चिंता करितो चित्यांची

आज बातमी वाचली कुनो नॅशनल पार्क मधे अजून एका चित्त्याने, सुरजने, मान टाकली. या आठवड्यातली अशी दुसरी बातमी आहे.
https://indianexpress.com/article/india/eighth-cheetah-dies-at-kuno-nati...

सप्टेंबर २०२२ मधे, खास विमानाने (B747) नामिबियातून आठ चित्ते भारतात आणण्यात आले. पुढे, दुसर्‍या फेरित, द. अफ्रिकेमधून, बारा चित्यांची त्यात भर टाकण्यात आली. या विस चित्त्यांना कुनो नॅशनल पार्क, मध्य प्रदेश, मधे ठेवण्यात आले. एका मादी चित्त्याने भारतात आल्यावर चार बछड्यांचा जन्म दिला, त्यापैकी तिन गेले असे एकूण आठ चित्यांची आतापर्यंत प्राणज्योत मालवली आहे.

आज सबंध जगांत केवळ ७००० चित्ते असावेत, हे बहुतांश अफ्रिकेत आहेत आणि प्रजाती नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहे. भारतातले चित्ते १९५२ च्या आसपास नामशेष झाले होते. १९७० चित्त्यांची आयात करावी असा विचार झाला होता. चित्त्यांची निर्माण झालेली पोकळी भरुन काढण्याच्या उद्देशाने " प्रोजेक्ट चित्ता " ला सर्वोच्च न्यायालयाची मान्यता २०२० मधे मिळाली.

अशा प्रकारचे स्थलांतर फार मोठे आहे. थोडे मागे डोकावल्यावर सम्राट अकबराकडे १००० चित्ते होते, काळाच्या ओघांत ते सर्व नामशेष झाले. १९१८ - १९४५ दरम्यात २०० चित्ते आयात करण्यात आले (असे सकाळ मधे वाचले). ते १९५२ पर्यंत नामशेष झाले.

प्रजाती निर्माण होणे - नष्ट होणे हा निसर्गाचा भाग आहे. पृथ्वीवर नक्की किती प्रजाती निर्माण - नष्ट झाल्या हे नक्की सांगता येणार नाही. जीवाश्म / उत्क्रांतीचा अभ्यास करणार्‍या शास्त्रज्ञांच्या अंदाजानुसार आजपर्यंत निर्माण झालेल्या प्रजातींपैकी ९९.९ % प्रजाती नष्ट झाल्या आहेत. एखादी प्रजाती टिकवायची आहे म्हणून चित्त्यांना अफ्रिकेमधून भारतात आणणे हे सक्तीचे स्थलांतर झाले, आणि असे स्थलांतर निसर्गाला मान्य असेलच असे नाही.

हे चित्ते (अनेक पिढ्यांत ) अन्नासाठी भरकटत भरकटत आले असते - तर तो टप्या टप्प्यातला बदल म्हणजे नैसर्गिक बदल ठरला असता. ८००० किमी विमानाने, स्थलांतर करणे हा अनैसर्गिक, कृतिम आणि अचानक फार मोठा बदल झाला. एव्हढा मोठा वातावरणांतला बदल ( अफ्रिका - ते - भारत) या प्रजातीला मानवेल का याबाबत काही सखोल अभ्यास होणे गरजेचे होते का? अभ्यास म्हणजे निव्वळ तापमान, आद्रता, फिरण्यासाठी सुरक्षित वातावरण, खाण्याची बडदास्त एव्हढ्यापुरतेच मर्यादित नाही - काही तरी चुकत आहे.

पर्यावरण, स्थलांतर या विषयावर चर्चा होणे अपेक्षित आहे.