युगांतर - आरंभ अंताचा! भाग ३१

एकलव्य महाभारत का एक पात्र है। वह हिरण्य धनु नामक निषाद के पुत्र थे।[1] एकलव्य को अप्रतिम लगन के साथ स्वयं सीखी गई धनुर्विद्या और गुरुभक्ति के लिए जाना जाता है। पिता की मृत्यु के बाद वह श्रृंगबेर राज्य के शासक बने। अमात्य परिषद की मंत्रणा से उनहोने न केवल अपने राज्य का संचालन किया , बल्कि निषादों की एक सशक्त सेना गठित कर के अपने राज्य की सीमाओँ का विस्तार किया।

महाभारत में वर्णित कथा के अनुसार एकलव्य धनुर्विद्या सीखने के उद्देश्य से द्रोणाचार्य के आश्रम में आया किन्तु निषादपुत्र होने के कारण द्रोणाचार्य ने उसे अपना शिष्य बनाना स्वीकार नहीं किया। निराश हो कर एकलव्य वन में चला गया। उसने द्रोणाचार्य की एक मूर्ति बनाई और उस मूर्ति को गुरु मान कर धनुर्विद्या का अभ्यास करने लगा। एकाग्रचित्त से साधना करते हुये अल्पकाल में ही वह धनु्र्विद्या में अत्यन्त निपुण हो गया। एक दिन पाण्डव तथा कौरव राजकुमार गुरु द्रोण के साथ आखेट के लिये उसी वन में गये जहाँ पर एकलव्य आश्रम बना कर धनुर्विद्या का अभ्यास कर रहा था। राजकुमारों का कुत्ता भटक कर एकलव्य के आश्रम में जा पहुँचा। एकलव्य को देख कर वह भौंकने लगा। कुत्ते के भौंकने से एकलव्य की साधना में बाधा पड़ रही थी अतः उसने अपने बाणों से कुत्ते का मुँह बंद कर दिया। एकलव्य ने इस कौशल से बाण चलाये थे कि कुत्ते को किसी प्रकार की चोट नहीं लगी। कुत्ते के लौटने पर कौरव, पांडव तथा स्वयं द्रोणाचार्य यह धनुर्कौशल देखकर दंग रह गए और बाण चलाने वाले की खोज करते हुए एकलव्य के पास पहुँचे। उन्हें यह जानकर और भी आश्चर्य हुआ कि द्रोणाचार्य को मानस गुरु मानकर एकलव्य ने स्वयं ही अभ्यास से यह विद्या प्राप्त की है।[2]

कथा के अनुसार एकलव्य ने गुरुदक्षिणा के रूप में अपना अँगूठा काटकर द्रोणाचार्य को दे दिया था। इसका एक सांकेतिक अर्थ यह भी हो सकता है कि एकलव्य को अतिमेधावी जानकर द्रोणाचार्य ने उसे बिना अँगूठे के धनुष चलाने की विशेष विद्या का दान दिया हो। कहते हैं कि अंगूठा कट जाने के बाद एकलव्य ने तर्जनी और मध्यमा अंगुली का प्रयोग कर तीर चलाने लगा। यहीं से तीरंदाजी करने के आधुनिक तरीके का जन्म हुआ। निःसन्देह यह बेहतर तरीका है और आजकल तीरंदाजी इसी तरह से होती है। वर्तमान काल में कोई भी व्यक्ति उस तरह से तीरंदाजी नहीं करता जैसा कि अर्जुन करता था।[3]
>> विकीवर हे सापडले.

एक सांकेतिक अर्थ यह भी हो सकता है कि एकलव्य को अतिमेधावी जानकर द्रोणाचार्य ने उसे बिना अँगूठे के धनुष चलाने की विशेष विद्या का दान दिया हो।
>>> हे पटलं मला.

अभिमन्यूवर गर्भ संस्कार झाले. >> ओके. म्हणजे गर्भसंस्कारातून विद्या शिकता येणे शक्य होते पण चोरून शिकता येणे शक्य नव्ह्ते असे तुम्ही म्हणता आहात तर तेच पुन्हा चमत्कारांप्रति आकर्षण.
अभिमन्यू स्वतः प्रयत्न करून शिकला. >>>एकलव्य म्हणायचं आहे का? चला पुतळा ते स्वअध्यापन (असा काही शब्द असेल मला वाटत नाही पण असल्यास संधीनुसार हे स्वाध्यापन व्हायला हवे ) ते स्वतः प्रयत्न - असे म्हणण्यापर्यंत लॉजिकच्या दिशेने प्रगती झाली म्हणायची.
मग द्रोणांना गुरू म्हणण्याचा आणि गुरूदक्षिणा देण्याचा संबंध कुठे येतो? महाभारतात असे "स्वअध्यापन" करून शिकल्याची काही अजून ऊदाहरणे आहेत का? जे अर्जून किंवा कर्ण हे देवांचे अवतार स्वअध्यापन करून शिकू शकत नव्हते ते एकलव्य कसे शिकला असेल? असा विचार करून पहाता एकदा?

हस्तिनापुराच्या मित्र देशांपैकी एका देशातून एकलव्य विद्या ग्रहण करण्याच्या हेतूने आला. तो आला आणि विद्या अवगत न करता जायचे नाही, असे ठरवले. म्हणून तिथेच वनात राहीला. स्व:गृही नुसतेच परत जायचे म्हणून! >> हे आता घटनापश्चात सुचलेलं लॉजिकल विवेचन आहे असं वाटतंय हेच लॉजिक थोडं पुढे वाढवून 'वना राहून त्याने चोरून विद्या शिकली आणि त्याची शिक्षा म्हणून अंगठा गमावला' असे केले की चमत्कारांच्या परे एक मानवी कथा वाचल्याचे समाधान तुम्हाला मिळेल . प्रयत्न करून बघा.

अहो मी स्वअध्यापनातून महाभारतासहित सगळ्या पौराणिक भाकडकथा आधीच आत्मसात केल्या आहेत. त्यामुळे काही वाचण्याबिचण्याची गरजच ऊरली नाही.
माझी प्रार्थमिक शाळेत शिकणारी भाचे कंपनी सुद्धा चार प्रश्न विचारते अशा बालिश चमत्कारांनी भरलेल्या भाकडकथा त्यांना सांगितल्या की. मग त्यांना सुद्धा चमत्कारांच्या परे लॉजिकल विवेचन सांगावे लागते.

नाही हो! थोपवत वगैरे काय? मी आपलं प्रांजळपणे सुचवत होतो.
जर सगळंच वाचले आहे तर स्वतः लिहा ना तर्क लावत 'लॉजिकल' महाभारत! >> खरं तर लिहायला हरकत नाही बरं का, पण काये ना, एकतर ती भाषा जाम आपल्याला जमत नाही आणि साधे प्रतिसादात लिहिलेले लोकांच्या पचनी पडत नाही तर संपूर्ण महाभारत लिहायची ऊठाठेव कोण करणार. पण तुम्ही लिहित रहा.

तुमच्या भाचे कंपनीला स्पायडर मॅन वगैरे दाखवू नका. कारण त्यात तर काहीच लॉजिकल नाही. उगाच उत्तरे देता देता नाकीनऊ येईल.>> अहो त्याचे लॉजिक तेच आपल्याला समजावतात. ते त्यांनी त्यांच्या स्वअध्यापनाने मिळवलेले असते. आपण प्रश्न विचारले की 'तुला काही कळणार' म्हणतात. मग आपण काय बोलणार सांगा.

मग त्यांना महाभारतही दाखवा ना हाब, तुमच्या बऱ्याच प्रश्नांची उत्तरेही ते देऊ शकतील.

आणि कमाल आहे.... त्यांना स्पायडर मॅन कळतो. महाभारत नाही. हे अपयश आहे खरंतरं आपल्या संस्कृतीच. superman, spiderman दाखवून त्यांना चमत्कारांवर विश्वास ठेवायला शिकवले जाते. पण जर तिथे आपल्या भूमीतील खऱ्या कथा असतील तर ते मान्य करायला त्यांना पुरावे आणि कारणे मागावी वाटतात??? Sad >> हो कारण ते सुपरमॅन आणि स्पायडरमॅन फक्त सिनेमा म्हणूनच बघतात. तुम्ही का फिक्षनल सिनेमा आणि (तुमच्या भुमीतले खरे) महाभारत ह्यांची तुलना करत आहात?
तुम्ही म्हणता आहात ह्या आमच्या भुमीतील खर्‍या माणसांच्या खर्‍या कथा आहेत... खर्‍या आहेत म्हंटलं तर मग तुम्हाला मानवी आकलनशक्तीच्या अनुसार पुरावे द्यावे लागतील ना ताई.

तेच तर म्हणते आहे मी. त्यांना काल्पनिक लॉजिक नसणाऱ्या व्यक्तिरेखा, कथा कळतात. मग देवांचे अवतार कळणे सोप्पे नाही का? >> आँ सुपरहीरो कथांमध्ये लॉजिक नसते आणि देवांचे अवतार लॉजिकल विरोध करण्याच्या नादात तुम्ही काय लिहिले ते बहुधा तुम्हाला कळले नसावे. सुपरहीरो सिनेमातल्या लॉजिकबद्दल अज्ञातवासींना विचारा पाहू. ते अतिशय तज्ञ आहेत ह्या विषयातले.

फिक्षनल समजते आणि महाभारत नाही? >> तुम्हाला टॉम अँड जेरी, स्पायडरमॅन कार्टून कळत होते त्या वयात महाभारत सुद्धा कळत होते का?

तितक्याच आवडीने तुम्ही त्यांच्यासोबत महाभारत बघायला बसा जितक्या आवडीने विदेशी फिक्षनल बघायला जाता. >> हो त्यांच्याबरोबर महाभारत कार्टून सिरिज वगैरे ते बघतो आणि कार्टून म्हणूनच बघतो. जसे टॉम अँड जेरी खोटे, स्पायडर्मॅन खोटे तसे कार्टून महाभारतही खोटे हे सुद्धा त्यांना कळते. हे सगळे खरे आहे असे म्हंटले की त्यांना त्याचे पुरावे द्यावे लागतात.
लहान मोठ्या कोणालाही हे अमूक तमूक खरे आहे म्हंटल्यावर पुरावे द्यावे लागतात नाही तर आधी म्हंटले तसे चमत्कार भर्‍या मालिका भक्तीभावाने बघणे आणि लहान मुलांनी मन लाऊन कार्टून बघणे ह्यात फार काही फरक नाही. चमत्काराच्या नावखाली काहीही लिहिता दाखवता येते.

मी देव मानत नाही असा निष्कर्ष कसा काढला बुवा तुम्ही? देवाचे अस्तित्व फक्त चमत्काराने सिद्ध होते का? कोणी चमत्कार मानत नाही म्हणजे देवच मानत नाही असे थोडीच आहे. चमत्कारावरूनच एखाद्याला देवत्व द्यायचे असेल तर मग डॉक्टरांऐवजी जादूगारांना देव म्हंटले पाहिजे, ते नाही का एखाद्या सुंदर मुलीचे शरीर अर्धे कापून पुन्हा जुळवतात जसे जरासंधाचे जुळवले होते तसे. बिचार्‍या डॉक्टरांनी असे काही केले की त्याला मात्र विज्ञान म्हणतात.
पुरावे तर कशाचेही पुरेसे पडत नाहीत विश्वास नसेल तर. >> आधी देऊन तर बघा.

माझ्या कथेत मला समजलेले महाभारत तुम्हाला वाचायला मिळेल. > 'हा देवाचा चमत्कार आहे' असं एकदा म्हंटलं तर त्यात समजण्यासारखं काय ऊरतं ?

वाह. हाब इस ब्याक.
चांगली चर्चा चालूय. मधुरा आणि हाब तुमचे प्रतिसाद आवडले.

व्यासांनी लिहिलेले महाभारत हा पुरावा आहे. >> महाभरातातील एक व्यक्तीरेखा व्यास आणि महाभारत त्यांनीच लिहिले हा कसा पुरावा मानायचा?
बच्चन खरा आहे म्हणून त्याने अभिनित केलेला शोले खरच घडून गेला की काय?

पाण्यात गेलेल्या द्वारकेचे अवशेष पुरावे आहेत. >> समुद्राखाली काही सपडले होती म्हणून ती द्वारकाच होती मग ती द्वारका आहे समजले म्हणजे कृष्णपण असेलच मग कृष्ण होता म्हणजे मथुरा आली मग त्याची करंगळी पण असेलच पण करंगळी आहे म्हणजे त्याने त्यावर गोवर्धन पर्वत पण ऊचलला असेलच. हे असे पुरावे का?
आजही भारताबाहेर सुद्धा खोदकामात सापडणारी मंदिरे, मूर्ती पुरावे आहेत. पांडव लेणी पुरावे आहेत. >>अहो हे मानवनिर्मित गोष्टींचे पुरावे आहेत ह्याचा त्या काळातली माणसे देव असण्याशी आणि त्यांनी भलसलते चिमित्कार केले असल्याचे छातीठोकपणे सांगण्यासाठी काही तरी लिंक आहे का?

केलेल्या चमत्कारांची गरज समजून घेण्यासारखी असते. >> म्हणजे सिनेमॅटिक लिबर्टी का? मग सांगा पाहू चमत्कारानेच मुलं होणार होती तर शंभर कौरवांसमोर पाचच पांडव का? "अजून तेहतीस कोटी वजा सहा" देव होते की आवाहन करण्यासाठी.

जर मी म्हणाले की मोदी देव आहेत कारण त्यांनी चांगली कार्ये केलेली आहेत तर तुम्ही मान्य करालं? >> देवच का म्हणायचे, माणसे अद्वितीय कामे करू शकत नाहीत की काय? चंद्रावर गेली, क्लोनिंग झाले, विमाने झाली, अणूस्फोट झाले हे चमत्कारांपेक्षा कमी आहे की काय?
देवत्व बहाल करण्याचे एवढे कंपल्शन का वाटते तुम्हाला? ह्या पात्राकंडे माणसे म्हणून बघता येते आणि त्यांची कार्येही माणसांच्या लॉजिकमध्ये बसवता येतात की.

देवत्व बहाल करण्याचे एवढे कंपल्शन का वाटते तुम्हाला? ह्या पात्राकंडे माणसे म्हणून बघता येते आणि त्यांची कार्येही माणसांच्या लॉजिकमध्ये बसवता येतात की. +११११११११

पुरावे त्याच्यासाठी असतात जो विश्वास ठेवतो.>> एकदा का डोळे झाकून विश्वास ठेवला असल्यास पुरावे कशाला बघावे लागतील. विश्वास ठेवायचा असल्यास तो ताकद, कर्तुत्व, प्रेम, ज्ञान, मैत्री अशा गोष्टींवर ठेवतात पुराणातील भाकड कथांवर नाही.

तुम्ही महाभारतावरच विश्वास ठेवत नाही की ते खरे घडले होते. >> ते घडले किंवा नाही घडले त्याने तुमच्या माझ्या आयुष्यात आज काही फरक पडतो का? एखाद्याला Spuritualy पडत असेल पण तसा व्यक्ती चमत्कारांपासून चार हात लांब राहतो. ते काय बुद्धाचा ज्ञानबोध, पानिपतचे युद्ध, प्रतापगड वरची हातघाई, 1857 चा उठाव, अशी इतिहासाची पाने आहेत का खरे खोटे करायला. चांदोबामधल्या सारख्या गोष्टी आहेत त्या. गीतेतील शिकवण समजण्यासाठी रचलेल्या. त्यातले सार तर निघून गेले फक्त चमत्कार उरले.

आज इथंपासून सुरुवात आहे. मग आता जर ते असत्य असेल तर त्यातल्या व्यक्तिरेखा आणि प्रसंग तुम्ही फिक्षन म्हणून पहा. >> म्हणजे ही एक चमत्काराने भरलेली काल्पनिक कथा आहे असे तुम्ही मानता तर. बघा पटले ना शेवटी तुम्हाला पण.
आणि सोडून द्या. >> अरेरे मग अशाने चर्चा कशी होणार?

मधुरा, मोठे भाग टाकत जा ना कमीत कमी आताचे 3 भाग मिळून एक असा.. इथे comment करण्यापेक्षा..
तुम्ही छान लिहीत आहात

सुपरहीरो सिनेमातल्या लॉजिकबद्दल अज्ञातवासींना विचारा पाहू. ते अतिशय तज्ञ आहेत ह्या विषयातले.>>>>
स्वागतच आहे...
फक्त डॉ. स्ट्रेंजच्या चमत्कारामागील लॉजिक/विज्ञान हाब यांनी शोधून द्यावं ही नम्र विनंती.

अवांतर: हॉलिवूडप्रेमींसाठी!!!!

https://www.mallstuffs.com/Blogs/BlogDetails.aspx?BlogId=286&BlogType=Sp...

मधुरा, हे प्रतिसाद टायपण्यापेक्षा पुढचा भाग मोठ लिहिता आला तर बघा.
तुम्ही चांगलं लिहिताय. बरेच लोक वाचताहेत.

हायझेनबर्ग

तुम्ही God is one असे मानता .

अणि आम्ही बऱ्याच देवांना मानतो

for Ex -: राम ,कृष्ण ,श्री गुरुदेव दत्त , श्री स्वामी समर्थ 'साईबाबा ,etc

हा फरक आहे आपल्यामध्ये .