अवकाशाशी जडले नाते: अतिसूक्ष्म कणांपासून ते विश्वाच्या आकारापर्यंत गप्पा

क्षण भर

तारा जर २८ बिलिअन प्रकाशवर्ष दूर आहे. ह्या ताऱ्यापासून जे प्रकाश किरण निघतात ते पृथ्वीवर यायला १२.९ बिलिअन वर्ष लागतात.
>>> whatttttt… म्हणजे एखादा तारा संपला तरी पृथ्वी ला 12.9 वर्षे समजणार नाही???

त्याला तर मृत्यू नंतर चे जीवन म्हणतात

तारा जर २८ बिलिअन प्रकाशवर्ष दूर आहे. ह्या ताऱ्यापासून जे प्रकाश किरण निघतात ते पृथ्वीवर यायला १२.९ बिलिअन वर्ष लागतात. >> तारा आत्ता २८ बिप्र दूर आहे. आज त्याचे जे किरण आपल्याला दिसतात त्या वेळी अवकाशात तो जिथे होता तिथपासूनचे अंतर १२.९ बिप्र इतके आहे असा त्याचा अर्थ.

यावरून दोन अनुमान निघतात
१. विश्व प्रसरण पावतेय.
२. हा तारा ज्या गॅलेक्सी मधे आहे किंवा त्याचे जे सौरमंडल आहे त्याच्या भ्रमणकक्षांचा मार्ग हा आपल्याला ज्ञात असल्याप्रमाणे किमान १२.९ बिप्र आणि कमाल २८ बिप्र इतका आहे. कदाचित ही कक्षा आणखीही मोठी आणि छोटी असेल. त्यामुळे ती ३४ बिप्र पर्यंत जाऊन सर्वात जवळच्या बिंदूवर येईल तेव्हांचे अंतर कदाचित ७ बिप्र इतकेही असेल. पुन्हा या बिंदूला यायला त्याला किती वर्षे लागतील याची कल्पना नाही.

सुरूवातीचे प्रतिसाद वाचायला सुरूवात केली . हा धागा संपाद्दीत आहे का ?
आधीचे प्रतिसाद कुठे गेले ? अस्मिताचा अवघड पेपर कुठे आहे ?

तारा आत्ता २८ बिप्र दूर आहे. आज त्याचे जे किरण आपल्याला दिसतात त्या वेळी अवकाशात तो जिथे होता तिथपासूनचे अंतर १२.९ बिप्र इतके आहे असा त्याचा अर्थ.
>>> करेक्त्त .. आपण तारा बघतो म्हणजे तिथून निघालेले किरण आपल्यापर्यन्त पोचतात म्हणून तो तारा दिसतो.. ते 12.9 बिलियन वर्षे आधी निघालेले किरण असतात...

खूप आधी भविष्यात जाण्यासंबंधीचे किंवा भूतकाळात जाण्याआधीचे दावे खोडून काढणारे पॅराडॉक्स होते. आता बहुतेक ते कालबाह्य झालेले असावेत. त्यातला एक.

समजा भूतकाळात जाऊन आजोबांच्या बालपणाच्या काळात जाता आलं असतं. हे शक्य आहे असे समजा. आता आजोबांच्या भूतकाळात जाऊन जर त्यांचा लहान असतानाच खून केला तर त्यांना मुलगा होणार नाही, म्हणजेच आपलेही अस्तित्व असणार नाही. यात कुठेच विज्ञानाची, गणिताची गरज पडत नाही. फक्त तर्काने भूतकाळात जाण्याची शक्यता खोडून काढली.
function at() { [native code] }उल सरांचे पॅराडॉक्स रिजॉल्व करण्यासंबंधी तर्काने (थॉट एक्सपरिमेंट) ने उत्तर देण्याबद्दलचे आग्रही प्रतिपादन समजून घेतले आहे.
मला असे वाटते की ज्या वेळी अशी प्रमेये मांडली जातात त्या प्रमेयांमधे अवैज्ञानिक काय आहे हे विज्ञानाने आणि गणिताने सुद्धा मांडण्याचा प्रयत्न होणे आवश्यक आहे. माझे ज्ञान त्या दृष्टीने कुचकामी आहे. इथे अनेक लोक संशोधन क्षेत्रात आहेत.आशिष महाबळ आहेत. ते यासंबंधाने अधिकाराने सांगू शकतात.

अस्मिताने सेट केलेला पेपर.
तारा जर २८ बिलिअन प्रकाशवर्ष दूर आहे. ह्या ताऱ्यापासून जे प्रकाश किरण निघतात ते पृथ्वीवर यायला १२.९ बिलिअन वर्ष लागतात.हे जर विश्वनिर्मितीच्या वेळे पासून अजून दूर गेले आहे , तर किती दूर व कुठल्या दिशेने हे नेमकं कसं मोजतात. अवकाशात दिशाज्ञान असतं का आणि त्याने फरक पडतो का ? विश्वाचे प्रसरण या स्पंदनामुळे होते त्यालाच गुरुत्वीय लहरी म्हणता येईल का ? विश्व आधी अमर्याद नव्हते का , म्हणजे जेव्हा विश्वनिर्मिती झाली तेव्हापेक्षा आता ते मोठे आहे म्हणजे मग ज्या जागी हे मोठे होत गेले तिथे आधी काय होते का त्याने ही जागाही प्रसरण पावत निर्माण केली. अशाही काही जागा आहेत का की जिथे काहीच नाही, काहीच अस्तित्वात नाही. गुरुत्वीय लहरीमुळे काळ ही संकल्पना अस्तित्वात आहे का, कारण जिथे यापेक्षाही सूक्ष्म लहरींचे अस्तित्व असेल तिथे पृथ्वीच्या मानाने काळ थांबल्या सारखा होतो का? पृथ्वीपासून सगळं विश्व सगळ्या दिशांनी तितकंच मोठं आहे का ? वक्राकार म्हणजे गुंडाळल्यासारखे , ripple effect. ही चक्क मोठी गाठ आहे , प्रसरण पावताना या गाठी हळुहळू मोकळ्या होत असतील का ? हे प्रश्न बाळबोध वाटले तर सोडून द्या. Happy

खरंतर विश्व १३.८ बिलियन वर्षांच्या आधीपासून असायला हवे ,फक्त आपल्याकडे पुरावे नाहीत. बिग बँग हे इसवीसनपूर्व व इसवीसन पश्चात या मानवी कालगणनेसारखं परिमाण असावं.कारण सध्या एवढाच आवाका आहे.

काल वावेची लिंक वाचून जरा शोधलं तर अल् जजिरा वरील ही लिंक मिळाली. किंचित सोपं आहे, अतुल यांच्या पोस्टीसारखं.
Scientists hear the cosmic 'hum'

Submitted by अस्मिता. on 9 July, 2023 - 19:44

बाप रे! डेंजर पेपर आहे. माझा आख्खा पेपरच ऑप्शनला.

विश्वनिर्मितीच्या वेळे पासून अजून दूर गेले आहे , तर किती दूर व कुठल्या दिशेने हे नेमकं कसं मोजतात. अवकाशात दिशाज्ञान असतं का आणि त्याने फरक पडतो का ?>>>
एखादा संदर्भ बिंदु घेतल्या खेरीज अवकाशात दिशेला अर्थ नाही, ठरवता येणार नाही. विश्वाचा कुठलाच असा केंद्र बिंदु नाही.
आपण पृथ्वीवासी पृथ्वी हा केंद्र बिंदु गृहीत धरून अवकाशातील ग्रह, तारे, कुठलेही ऑब्जेक्ट्स यांचे स्थान निश्चित करतो. अवकाशातील एखादा ऑब्जेक्ट कुठल्या दिशेला आहे हे सांगण्यास कोनीय निर्देशांक(?) (angular coordinates) वापरतो. त्यासाठी विषुववृत्त (जर आपण विषुववृत्तावर उभे असु तर डोक्याच्या वर) म्हणजे शून्य अंश, तिथून दक्षिण ध्रुव - ९० अंश आणि उत्तर ध्रुव म्हणजे + ९० अंश. (कदाचित हे दक्षिण ध्रुव +९० आणि उत्तर ध्रुव - ९० असेही असेल. ) हे झाले एक प्रतल . म्हणजे समजा आपण पूर्वेकडे तोंड करून उभे आहोत. ते आपल्यातुन उभे डावी-उजवीकडे जाणारे प्रतल.
याच्या कटकोनातील प्रतलास 0 ते २४ तासात (आणि तासाचे मग छोटे भाग अचूकते साठी) विभागले जाते.
म्हणजे कोन आणि तास सांगितले की दिशा निश्चित झाली पृथ्वी संदर्भ मानून. मग पृथ्वी पासूनचे अंतर सांगीतले की स्थान निश्चित झाले.

किती दूर यासाठीही संदर्भ हवा. तो संदर्भही पृथ्वीच.

विश्व प्रसरण पावते आहे तिथे आधी काय होते?>>
काहीच नाही. हे पचवायला जड आहे. आपल्याला अवकाश हे अमर्याद वाटते. पण ते तसे नाही. विश्व निर्मिती आधी काहीच नव्हते, अवकाश पण नाही. विश्व नक्की केव्हा निर्माण झाले यात मतभेद असतील, पण निर्मिती आधी काहीच नव्हते, अवकाशही नाही. कदाचित आधीही विश्व निर्माण होऊन नष्ट झाले असेल, नष्ट झाले तेव्हा काहीच उरले नाही, अवकाशही नाही. शून्य. विश्व निर्माण होऊन प्रसरण पावते आहे म्हणजे गुरुत्वामुळे एकमेकांना ठराविक अंतरावर धरून ठेवणारे ग्रह, तारे, समुह वगळता सर्व एकमेकांपासून दूर जात आहे (तारकापुंज (गॅलक्सीज) एकमेकांना पासून दूर जात आहेत).
जिथे जात आहेत तिथे आधी काय होते तर काहीच नाही, अवकाशही नाही. याची भौतिक दृष्टया कल्पना करणे खूप अवघड आहे, मला तरी ते कधी जमणार नाही.

माझ्या माहिती प्रमाणे उत्तर देण्याचा प्रयत्न केला आहे.
अवकाशाबदल दिशा निश्चित कसे करतात हे फक्त कन्सेप्ट समजवण्याच्या दृष्टिकोनातून लिहिले आहे, त्यात नक्की संज्ञा आणि निर्देशांक काय वापरतात याबाबतीत त्रुटी असू शकतील.

<विश्व निर्मिती आधी काहीच नव्हते, अवकाश पण नाही. विश्व नक्की केव्हा निर्माण झाले यात मतभेद असतील, पण निर्मिती आधी काहीच नव्हते, अवकाशही नाही.>

हे आठवले
सृष्टी से पहले सत नहीं था असत भी नहीं
अंतरिक्ष भी नहीं आकाश भी नही था

विश्वाचा पसारा / वय किती? = आपापल्या मेंदू इतका
- आचार्य पीट साम्प्रास.

काहिच नसल्या पासून इतके मोठे विश्व बनले असेल तर हा निसर्ग च सर्वात मोठा जादूगार आहे.
माणसाला नाही असली जादू अजून करायला जमली.
काही लोकांच्या मते काहीच नव्हते हे खरे नाही .ते फक्त आपली बाकी सर्व गणिती सूत्र जुळावी म्हणून तसे ग्राह्य धरले जाते.
काहिच नव्हते ह्याला काही ही पुरावा नाही.
विश्वाचे बीज होते.एका बिंदूत खूप मोठी energy साठवून ठेवलेली होती आणि त्याचा स्फोट झाला म्हणजे बिंग बँग.
वडाच्या झाडाची बी किती लहान असते .
पण त्याच बी पासून इतका मोठा वट वृक्ष तयार होतो.
तसेच विश्वाचे बीज एका बिंदूत सामावलेले होते.

गावातल्या घाण्यावर जाऊन एका महीलेने तेलाची ऑर्डर दिली. टरफले काढून तेल काढा असे सांगितले. भुईमूगाच्या शेंगा तुमच्याकडच्याच वापरा असे सांगितले. मालकाकडे बैल नव्हते. तिने खूपच कळकळीची विनंती केली. त्यामुळे मालकाने स्वतःच पंधरा दिवस घाण्याला जुंपून तेल काढले. पंधरा दिवसांनी तो तेल घेऊन त्या महिलेकडे गेला. तर ती महिला म्हणाली...

"माफ करा, पण डॉक्टरांनी सांगितलेय कि सध्या शेंगदाणा तेलापासून दूरच रहा. तुमच्या प्रकृतीला ते झेपणार नाही. नाईलाज आहे हो. हे तेल मी घेऊ शकत नाही".

या कथेचा आणि अवघड पेपरचा आपसात काहीही संबंध नाही. असंबद्ध आहे.

आपण निर्जीव समजत असलो आपल्या व्याख्ये नुसार तरी विश्वातील प्रतेक वस्तू मध्ये काहीतरी हालचाल चालू असते...
इलेक्शन फिरत असतात .
त्यांना निर्जीव समजनेच चूक आहे.

प्रतेक ग्रहाच्या पोटात काही ना काही हालचाली चालू असतात.
अनेक बल ह्या विश्वात कार्य करत असतात.
आपल्या ला फक्त काहीच बल माहीत आहेत.
बाकी किती तर अजून माहीत नाहीत.

@अतुल
रसायनिक प्रक्रियेतून अणूचे रूप बदलते त्याला काय म्हणायचे जसे शुद्ध लोखंड कालांतराने गंजते.

क्या हमारा ब्रह्माणड किसी का दिमाग़ है?
https://www.youtube.com/watch?v=zxS994Obm3E

हेमंत सर, तुमचे टंकनकष्ट कमी झाले.

फुग्यावर बसलेल्या माशीसाठी फुगा द्वीमिती आहे.two dimentional. तो फुगा त्रिमिती मध्ये फुगतो. तद्वत आपले त्रिमिती विश्व हे चौथ्या मिती मध्ये प्रसरण पावत आहे.

<< रसायनिक प्रक्रियेतून अणूचे रूप बदलते त्याला काय म्हणायचे जसे शुद्ध लोखंड कालांतराने गंजते. >>

--------
हवेत आर्द्रता आहे, ऑक्सिजन आहे. लोहाचे (आयरन, फेरस Fe) ऑक्सिडेशन होते आणि Fe(x)O(y) तयार होते. आपण त्याला गंजणे म्हणतो.

सफर चंद चिरल्यावर स्वच्छ दिसते, काही काळानंतर त्याच्या पृष्ठभागावर रस्टी ( नारंगी तपकिरी- रस्टी ) रंग येतो. हे सफरचंदात असणार्‍या Fe चे ऑक्सिडेशन Fe(x)O(y) मुळे. चिरलेले सफरचंद जेव्हढा जास्त वेळ उघड्यावर राहिल तेव्हढा गडद रंग ( ऑक्सिडेशन जास्त) असतो.

Fe3O4, Fe2O3, FeO ला थोडे जनरल Fe(x)O(y) असे सोपे केले.

लोखंड शुद्ध नसले तरी चालते, Fe जिथे असेल तिथे त्याला O शोधून काढतो.

<< ICRF साठी सूर्य हाच मध्यभागी समजला गेला आहे. >>

----- आपल्या मिल्की गॅलेक्सी ची व्याप्ती १००,००० प्रकाश वर्ष आहे आणि त्यामधे अनेक सूर्य (१०० अब्ज) आहेत पैकी कुठला ?
अशा अनेक गॅलेक्सी ( अब्जावधी) आहेत.

छान चर्चा सुरु आहे. थँक्स अतुल. आणि सर्वांचे.

<< This is indeed a good point. हे मनात आले होते. पण इथे अणूंचे आयुष्य संपते म्हणता येणार नाही. कारण इथे दोन वा अधिक अणू एकत्र येवून त्यापासून संयुग तयार होते. जसे मिठामध्ये सोडियम आणि क्लोरीन यांच्या अणूंचे ना fusion होते ना fission. त्या दोन्हींचे अस्तित्व असतेच. नाही का? >>

----- थोडे अवकाशातून बाहेर पडतो.

Atom, अणू - म्हणजे न्युट्रल.
त्याच्यामधून एक electron काढला / जोडला तर अणू हा अणू रहात नाही, मग त्याला आयन म्हणायचे. आयन हे कुठल्याही अर्थाने तटस्थ नसते .

कधी Electron कायमचा दिला जातो (Na+) घेतला जातो (Cl-) (ionic bond) NaCl तर कधी एकमेकांना सहाय्य करुन वाटून घेतला जातो ( covalent bond) H2, O2, Cl2.

आता पुन्हा अवकाशांत चला.

ब्रह्मांड कि आवाज
https://www.youtube.com/watch?v=5qfY_fBC0j4

जेव्हा बिग bang स्फोट झाला तेव्हा मटेरियल वेगळे असणार.
आताचे धातू,दगड,वायू, इत्यादी काही नसणार.
Stepwise he सर्व मटेरियल बनले असणार,त्या नंतर तारे ,ग्रह,ब्लॅक होल बनले असणार.
आणि त्या नंतर physics चे नियम लागू झाले असणार.

खूप स्टेप स्टेप नी ही विश्व बनले असणार.
प्रतेक गलेक्सी च्या मध्य भागी खूप विशाल ब्लॅक होल आहे.
तारे कोसळतात तेव्हा ब्लॅक होल बनतात.
पण तारे तसे galaxy मध्येच बनतात.
मग galaxy अगोदर,की तारे अगोदर,की ब्लॅक होल अगोदर.
असे नवीन प्रश्न उभे राहतात.

<< आणि त्या नंतर physics चे नियम लागू झाले असणार. >>

------- Physics लहान वाटते... आपण विज्ञान म्हणू या.
निसर्गाचे नियम अगोदर ( कुठली बँग... का विश्वाच्या निर्मीती आधी) पासून अस्तित्वात होते / आहेत. आपण फक्त त्यांची उकल करत जात आहोत, नियम उलगडण्याचा प्रयत्न करत आहोत.

सर आयझॅक न्यूटन ने शोधायच्या आधी पासून निसर्ग नियमाप्रमाणे सफरचंद झाडापासून जमिनीवर पडतच होते. त्याचे निरीक्षण जोरदार होते, त्याला समजले, त्याने आपल्याला सांगितले. आता आपण तो नियम इतरांना सांगत आहोत.

तुम्ही (?) नासाबद्दल मत नोंदवले होते, ते अगदी खरे आहे, आपले निसर्गाबद्दलचे ज्ञान १ % पण नसेल...

प्रकाश पर्टिकल आणि तरंग ह्या दोन्ही स्वरूपात असतो आणि.
Particles आणि तरंग ह्या दोघांची वागणूक वेगळी असते .
अजून किचकट केला ना विषय ह्या नवीन शोधानी.
विश्व विषयी एक सत्य आहे. जितके जास्त ते समजायचं प्रयत्न कराल तितके अजून अज्ञात नवीन पेचात अडकत जाल.
उकल तर काहीच होणार नाही.
आपल्या सामान्य लोकांचे कसे असते.
दोन वर्षात सर्व प्रश्न मिटतील मग फक्त बँकेत पैसे जमा होतील ,balance होतील पगाराचे पूर्ण.
पण ती दोन वर्ष कधीच संपत नाहीत