जाए तो जाए कहॉं?

Submitted by संप्रति१ on 30 November, 2024 - 13:26

महानगरांचा वेग भोवंडून टाकतो. म्हणून त्यापासून दूर दूर जाईल तसं गाव येतं.‌ श्वास मोकळा झाल्यासारखं वाटतं. आणि आयुष्य, काळ तुलनेनं संथ‌. टोकाचा विखार, परस्परांविषयी अविश्वासाची भावना इथवर झिरपली नाही अजून, हे एक त्यातल्या त्यात बरं.

रात्री आठलाच सगळी सामसूम.‌ ही रात्र शहरी नाही. भेसूर हॅलोजन लाईट्सनी अंधाराचा खून केलेला नाही. ही खरीखुरी रात्र आहे. सगळं पोटात सामावून घेणारी. आदिम, घुप्प काळोखी. हवेत पिकांचा मदहोश गारठा. माथ्यावर ताऱ्यांनी झमझमतं आकाश. आणि खाली रातकीडे फुल्ल जोशात. त्यांची मैफील मेंदू भारून टाकणारी. किर्र मौनाचा एकसलग नाद. या पार्श्वभूमीवर मनातली गिजबीज ठळकपणे ऐकू येते.‌‌ एकेक विचार सुटा काढता येतो.‌ शेतघरात पाठ टेकतो आणि श्वास लय पकडतात. कुठल्या विराट पसाऱ्यातून आणि का येतायत हे श्वासांचे साप सळसळत? जन्मापासून ऐकतोय बेंबीपाशी कान लावून, त्यांचे फुत्कारण्याचे आवाज.! पण एकदाही शेपूट-फणा हातात येत नाही.

आपण गावापासून लांब राहिलो म्हणून गाव थांबून राहत नाही. गुरूजी म्हातारे व्हायचे राहत नाहीत. बऱ्याच वर्षांतून एखादी चक्कर टाकायला जाईतो बरंच बदलून गेलेलं दिसतं. गावानं निमशहरी तोंडावळा धारण केलेला असतो. कुठे काही जुन्या ओळखीच्या खुणा दिसतात. काही नष्ट होऊन गेल्यात.

उदाहरणार्थ नव्वदच्या दशकातली कुठलीही एक संध्याकाळ. आईचं बोट धरून चालत बसस्टँडकडे निघालेला दिसतो. बसला अजून वेळ आहे. तिथंच कोपऱ्यात वजन बघायचं मोठ्ठं लोखंडी मशिन आहे. आईकडून एक नाणं घेऊन मशीनवर जाऊन उभं राहतो. टाकलेलं नाणं आत आत कुठंतरी घरंगळत जातं. एक रेकॉर्डेड ट्यून वाजत राहते. मशिनच्या काचेतून लाल हिरव्या पिवळ्या निळ्या बल्बच्या माळा चमकायला लागतात. मग ट्यून थांबते आणि खाचेतून एक छोटं आयताकृती तिकीट माझ्यापुढं प्रकट होतं. मी तो छोटासा चमत्कार उचलून घेतो. जाडजूड छापडीचा आखीवरेखीव आयताकृती तुकडा. एका बाजूला वजन दाखवणारा शाईचा छाप उमटलेला. दुसऱ्या बाजूला कुणा फिल्मस्टारचं स्केच. अजय देवगण, सुनील शेट्टी, माधुरी किंवा रवीना वगैरे. ही सगळी जादू एका नाण्यात.‌ ते मशीन आता तिथं नाही. कुठं असेल? मी आठवत असेन का त्याला?
हे काय बरोबर नाही. आपल्याला वाटतं, गाव लहानपणी होतं तसंच रहावं. असं कसं राहील?

इंग्लिश मिडीयमचे कार्पोरेट रणगाडे धडधडत पोचलेयत एव्हाना. प्रॉपर स्कूलबसेस आणि युनिफॉर्मसकट. आता काय हे जग जिंकल्याशिवाय थांबायचे नाहीत.‌ जिल्हा परिषदेच्या शाळा या तडाख्यातून वाचणं अशक्य आहे.
प्लॉटिंग, पेट्रोल पंप्स, जेसीबी आणि लॅंड डेव्हलपर्सचा धंदा तेजीत. वाळू उपसा बेसुमार. नदीपात्रात ओढ्यांत वाळू शिल्लकच ठेवायची नाही असं ठरवलंय सगळ्यांनी.‌ शेती परवडत नाही तर जमिनींचं प्लॉटिंग करून विकून पैसा करणं, हा या काळाचा ट्रेंड सर्वदूर.! त्यातून मटका, बिअर बार, ढाबे, परमिट रूम्स, लॉजिंग भरूभरून वाहणारे.

इसको लगा डाला तो लाईफ झिंगालाला.! आजचं झिंगणं महत्वाचं, उद्याचं काय ते उद्या बघू.! झिंगल्यावर तसाही उद्याचा प्रश्न नसतोच. हळूहळू त्याचीही धार बथ्थड होत जाते. यादरम्यान आपलं नेमकं काय झालं, हे कळायच्या आत दाणकन् जमिनीवर आपटू नये, म्हणजे झालं. आपटल्यावर पुन्हा उभं रहायला थोडीफार तरी जमीन पायाखाली असू द्यावी, म्हणजे झालं.

माझ्याकडे तुलना करायला दोन काळ आहेत. जी मुलं याच स्थलकालात जन्माला येऊन मोठी झाली, त्यांना हे जाणवत नाही. हे बदल जसे माझ्या अंगावर येतात, तसे त्यांच्या अंगावर येणार नाहीत.‌ अजून वीसेक वर्षांनी तेही परागंदा होऊन थोडा वेळ माघारी येतील, तेव्हा त्यांना जाणवेल कदाचित.

बाकी, गावाहून तालुक्यापर्यंत जाणारी बस म्हणजे मोडक्या सीट्स, तुटके दांडे आणि फुटक्या खिडक्या. अर्थात बस आहे हेच खूप आहे. शिवाय त्यात बसून म्हाताऱ्या कोताऱ्यांनी उरलीसुरली हाडं खिळखिळी करून घेण्याचं स्वातंत्र्यही सरकारनं दिलेलं आहे. कारण उच्च नवमध्यमवर्ग किंवा ग्लोबल नागरिक इथे कुणी नाहीत. ते दोन पिढ्या आधीच पळाले. शिवाय हे काही महाकाय आर्थिक उलाढालींचं केंद्रही नाही. त्यामुळे चकाचक बसची अपेक्षा करणंच मुळात घटनाबाह्य आहे.

साला हा एक प्रॉब्लेमच आहे. धावती भेट देऊन परत महानगरात खुंट्यापाशी परत येतो, आणि जरा टेकतो, त्या क्षणी जाणवतं की हे काही आपलं गाव नाही.! हे आपलं गाव होऊ शकत नाही. आणि मग एकदमच चाल करून येतं दोन दशकांचं एकटेपण.! शहर खांद्यावर हात ठेवू देत नाही, आणि गावही सुटत चाललेलं असतं. जाए तो जाए कहॉं?

Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

वर्तमानात जायचं, जगायचं.
शहरात देखील नंदनवनाची बेटं असतात.
शहर देखिल आपलेसे वाटू लागेल जरा मनापासून प्रयत्न करुन तर बघा.
शहरांना बकाल स्वरूप उपरेपण लेवून जगणाऱ्या लोकांमुळेच येत असावं.

विलक्षण सुंदर लेख....
शहरं आणि नंदनवन Happy
किती पुणेकर प्रदुषण नको म्हणून कार विकून सायकली घेतील. रस्त्यावरची वाहतूक कोंडी सोडविण्यासाठी नदीपात्रात रस्ते इथले तुमचे लोकप्रतिनिधी करतात. Happy
गणपती, नवरात्र सोडा एरवीही धनदांडग्यांचे पब दणाणतात. किती इमारती कायद्याच्या बंधनात बांधल्या जातात? बेकायदा कामांकडे कानाडोळा का होतो? हॉटेल,दुकानं, फेरीवाले फुटपाथ कसे व्यापतात? झोपडपट्ट्या कशा वाढतात? फुटपाथवर मोटारसायकली कोण चालवतं? गटारं भर रस्त्यात उचंबळतात. नविन रस्ते खड्डेमय होतात. पाण्याचे टॅंकर चालतात.
हे सगळं उपरे करतात आणि तुमचे लोकप्रतिनिधी, शासकीय यंत्रणा आणि तुम्ही पाहात बसता.
शहरांना बकालपण फक्त उपरेपण जपणारांकडून नाही येत. त्याला बरीच कारणं आहेत. शहरप्रेमी कुठेतरी हताश, विवश आहे कारण ब-याच गोष्टी आवाक्याबाहेर गेल्यात. अवैध बांधकामाविरुध्द आवाज उठवणारेच उठवलेत. हे फक्त एक उदाहरण आहे.

छान लिहिलेय… माझ्या गावाचेच वर्णन आहे हे.

परवाच गावातल्या बछड्यांना गावातुन घेऊन जाणारी स्कुलबस पाहिली. बसवर नाव रंगवलेले स्टेपिन्ग स्टोन.. म्हटले हा दगड खाली सावंतवाडीत असेल. Happy तर नाही, तो आडरस्त्यावरच्या एका गावात दिसला… माझ्या गावातुन तिथे पोचायला सवा तास लागतो. म्हणजे हे बछडे रोज अडिज तास फक्त प्रवासात घालवणार.. शहरातही हेच आहे ना..

मी कालच C I D पिक्चर बघितला. त्यातले ते अवीट "ये है बॉम्बे मेरी जान " हे गाणे तीनदा ऐकले.
जॉनी वॉकार मुंबई बद्दल तकरार करत असतो. त्याला कुमकुम -गीता दत्त- उत्तर काय देते पहा.
कहीं बिल्डिंग कहीं ट्रामे कहीं मोटर कहीं मिल
मिलाता है यहाँ सब कुछ इक मिलता नहीं दिल
कहीं बिल्डिंग कहीं ट्रामे कहीं मोटर कहीं मिल
मिलाता है यहाँ सब कुछ इक मिलता नहीं दिल
इंसां का नहीं कहीं नामोनिशाँ
अश्या बर्याच काही तकरारी
त्यावर गीता दत्त चे मिश्कील उत्तर.
बुरा दुनिया वो है केहता ऐसा भोला तू ना बन
जो है करता वो है भरता ये जहां का है चलन
बुरा दुनिया वो है केहता ऐसा भोला तू ना बन
जो है करता वो है भरता है यहां का ये चलन
दादागिरी नहीं चलने की यहाँ
सगळे गाणे मुळातूनच ऐका.

छान लेख.

माझं तर अगदी उलट झालंय... गावाची ओढ तर असते, पण तिथे गेल्यानंतर २-३ दिवसांत परत पुण्याला कधी येतोय असं होत.

गाव बदलतंय त्यावेळच्या भावना relate झाल्या.
आमचं तर छोटं शहर.
ते ही इतकं बदलतंय आणि वेगात की थक्क व्हायला होतंय.

माझा ड्रायवर मुस्लीम होता. तो धारावीत रहात होता. मूळ गाव लखनौ जवळ. सगळी धारावी इतकी गलिच्छ आहे कि लोक आपले घर दार सोडून मुंबईला का पळत येत असावेत बरे. ८० लोकांसाठी एक सार्वजनिक संडास. कुठल्या तरी दादाच्या मेहेरबानीने विजेचे कनेक्शन! हे सगळे सोसून लोक दटके रहातात. आता अदानिच्या राज्यात काय होणार माहित नाही..
जनता समझदार असते.

लेख पोचला.

माझा जन्म शहरातला. पण तेही इतकं बदललंय. गावांनी बदलू नये असं कसं म्हणावं?

वजनाचं मशीन रेल्वेस्टेशनवर असे. मागच्या बाजूला भविष्य छापलेलं असे हे अनुभवातलं आठवतंय की पुलंच्या लेखनातलं ते कळेना.

छानच लिहिले आहे..
शेवटच्या वाक्याला अगदी अगदी झाले.
माझेही असेच होते. नुकत्याच झालेल्या मतदानाला जाणवले की आपले नाव आजही तिथेच आहे आणि आपल्यालाच ते बदलायचे नाहीये. जोडलेले राहायचे आहे. ती नाळ तुटू नये म्हणून जिथे आयुष्य गेले तिथे वरचेवर जात राहतो. जात राहावे जिथे आपण मनाने कायम असतो.

रेल्वे स्टेशनवरील वजन मशीनची माझी सुद्धा मनावर कोरलेली आठवण आहे. मी कधी बाहेरच्या खाण्याचा हट्ट केला नाही. पण स्टेशनवर गेलो की आई कडून एक रुपया घेऊन वजन करायचे ठरलेले होते. आईने सुद्धा कधी याला नाही म्हटले नाही की वायफळ खर्च समजले नाही. अन्यथा ती फार काटकसरी बाई आहे.
मागचे भविष्य सुविचार जे काही असायचे ते गंमत म्हणून वाचायचो, कारण ते खोटे असते ही अक्कल होती त्या वयातही. तसेच वजन वाढले की कमी झाले यातही इंटरेस्ट नसायचा. पण ते चक्र फिरणारे झगमग लाईट असलेले मशीन त्यावर उभे राहून वापरतोय याचेच अप्रूप वाटायचे.
नंतर थोडा मोठा झालो तेव्हा असेच अप्रूप रेल्वे स्टेशनवर बुटांना पॉलिश करून घेताना वाटायचे Happy

लेख आवडला

माझा जन्म शहरातला. पण तेही इतकं बदललंय. गावांनी बदलू नये असं कसं म्हणावं?
>>>>>> + 1

माझ जन्मठिकाण असलेले शहरातील ठिकाण बघता बघता बदलून गेलय. म्हाडाच्या बिल्डिंग जाऊन उंच टॉवर आले . सुबक दुकाने जाऊन प्रचंड मॉल आले. हा बदल एकच वेळी सोयीस्कर आणि दुसऱ्या वेळी अवघडलेला जाणवतो . त्याला इलाज नाही हे ही जाणवते . शेवटी कालाय तस्मे नम:

छान लिहिलयं.
जिथे सध्या रहातोय तो भागही रोजच नकोसा बदलतोय.

जबरा लिहिलंय.
रोजचा शहराचा त्रास होत नाही कारण दिवस बांधलेला आहे घराच्या अवतीभोवती.
पण कधी कुठेही जायची वेळ आली की नको वाटत.

गाव खूप बदललंय, पण माहेर, आईबाबा आणि अजून खूप आपलं अस आहे तिथे. पण संसारात अडकल्याची परिस्थिती आहे.. निवांत जाऊन दोन आठवडे राहिले अस होत नाही..

शहर खांद्यावर हात ठेवू देत नाही, आणि गावही सुटत चाललेलं असतं.>>>>>>> शहर आणि गाव, दोन्ही वेगात बदलतायेत...बदलाचा वेग दिवसेंदिवस वाढतोय...वाढतच राहणार.

लेख आवडला.
गावं शहरी होत आहेत माझंही झालय .कुठेतरी जुन्या लहानपणीच्या गावाची आठवण येत राहते म्हणून गावांनी बदलू नये असं नाही स्पेशली शाळांच्या बाबतीत. सर्व सुखसोयींनी अध्ययवत शाळा सर्वांच्या नशिबात असायला हव्यात.
शहरा बाबत बोलायचं तर हर्पेन यांनी लिहिल्याप्रमाणे
वर्तमानात जायचं, जगायचं.
शहरात देखील नंदनवनाची बेटं असतात.
शहर देखिल आपलेसे वाटू लागेल जरा मनापासून प्रयत्न करुन तर बघा.