मराठी भाषा दिवस : सरस्वतीची चिरंजीव मुले - कवी वसंत बापट :{प्राचीन}

सरस्वतीची चिरंजीव मुले

"ठेवा आता ते रोप नीट मातीत आतमध्ये".. हेमंतसरांच्या सूचनेमुळे मी भानावर आले.
तोवर जास्वंदीचं ते रोप हातांत घेतल्याक्षणी मन शाळेत पोहोचलं होतं. इथे प्रमुख पाहुणे म्हणून वृक्षारोपण सुरू होतं नि मनाच्या अंगणात मात्र पालखीतून आलेला, पोपटी लेणं ल्यायलेला 'गोजिरा' पाहुणा रुजला होता..
हा पाहुणा पहिल्यांदा मला शाळेत भेटलेला..
"आज ये अंगणा, पाहुणा गोजिरा
ये घरा आमुच्या सोयरा साजिरा"
ह्या कवितेच्या रूपाने तो आला होता !
कवितेखाली पालखीचं चित्र व तीत विराजमान झालेलं बहुतेक तुळशीचं रोपटं ..
त्याचं चिमुकलं चैतन्य अगदी पालखीतून मिरवत घरात प्रविष्ट होतं. कवि त्यास 'साजिरा' पाहुणा म्हणतो खरा, पण घरी पाऊल ठेवताच हा 'सोयरा' च बनून जातो !
आमच्या शाळेत एक छानच होतं. कवितांना चाल लावून मग पाठांतर करायचं. तेही आमच्या आवडीनुसार. आम्ही मग चढाओढीने त्या शब्दकुसुमांना स्वरांच्या धाग्यात गुंफत असू.... याही कवितेस छानच चाल दिल्यामुळे ते चित्रदर्शी वर्णन, कवीची बालसुलभ उत्सुकता सारं नादमय होऊन मनात ठसून गेलं..कविवर्य वसंत बापट यांनी लिहिलेली ही कविता.
'झाडे लावा, झाडे जगवा' असे जागोजागी फलक फोफावलेले नसत, तरीही हा, निसर्गाच्या जपणुकीचा संस्कार बालभारती आमच्या नकळत हळूच देत राहिली. तिचं माध्यम म्हणून मायमराठीच्या शब्दांगणात वावरणारी लेखक /कवी मंडळी कार्य करीत. ह्यात निसर्गकविता मुख्य भूमिका करीत. उदा : 'गिरिशिखरांवरुनी... सोगे सुटले ढगांचे'.. ही कविता वाचताना धोतराचा बोंगा झालेलं कुणीतरी डोळ्यांसमोर उभं राहत असे. कवि वसंत बापट नंतरही कधीमधी शौर्यगीते, चित्रपटगीते, भावगीते अशा संदर्भात भेटत राहिले. साहित्य व कलेच्या तीन वसंतांमधील ते एक याबद्दल नंतर समजलं.
त्यांच्या एका शौर्यगीताची स्नेहसंमेलनातील आठवण आहे...
"उत्तुंग आमुची उत्तर सीमा.."
अशा वेळी जे विद्यार्थी आशयाशी एकरूप होऊन गात, त्यांच्यासमोर सरावाचे वेळी मठ्ठोबा गायक विद्यार्थी उभे करत. "जरा हावभाव कसे हवेत हे बघा" असे शिक्षक त्यांना सांगत. अशा कवितेतील जोश सुरांतून दाखवताना 'तार' स्वराची गरज नसते, तर कवीच्या ह्रद्गताशी आपली 'तार' जुळवावी लागते, हे काही साऱ्यांना कळतंच असं नाही. सुदैवाने मी जन्मजात 'शब्दप्रेमी' (वाच्यार्थ घ्यावा ) ; त्यामुळे असं समरसून जाणं आपसूकच घडे व मुद्राही साथ देई. (या 'वैशिष्ट्याचं' माझ्या लेकाने 'नौटंकी आहेस' हे वर्णन केलं असलं तरी काय झालं. जाऊ द्या झालं !) महत्त्वाचं म्हणजे, कवितेचे शब्दच इतके अर्थवाही असत की मनाला भिडून नि मग सुरांना बिलगून सुंदर गीत निर्माण करीत.
आंतरशालेय गीतगायनाची अशीच एक गोष्ट... त्यामध्ये ७-८ कविता किंवा गीते विद्यार्थ्यांनी सादर करावयाची होती. अर्थात त्यासाठी गोड गीतांची व गळ्यांची निवड करण्यात आली होती.
उदाहरणार्थ "वारा वदे कानामध्ये, गीत गाईन तुला..
ताप हरीन शांती देईन, हस रे माझ्या मुला.." आणि
छान छान छान, आमचा बाग किती छान.. " वगैरे.
माझ्या दृष्टीने विशेष ठरलं, ते कवि वसंत बापटांचं गीत -
" छोटेसे बहीणभाऊ, उद्याला मोठाले होऊ..
उद्याच्या जगाला, उद्याच्या युगाला, नवीन आकार देऊ.."
रसग्रहण हा प्रस्तुत लेखाचा विषय नाही खरंतर. पण हे गीत कसं आहे ?
ओसाड उजाड जागा
होतील सुंदर बागा
शेतात मळ्यांना, फुलांना, फळांना
नवीन बहार देऊ..
- 'ओसाड' शब्दात पडीक, नापीक जमीन असा अर्थ सामावलेला आहे,तर 'उजाड' मध्ये उद्ध्वस्त झालेली जमीन दिसते. अशा म्हणजे जनजीवन विस्कळीत किंवा वैराण बनलेल्या प्रदेशात आपण मेहनत व उमेदीने सुंदर बागा तयार करू. आणि जे शेत, मळे वगैरे आहेत, त्यांना नवचैतन्य बहाल करू.
मोकळ्या आभाळात, जिथे ध्येयांचे स्वप्नांचे पक्षी मुक्तछंद घेऊ शकतात, असे आभाळ कवीला अभिप्रेत आहे. त्यामधे गाणंही मोकळं व आनंदी स्वभावाची झलक दर्शविणारं गाणार आहोत.
आशादायी भविष्यवाट दाखवणारं, नवनिर्मितीचं ध्येय, तेसुद्धा लिंगनिरपेक्ष दृष्टीने व बंधुभावाने साकारायला सुचवणारं, त्यामधून स्फुरणारा आनंद परस्परांना देऊन समृद्ध व्हायला सांगणारं, वैविध्यातूनच एकत्वाकडे नेणारं.... बापटांनी सोप्या शब्दांत गहन आशय व्यक्त केला आहे.. या गाण्याचे माझे भावबंध जुळण्यासाठी जेवढा हा अर्थ कारणीभूत आहे, तेवढीच आणखी काही वळणेही..
आमच्याकडे बाल्कनीत एक झोपाळा होता. माझ्या धाकट्या भावाला या झोपाळ्यावर शेजारी बसवून मी हे गाणं म्हणत असे. जणु तेच छोटेसे बहीणभाऊ होऊन ही स्वप्ने झुल्याच्या लयीवर आम्ही आपलीशी करीत असू.. तो माझ्या खांद्यावर डोकं टेकत असे व मी हातांचा झोपाळ्याच्या कड्यांभोवती विळखा घालून त्याला सांभाळलेलं असे. असे आम्ही जवळपास रोज सोबत झुलत असू. ती लय, मंद झुळूक, माझ्याजवळ बसलेली गोजिरवाणी मुद्रा... असं सारं या गाण्याशी जोडलं गेलेलं आहे..
नंतरच्या काळात, पुतणे कंपनी व माझ्या लेक यांनाही लहानग्या वयात झोपाळ्याच्या साथीने (ही खास माहेरची भेट हो !) किंवा मांडीवर थोपटून निजवताना हेच गाणं नकळतपणे सोबत करीत होतं.. अर्थात नंतर आणखी काही गाण्यांची भर पडत गेली. इतकी वैविध्यपूर्ण की......
तर गाणं म्हणत असल्याने असेल किंवा नसेल, पण आमच्याकडे लहान मुलांना निजवण्याची जबाबदारी माझ्यावर सोपवली जाई. तर त्याप्रमाणे एका नातलगांच्या पाचेक वर्षे वयाच्या मुलासाठी सवयीने मी "छोटेसे बहीणभाऊ" सुरू केलं. (पाचेक तरी वेगवेगळ्या काळातील पिढ्यांना हे गाणं म्हटल्यामुळे माझा स्वतःवर व गाण्यावर अतिरिक्त विश्वास :). तर तो पटकन म्हणाला, "हे नको. दुसरं कुठलं तरी म्हण."
"कोणतं म्हणू?" - इति माझा उत्साह..
"आज ब्लू है पानी पानी.." त्याचं झटपट उत्तर..
ऐकून मीच 'पानी पानी' झाले.
नव्या मनूचा नवा शिपाई..
असो.
उरात काहीतरी सल बाळगूनही ताठपणाने उभं असलेलं बापटांचं 'बाभुळझाड'; लहान मुलाच्या भावविश्वात बोचणारं 'कुंपण' ; वाचकांच्या मनावरचे सुखासीनतेचे ताव जरासे खरवडूनच जातात. पण आपल्या विविध रंगांच्या उधळणीतून इंद्रधनुष्यासही लाजवणारा त्यांचा 'पतंग' मात्र आकाशात लहरण्यास उद्युक्त करतो.. 'जिना' सारख्या प्रारंभी गोड प्रणयाची छटा दाखविणाऱ्या कवितेचा शेवट "" मी तर म्हणतो स्वर्गाच्याही सोपानाला वळण असावे,
पृथ्वीवरल्या आठवणींनी वळणा वळणावरी हसावे" असे आध्यात्मिक उंचीचे वळण घेतो.
सैनिकास ते "सदैव पुढेच जायचे" असे प्रोत्साहित करतात, तर नव्या पिढीला "गतकाळाची होळी झाली, धरा उद्याची उंच गुढी" असे दिशादर्शन करतात..
विश्वनाथ वामन बापट असं खरं नाव असणाऱ्या वसंत बापटांच्या प्रतिभेची व्याप्ती मातीची लेकरं, अभिनेत्री 'मधुबाला' पासून ते 'गगन सदन तेजोमय' नि 'देह देवाचे मंदिर 'अशी मोठा अवकाश कवेत घेणारी आहे....
बापटांनी व इतरही कवींनी समृद्ध रचना करून आमचं आपलं छोटंसं आभाळ उजळवून टाकलं व त्याच प्रभेमाजी 'छोटेसे' न राहिलेले आम्ही आणि इतरही अनेक बहीणभाऊ मराठीतील शब्दसामर्थ्यास परिचित झालो. म्हणुनच तर आजही आंतरजालावर मायमराठीच्या पाऊलखुणांचा माग काढत आपल्या 'मायबोलीपाशी' पोहोचलो..