पाककृती स्पर्धा १ - मोदक बनवणे - लेसन फॉर लेमन्स - तृप्ती आवटी

मी मागे एकदा लेमनांसाठी भाकरीची पाककृती लिहिली होती. भाकरीचं पीठ मळण्यासाठी एस आकाराचं ब्लेड लावून फुड-प्रोसेसर वापरायचा. एकदम छान, भेगा न पडता भाकरी होतात. उकड मळण्यासाठी हीच पद्धत वापरून मोदक पण छान होतात. उकड मळण्याइतकंच कौशल्याचं काम आहे एकसारख्या कळ्या घेऊन मोदक वळणं. आमच्या घरी मोदक म्हटलं की तळणीचेच. नारळाचा ताजा चव घालून केलेले तळणीचे मोदक फार छान लागतात. उकडीच्या मोदकांशी ओळख झाली ती एका मैत्रिणीच्या घरी. एकदा खाल्ल्यावर तेच जास्त आवडू लागले. सुरूवातीला अनेक वर्ष गौरी-गणपतींसाठी घरी जाणं व्हायचं तेव्हा दोन्ही घरी दोन्ही प्रकारचे मोदक मिळायचे. स्वत: मेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही म्हणतात. उकडीचे मोदक हा असा प्रकार आहे की वश झाला नसेल तर मेल्यावर सुद्धा स्वर्ग दिसत नाही. त्याचं तंत्र जमलं तर सूत आणि नाही तर भूत असा अनुभव आहे. स्वयंपाकाचा तसा उरकच त्यात काही खास कौशल्याचं काम असेल तर मांसाहेबांचा आधीच धीर सुटतो. गूळपोळी आठवत असेलच. आई आमची सुगरण त्यामुळं  पुरणपोळी पासून साध्या कोशिंबिरीपर्यंत सर्व पदार्थ अगदी  अलवार, चविष्ठ करते, त्याची आम्हाला सवय. तिचा स्वयंपाकघरातला वावर बघितला की पुरणपोळ्या काय आणि मोदक काय, सगळं एकदम सोप्प वाटतं. अमेरिकेत आल्यावर पहिल्याच वर्षी गणपती बसवले तेव्हा प्रसादासाठी म्हणून तळणीचे मोदक करायला घेतले ते त्याच भरवश्यावर. छोट्या खलबत्त्यात रवा कुटून वगैरे उठबस केल्यावर सुद्धा ते काही साध्य झाले नाहीत. बहुतेक पदार्थांची हीच तर्‍हा होते. गूळपोळी आठवतेय? तर तळणीचे मोदक जरा अवघडच असतात असं स्वतःशी ठरवून पुढल्या वर्षी उकडीचे मोदक करायला घेतले. एक कन्नडिगा मैत्रिण पण गणपती बसवते. तिची आई  उकडीचे मोदक करायची. ती पण हौसेनं मोदक करायला येते म्हणाली. कृती वाचून सगळं साहित्य यादीनुसार आणून ठेवलं होतं. मोदक करून त्यावर मस्त तुपाची धार घालून खायचे एवढंच काय ते बाकी होतं. दोघींच्या आयांनी एकच अत्यंत महत्वाची टिप दिली ती म्हणजे उकड चांगली मळली गेली पाहिजे. प्रत्यक्षात उकड मळतानाच एवढी तारांबळ उडाली. त्यावर्षी फॅन्सी पॅचवर्क केलेले मोदक नामक गोळे वळून नैवेद्य दाखवला. नंतर अनेक वर्ष मी  मोदकांचं नाव टाकलं आणि तिनं गणपतीच्या दिवसांत आमच्या घरी यायचं.  मी मग इतर पदार्थांमध्ये लक्ष घालायला सुरूवात केली. गूळपोळी? आठवतेय ना? एकदा असंच बोलता-बोलता आई म्हणाली की मोदकासाठी भिजवलेला रवा फुड-प्रोसेसरमध्ये चांगला मळला जाईल. त्यावरून आधी भाकरीचं पीठ मळायची कल्पना डोक्यात आली आणि मग मोदकाची उकड. पहिल्यांदा हा प्रयोग बर्‍यापैकी यशस्वी झाला असं म्हणायला आवडलं असतं. पण उकडीसाठी जे प्रमाण घेतलं होतं त्यात जरा गडबड होती. आता उकडीसाठी ओगलेआजींनी दिलेलं प्रमाण घेते आणि सारणासाठी आमच्या आईसाहेबांचं. आधी म्हटल्याप्रमाणं मोदक वळणं ही एक कला आहे. त्यासाठी पण एक सोपी "ट्रिक" वापरून दरवर्षी उकडीचेच मोदक करते. नवी पिठी, जुनी पिठी, हा ब्रॅन्ड, तो ब्रॅन्ड कशाचा म्हणून फरक पडत नाही. हमखास मोदक होतातच. असो, नमनालाच घडाभर उकड झाली तर आता मोदक करायला घेऊयात.  

साहित्य:
उकडीसाठी: एक वाटी तांदळाची पिठी, एक वाटी पाणी, दोन कण्या मीठ, दोन चमचे तूप, एक चमचा तेल, केशराच्या काड्या
सारणासाठी: तीन वाट्या नारळाचा चव, दोन वाट्या गूळ, ३ वेलदोडे, एक चमचा रवा, दोन चमचे खसखस, एक चमचा तूप

कृती: एका कढईत रवा कोरडाच भाजायला घ्यावा. खमंग वास आला की त्यातच खसखस घालून दोन्ही मंद आचेवर भाजावं. नारळाचा चव आणि तूप घालून सगळं एकत्र जरावेळ परतून घ्यावं. त्यात गूळ, वेलदोड्याची पूड घालून नीट हलवून शिजवून घ्यावं.

उकडीसाठी पाणी एका पातेल्यात गरम करायला ठेवावं. त्यात तेल, तूप, मीठ आणि केशराच्या काड्या घालाव्यात. पाण्याला उकळी आली की पातेलं गॅसवरून उतरवून त्यात तांदळाची पिठी घालून भराभरा मिसळून एकजीव करावं. झाकण घालून ते पातेलं पुन्हा मंद आचेवर ठेवावं आणि दोन वाफा काढाव्यात. हे पारायण सर्वांनाच थोड्या-फार फरकानं पाठ असेल.

लेमनांचा खेळ सुरू होतो तो इथून पुढे. फुड-प्रोसेसरला आतल्या बाजुनं तुपाचा हात लावून एस आकाराचं ब्लेड लावावं. त्यात २-३ मोदक होतील एवढी उकड घेऊन मळून घ्यावी. सुरुवातीला एकदम भगराळ होउन जाते. पण म्हाराज गडावर पोचल्याशिवाय....फुड-प्रोसेसर बंद करायचा नाही. उकड सावकाश गोळा होउन एका बाजूस जमा होते.

एक मोदक होइल एवढी लाटी घेऊन पिठी लावलेल्या हातानं पसरत पसरत त्याची वाटी करायला घ्यायची नाssssssही. तर ही लाटी जराशी पसरट करून पोलपाटावर त्याची झक्कास पुरी लाटायची.

पुरीएवढी पुरी झाली की ती डाव्या हातात ठेवून त्यात एक मोठा चमचा सारण भरायचं आणि 'गणपती बाप्पा मोरया' म्हणत कळ्या घ्यायला सुरूवात करायची.

या पायरीवर आपली उमो विषयातली पायरी ओळखून असणं फार महत्वाचं आहे. अजिबात अती-महत्वाकांक्षी न होता, जमतील तेवढ्याच कळ्या घेऊन त्या एका दिशेनं एकत्र आणून मोदक वळायचा. सवयीनं ११-१२-१३ अशी मजल मारता येते. मोदकांचा आकार पण एकसारखा जमु लागतो.

या पद्धतीनं दोन ते तीन मोदकांची उकड मळत सगळे मोदक करायचे. थोडी कोमट झाली उकड तरी नीट मळली गेली असते त्यामुळे चांगले मोदक होतात. वर दिलेल्या प्रमाणात मध्यम आकारचे साधारण अकरा मोदक होतात. सारण थोडं उरतं पण नुसतं सारण खाणारे उंदीरमामा घरात असतातच, त्यांना वेगळा नैवेद्य दाखवावा.

उत्तरकथा सांगायला नकोच-
२०१६

२०१९

२०२०