स्वरानंदवन

बाबांनी आनंदवन स्थापन केलं, त्याला आता साठ वर्षं पूर्ण होतील. एका रात्री बाबांना रस्त्यावर सडत पडलेला एक कुष्ठरुग्ण दिसला. बाबांना किळस वाटली. ते तिथून निघून गेले. पण मग या घृणेवर मात करण्यासाठी बाबा त्या कुष्ठरुग्णाला घरी घेऊन आले. त्याच्या जखमा स्वच्छ केल्या. भीतीवर मात केली. आणि मग उभं राहिलं आनंदवन. कुष्ठरुग्ण, अंध, अपंग, वृद्ध, अनाथांचे आधारस्थान. त्यांना स्वाभिमानाने जगायला शिकवणारे त्यांचे हक्काचे घर.

आज पाच हजार जणांचे आनंदवन कुटुंबीय कष्ट उपसून स्वावलंबनाने जगण्याचा यशस्वी प्रयोग करत आहेत. Work builds, charity destroys हा बाबांचा मंत्र. Give them chance, not charity. They can live without fingers but not without self respect, ही बाबांची घोषवाक्यं. हे केवळ स्वप्नरंजन नाही. आनंदवनात बाबांनी आणि नंतर विकासकाकांनी ते प्रत्यक्षात आणलं आहे. बरे झालेले कुष्ठरोगी, अंध, अपंग, मूकबधिर, अनाथ, वृद्ध इथे कष्ट करून ताठ मानेने स्वाभिमानाने जगतात. हातापायांची बोटं झडली आहेत, नाकाची फक्त भोकं आहेत. पण त्यांनी नऊ नऊ पुरुष खोल विहिरी खोदण्याचा, बांध-बंधारे घालण्याचा, रस्ते तयार करण्याचा, शेती करण्याचा पराक्रम केला आहे. आनंदवनात आज चहा, साखर, तेल, मीठ, अमृत अशा काही वस्तू सोडल्या तर कपड्यांपासून चपलांपर्यंत, गाद्यांपासून एसी, फ्रीजपर्यंत अनेक वस्तू तयार केल्या जातात. हातापायांना बोटं असलेल्या धडधाकटांना लाजेने मान खाली घालावी लागेल, अशी नवी दुनिया त्यांनी वसवली आहे.

या सार्‍या कार्यामागे जशी बाबांची प्रेरणा आहे, तशीच डॉ. विकास आमटे यांची अफाट मेहनतही आहे. प्रचंड दूरदृष्टी आणि कल्पकतेच्या मदतीने विकासकाकांनी आनंदवनाचे कार्य प्रचंड वाढवले आहे. आज इथे अंधांसाठी, अपंगांसाठी शाळा, कृषिमहाविद्यालय, पदव्युत्तर शिक्षण देणारी तीन महाविद्यालये आहेत. संधीनिकेतन, हिंमतग्राम असे अभिनव प्रयोग काकांनी करून दाखवले आहेत. असाच एक सुंदर प्रयोग म्हणजे स्वरानंदवन.

दोनशे कुष्ठमुक्त, अंध, अपंग आनंदवनवासीयांचा हा वाद्यवृंद. गायन, नृत्य, वादन याचा सुरेख मेळ साधणारा हा वाद्यवृंद दुर्दम्य इच्छाशक्तीचे एक प्रतीक आहे. १४ जुलै २००२ ला स्वरानंदवनाचा पहिला प्रयोग झाला. त्यानंतर आजतागायत या वाद्यवृंदाचे शेकडो प्रयोग संपूर्ण महाराष्ट्रात व महाराष्ट्राबाहेरही झाले आहेत. या कलाकारांनी आपली कला सादर करून आजपर्यंत सुमारे ७ कोटी रुपयांचा निधी आनंदवनाला मिळवून दिला आहे. आपली कला सादर करून या आनंदवनवासीयांनी आनंदवनातील असंख्य प्रकल्पांना आर्थिक हातभार लावला आहे.

आयुष्यात 'आवाज' म्हणजे काय हे माहित नसणार्‍या, जन्मापासून बहिर्‍या असणार्‍या मुली जेव्हा एकही पाऊल न चुकवता 'डोला रे' सादर करतात, किंवा व्हीलचेअरवर बसून एखादा गायक रफीचं गाणं हुबेहूब तसंच सादर करतो, तेव्हा या कलाकारांना 'अपंग' म्हणण्यास आपण धजावत नाही.

असा हा अफलातून कार्यक्रम १७,१८,१९ फेब्रुवारी रोजी पुण्यात होणार आहे. १७ व १९ फेब्रुवारी रोजी संध्याकाळी ६ वाजता गणेश कलाक्रिडा मंदिरात व १८ फेब्रुवारीला रात्री नऊ वाजता रामकृष्ण मोरे सभागृह येथे स्वरानंदवनाचे प्रयोग होतील. या कलाकारांचं कौतुक करून आनंदवनाला आर्थिक हातभार लावणं ही आपली गरज आहे. असंख्य संकटांतून मार्ग काढत स्वतःच्या पायावर उभ्या राहिलेल्या या थोर कलाकारांना सलाम करायला आपण उपस्थित राहावे, ही आग्रहाची विनंती.

देणगी प्रवेशिका पॉप्युलर बुक स्टोअर, खाऊवाले पाटणकर, शिरीष ट्रेडर्स, व सर्व प्रमुख नाट्यगृहांत उपलब्ध आहेत.

(प्रकाशचित्रे डॉ. शीतल आमटे यांच्या सौजन्याने)