गव्हाचे सत्त्व - ठुली

माझी आई आमच्या लहानपणी थंडीत हा पदार्थ हमखास करायची. निदान २-३ वेळा तरी व्हायचाच व्हायचा. हिवाळ्यातली निवांत अशी रविवारची गारेगार सकाळ.... स्वयंपाकघराच्या दारातून येणार्‍या कोवळ्या उन्हात किंवा त्या दाराबाहेरच असलेल्या पायर्‍यांवर आईबाबांबरोबर बसून बोटांनी हायहुय करत चाटून खालेल्ल्या गरमागरम ठुलीची आठवण तशीच गोडगोड राहिलेय. गेली कित्येक वर्षे मी ठुली केली नव्हती कारण माझ्याशिवाय तिला घरात कोणी वाली नाही. पण मागच्या महिन्यात महिन्याभराकरता म्हणून धाकटी बहिण अमेरीकेहून आली होती. त्या निमित्ताने आई-बाबाही इथेच होते. सो, मौका भी था और दस्तुर भी! लगेच ठुलीचा बेत आखला गेला. तिचीच कॄती माबोकरांबरोबर शेअर करावीशी वाटली म्हणून हा खटाटोप.

लागणारा वेळ :
३ दिवस (दचकू नका. ही ठरवून करण्याची गोष्ट आहे.)

लागणारे जिन्नस :
गहू, गूळ, दूध, तूप, जायफळ

लागणारी विशेष उपकरणी :
बारीक जाळीची मोठी गाळणी अथवा चाळणी, जाड बुडाचे भांडे

प्रमाण :
साधारण २ माणसांकरता एक वाटी गहू
गूळ चवीनुसार (किसून)
एक कप दूध
एक टेबलस्पून तूप
जायफळ पावडर

क्रमवार कॄती :
ठुली करण्याच्या तीन दिवस अगोदर गहू स्वच्छ धुऊन भिजत घालावेत. हे पाणी रोज बदलत जावे म्हणजे गहू फर्मेंट होणार नाहीत. रविवारी ठुली करायची तर गुरूवारी सकाळी भिजत घालावेत.

तिसर्‍या दिवशी रात्री ते पाणी काढून टाकून ताज्या पाण्यात मिक्सरवर अगदी बारीक वाटावेत. पाणी जितके लागेल तितके घालावे. नंतर हे पाणी काढूनच टाकायचे असते. वाटलेले मिक्श्चर बारीक जाळीच्या मोठ्या गाळणीतून/चाळणीतून गाळून घ्यावे. खाली येते ते गव्हाचे सत्त्व. हाताने पिळून वरचा चोथा पुन्हा मिक्सरमधून काढावा कारण यात बरंच सत्त्व राहिलेलं असतं. पुन्हा गाळावे. असे तीन-चार वेळा करावे लागते. शेवटी हाताला अगदी भुसा लागायला लागतो. तो टाकून द्यावा.

खाली उरलेले सत्त्व+पाणी भांड्यात रात्रभर झाकून ठेऊन द्यावे. सकाळी हलक्या हाताने झाकण उचलून वरचे पाणी काढून टाकावे. खालचा साका म्हणजे गव्हाचे सत्त्व हा आपल्या ठुलीचा बेस. त्यात दूध, गूळ, जायफळ घालून एकजीव करावे. जाड बुडाच्या भांड्याला तुपाचा सढळ हात लावून त्यात हे मिश्रण घालावे आणि गॅसवर ठेवावे. सतत ढवळत रहावे. सुरवातीला गॅस मध्यम ठेवला तरी चालेल पण जरा हे मिश्रण जड वाटायला लागले की लगेच गॅस बारीक करावा. लगेचच ठुली घट्ट व्हायला सुरवात होते. सगळा द्रवपदार्थ घट्ट झालेला पाहताच, भांड्याखाली तवा ठेऊन आणि वर झाकण ठेऊन, त्यावर वजन ठेऊन एक वाफ आणावी. एक-दोन मिनिटे पुरतात. पण लक्ष ठेऊन असावे, पटकन खालून करपण्याची शक्यता असते. खुप छान हलका सोनेरी रंग येतो.

ठुलीची कन्सिस्टन्सी साधारण घट्ट जेली सारखी असते - थुलथुलीत .... म्हणून ठुली. ही गरमागरम ठुली काचेच्या बशीत घालावी आणि चमच्याचे वगैरे सोपस्कार न ठेवता डायरेक्ट बोटांनी बाजूबाजूनी चाटून खावी.

अधिक टिपा:
१. हेच सत्त्व अशाच प्रकारे काढून त्यात मीठ घालून शिजवून कुरडया करतात.
२. एकावेळी जास्त करून दूध, गूळ, जायफळ मिसळून तयार बॅटर फ्रीजमध्ये ठेवता येते. ८-१० दिवस तरी काही होत नाही. (त्यापेक्षा जास्त ठेवण्याची वेळ येत नाही कारण तोवर पुन्हा आपल्याला ठुली खाण्याची हुक्की येतेच. विशेष म्हणजे तयार पीठ आहे म्हणून...)

माहितीचा स्त्रोत :
आई. आईचा माहितीचा स्त्रोत तिची आई .... हे असे बरेच पिढ्या मागे जाण्याचा संभव आहे. आई सांगते त्यानुसार त्यांच्याकडे थंडीत दर रविवारी ठुली होत असे. म्हणजे आजी तर पाट्यावर भिजलेले गहू वाटत असे. ते सुध्दा ८ जणांच्या कुटुंबाकरता.