी दुखावलं असेल तर माफ करा. असा काही हेतू नाही. पण मूळ धागा माहितीपूर्ण आणि वाचनीय आहे. जिव्हाळ्याचा विषय आहे. माझं हे चिरगुट मी त्याला मध्येच बांधलं. पण धागा वाचल्यावर राहवलं नाही.