शब्दवेध व शब्दरंग (४)

ते पञ्चास्य असावे.
पञ्च - पसरणे, आ वासणे.
आस्य - चेहरा.

>>> पञ्च - पसरणे, आ वासणे.
ओह, हो का? हे माहीत नव्हतं! धन्यवाद!

पंचानन ^१ वि॰ [सं॰ पञ्चानन] जिसके पाँच मुँह हों । पंचमुखी । पंचानन ^२ संज्ञा पुं॰
१. शिव ।
२. सिंह । उ॰—सबै सेन अवसान मुक्कि लग्यो बर तामस । तब पंचानन हक्कि धक्कि चहुआना पामिस । —पृ॰ रा॰ १७ । ८ । विशेष—(१) सिंह को पंचानन कहने का कारण लोग दो प्रकार से बतलाने हैं । कुछ लोग तो पाँच शब्द का अर्थ विस्तृत करके पंचानन का अर्थ 'चौड़े मुँहवाला' (पंचं विस्तृतं आननं यस्य) करते हैं । कुछ लोग चारों पंजों को जोड़कर पाँच मुँह गिना देते हैं । (२) विषय और अध्ययन की दृष्टि से सर्वोच्चता एवं गुरुत्व तथा श्रेष्ठता का बोध कराने के लिये इस शब्द का प्रयोग नाम आदि के साथ भी होता है । जैसे, न्यायपंचानन, तर्कपंचानन ।
३. संगीत में स्वरसाधन की एक प्रणाली । आरोही—सा रे ग म प । रे ग म प ध । ग म प ध नि म प ध नि सा । अवरोही—सा नि ध प म । नि ध प म ग । ध प म ग रे । प म ग रे सा ।
४. ज्योतिष में सिंह राशि (को॰) ।
५. वह रुद्राक्ष जिसमें पाँच रेखाएँ हों (को॰) ।
पंचानन ^१ वि॰ [सं॰ पञ्चानन] जिसके पाँच मुँह हों । पंचमुखी ।

धन्यवाद.
बोरकरांच्या ‘तव नयनांचे दल हलले गं’मध्ये ‘दिग्गज पंचाननसे वळले’ अशी ओळ आहे. आता सिंह > सिंहावलोकन > दिक्-गजांनी उलट वळून पाहणं हा सगळा उलगडा यावरून झाला.

शंकर म्हणजे पंचानन हे माहीत होते.

दशशीर्षसमायुक्ता पञ्चविंशतिशीर्षवान् ।
अष्टादशभुजायुक्ता पञ्चाशत्करमण्डितः ॥ २३॥

यात २५ डोक्यांचे असे वर्णन का आहे शंकरांचे? - पञ्चविंशतिशीर्षवान्

केश कलाप वरूनच कलप लावणे आले असेल का?

पञ्च - पसरणे, आ वासणे. >> अच्छा. हे माहीत नव्हतं. धन्यवाद. ह्याचाच आनन शब्दाशी समास करून पञ्चानन तयार होईल. आता मलाही सिंहाला तो शब्द का वापरतात याचा उलगडा झाला. अनेक वर्षं ही शंका होती डोक्यात.

२५ डोक्यांचे असे वर्णन का आहे शंकरांचे?>>>>> २५ डोकी असलेला शिव म्हणजे महासदाशिव. ५ डोक्याचा सदाशिव.
सामो, तुम्ही लिहिलेला श्लोक कोणत्या स्त्रोतातील आहे?

पञ्च - पसरणे, आ वासणे….

वा! नवीन माहिती माझ्यासाठी

सिंहाला पञ्चानन म्हणतात हेच माहीत नव्हते. पञ्च म्हणजे पसरणे हे सुद्धा. छान उकल ऋतुराज, हर्पा.

>>>>>>>>>>सामो, तुम्ही लिहिलेला श्लोक कोणत्या स्त्रोतातील आहे?
अर्धनारीश्वर स्तोत्र - स्कंद पुराण.

>>>>>>२५ डोकी असलेला शिव म्हणजे महासदाशिव. ५ डोक्याचा सदाशिव.
अ मेजर वॉव!! सदाशिव हे रुपच सौम्य व मंगल आहे. त्यात महासदाशिव म्हणजे तर ...

… केश कलाप वरूनच कलप लावणे आले असेल का?……
हे नाही सांगता यायचे.

“कळप”चा संबध मात्र उघड दिसतोय. कलाप = समूह आणि कळप म्हणजेही समूह.

पण कलाप शब्द हा प्राण्यांच्या समुहासाठी नाही वापरत, बहुतेक.
गठ्ठा, गुच्छ, गड्डी अशा अर्थी वापरतात.

कलप हे कल्प (आयुर्वेदिक) पासून आले असावे असा माझा कयास.
अच्छा, [अर. कलफ][सं. कल्क]>>>>> हे वाचलं. नवी माहिती.

कलाप शब्द हा प्राण्यांच्या समुहासाठी नाही वापरत…

बरोबर. वर मी लिहिलेल्या ४-५ शब्दांव्यतिरिक्त “कलाप” इतर कुठे नाही दिसला.

कलाप NOUN

कातंत्र व्याकरण, जिसके विषय में कहा जाता है कि इसे कार्तिकेय ने शर्ववर्मन को पढ़ाया था ।
अर्धचंद्राकार गहना । चंदन ।
आभरण । जेवर । भूषण ।
एक सकर रागिनी जो बिलावल, मल्लार, कान्हाड़ और नट रागों को मिलाकरबनाई जाती है ।
एक अर्थ चंद्राकार अस्त्र का नाम ।
वेद की एक शाखा ।
एक प्राचीन गाँव जहाँ भागवत के अनुसार देवर्षि और सुदर्शन तप करते हैं । इन्हीं दोनों राजर्षियों से युगांतर में सोमवंशी और सूर्यवंशी क्षत्रियों की उत्पत्ति होगी ।
वह ऋण जो मयूर के नाचने पर अर्थात वर्षा में चुकाया जाय ।
व्यपार ।
व्यथा । दुःख । क्लेश ।
कलावा ।
चंद्रमा ।
कमरबंद । पेटी ७. करधनी ।
तूण । तरकाश ।
बाण ।
पूला । मुट्ठा ।
मोर की पूँछ ।
समूह । झुंड । जैसे,—क्रियाकलाप ।

कलाप
A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit English | |

कला°प m. am. (कला-प, fr. √ आप्) ‘that which holds single parts together’, a bundle, band (cf.जटा-क्°, मुक्ता-क्°, रशना-क्°), [MBh.] ; [Kum.] &c.
a bundle of arrows, a quiver with arrows, quiver, [MBh.] ; [R.] &c.
n. (once n., iii, 11454">[MBh. iii, 11454] )
a peacock's tail, [MBh.] ; [Pañcat.] &c.
an ornament in general, [Mālav.]
a zone, a string of bells (worn by women round the waist), [L.]
the rope round an elephant's neck, [L.]
क्रिया-क्° totality, whole body or collection of a number of separate things (esp.end of a compound.*">ifc.; cf., &c.)

गारूड म्हणजे काय नक्की?
मी जादू, मोहित करणे असे समजत होते.
पण गुगल a liquid against snake venom असे दाखवत आहे.

जाणकार सांगतीलच, पण
गारुड म्हणजे सर्पाच्या विषावरील उताराचा मंत्र.

ते करणारा तो गारुडी.

दुसरा अर्थ जादू, नज़रबंदी जो जास्त वापरात आहे.

कर्नाटक विधानसभेच्या इमारतीला “विधान सौधा” नाव आहे, ते आठवले.

.

कर्नाटक विधानसभेच्या इमारतीला “विधान सौधा” नाव आहे, ते आठवले. >> +१

डोळ्यावर भात बांधणे हा नेत्र तर्पण सारखा उपचार आहे. शिजवलेला भात डोळ्यावर बांधतात.

@ चिडकू

शक्य आहे. आभार. इथे पान ९ वर माझा प्रश्न होता त्या बद्दल.

"मम्मी" हा शब्द देशी भाषेची देणगी आहे.
पुढे मामी आणि मामा ह्यात परिवर्तीत झाला.
म्हणजे ह्याचे मूळ अस्सल देशी आहे, इंग्रजी नव्हे,
असे अनेक आश्चर्यकारक शब्द आचार्य हेमचंद्र यांनी लिहिलेल्या "देसीनामबोध" ग्रंथात आहेत. वाचतो आहे.

मूळात, नेत्र तर्पण म्हणजे काय? पितृ तर्पण ऐकले आहे.
सापडले - https://www.myupchar.com/ayurveda/netra-tarpan