मी "कात" टाकली .... (कीटकांची शारीरिक वाढ !!)

मी "कात" टाकली ....

प्रेइंग मँटिसची ही कात/कवच पाहून हा लेख लिहावासा वाटला ..

कीटकांची शरीरवाढ हा एक गंमतीशीरच प्रकार आहे. कारण आपण (मानव) आपल्या शरीराच्या अंतर्गत जी हाडे असतात त्या सर्व हाडांच्या आधारावर निर्भर असतो. म्हणजे हाडे ही आपल्याला मुख्य आधार देतात आणि या हाडांभोवती जे मसल्स असतात त्यामुळे आपले सगळे शरीर बनते (ढांचा). अशा शरीरात मग वेगवेगळे अवयव (मेंदू, ह्रदय, फुफ्फुसे, इ. ) व विविध संस्था (पचन, किडनी, रक्ताभिसरण, इ.) काम करत असतात.
आता पहा - ही हाडे म्हणजे जसे स्लॅबमधे लोखंडी सळया असतात तसे आहे. आणि मसल्स हे सिमेंट काँक्रिटसारखे - या लोखंडी सळया आणि सिमेंट यांच्या एकत्रित काम करण्याला reinforcing असा शब्द आहे. म्हणजेच आपण आहोत एंडोस्केलेटनवाले (endoskeleton) सजीव.
आपली वाढ होताना हाडांबरोबर मसल्स व इतर सगळ्याच गोष्टींची त्या त्या प्रमाणात वाढ होत असते.

हे सगळे बैजवार (सविस्तर) सांगायचे कारण म्हणजे कीटकांच्याबाबतीत जरा उलटे असते. त्यांना एक्झोस्केलेटन (exoskeleton) असते. म्हणजेच कीटकांच्या शरीराच्या सर्वात बाहेरील जे आवरण असते ती आपल्यासारखी त्वचा नसते तर ते एक प्रकारचे कवच असते. हे कवच त्यांच्या शरीरातील अंतर्गत सगळ्या गोष्टींचे संरक्षण करते. जेव्हा कीटकांची अंतर्गत वाढ होते तेव्हा हे बाहेरचे कवच त्या वाढीला अपुरे पडू लागते, सहाजिकच हे अपुरे पडणारे कवच टाकून दिल्याशिवाय शरीराची वाढ होऊ शकत नाही. जेव्हा त्यांच्या शरीराची वाढ होते तेव्हा हे बाहेरचे कवच नैसर्गिकरित्या फाटून त्यांचे नवे शरीर बाहेर पडते म्हणजेच त्यांची वाढ होते.
जेव्हा एखादा कीटक असे जुने कवच टाकून बाहेर पडत असेल तेव्हा त्याची आई म्हणत असेल - झाला गं बाई माझा बाळ्या(बाळी) अमुक अमुक वर्षाचा (दिवसांचा/ आठवड्यांचा/का महिन्यांचा ???) आणि त्याचे सगळे मित्र त्याला "हॅपी बर्थ डे" म्हणून विश करत असतील ....

मात्र साप जी कात टाकतो त्याचा याच्याशी काही संबंध नाही कारण सापाला आपल्यासारखेच मणके ( व्हर्टिब्रल कॉलम ) असतो - त्यामुळे साप हा endoskeletonवालाच आहे - पण तो रेप्टाईल (सरपटणाराच ना ?? ) आहे त्यामुळे त्याच्या शरीराच्या सगळ्यात बाहेर जे आवरण असते ते खवल्या खवल्यांचे असते. पण हे आवरण एकसंध पिशवीसारखे असते. कात टाकताना हे सगळे आवरण एकदम गळून पडते.

आता आपल्याकडे पहा - आपली त्वचा ही दररोज नवनवीनच असते कारण त्या त्वचेच्या काही पेशी मरुन जातात आणि तिथे नव्या येत रहातात ... म्हणजेच आपले डिस्केलिंग "दररोज" होत असते .....
....त्यामुळे दररोज सकाळी आरशात बघून आपल्यालाही खुश्शाल गायला हरकत नाहीये - मी रात टाकली, मी कात टाकली .....

-----------------------------------------------------------------------------------------------------
(फोटो आंतरजालावरुन साभार .....)

http://www.insectidentification.org/process-of-molting.asp

http://en.wikipedia.org/wiki/Moulting

---------------------------------------------------------------------------------------------------------