कोकणातील माणिक ... रातांबे ( कोकम )

मस्त लेख. लहानपणी केलेली कोकण ट्रिप अजून आठवते. रस्त्यच्या कडेला कितीतरी रातांब्यांची आणि फणसाची झाडं. नुसती लगडलेली. खरच कोकण वैभवशाली आहे अगदी.

हो हो मुटीयालच म्हणतात त्याला. हा शब्द पण विसरले होते मी.

मलाही खात्री नव्हती. धन्यवाद किट्टु२१

सुंदर माहिती. एक गंमत आठवली... पुण्यात आमच्या घराजवळचं एक कोकमाचं झाड दर वर्षी फळांनी लगडायचं. एका वर्षी अचानक फळं धरणं बंद झालं. कारण जवळपासचं आम्हाला माहित नसलेलं झाड कुणीतरी तोडलं होतं. रातांबा /कोकमाच्या झाडांमध्ये मेल - फिमेल वेगवेगळी झाडं असतात.

ओह्ह .. कूल!

माझ्याकडे आत्ता कोकम तेलाचा गोळा नाहीये पण खूप म्हणजे खूपच बघायची इच्छा झालीय असेल easily मिळण्यासारखा तर फोटो तरी दाखवा कुणीतरी. >>> हे वाचून मी शोधायले पण गेले पण माझा मिळत नाहीये, मिळाला की नक्की फोटो टाकेन, इझिली वस्तू मिळणारं आमचं घर नाही . मधे लेकाने उचलून कुठेतरी ठेवला म्हणून मी परत नीट ठेवला, नाहीतर तो कुठेही टाकेल म्हणून, पण आत्ता मिळत नाही हे खरं त्यामुळे माझं नीट ठेवणं म्हणजे काय हा अंदाज आला असेल. खरंच आठवत नाहीये.

मूळ लेखा पेक्क्षा ही प्रतिसाद उत्तम असच वाटत वाचल की. >>> मूळ लेख पण उत्तम आहे हेमाताई, या लेखामुळेचं अजून माहिती मिळतेय ना.

मनीमोहोर, तुमचे सगळेच लिखाण अत्यंत वाचनीय असते. आणि मला संस्कृतीच्या बारीक सारीक खुणा जपण्यामध्ये रस असल्याने ते अधिकच आवडते. त्यात लेखांवर प्रतिसादही उत्तमआणि माहितीपूर्ण येतात. इथेही अंजू, साधना, देवकी, झंपी, रश्मी, मीरा, वावे, वर्षू, सिद्धी, किल्ली, ॲमी, अमा, नरेश माने,कारवी आणि इतर सगळ्यांसगळ्यांचेच प्रतिसाद माहितीपूर्ण आहेत. आधीच स्वतेजाने लखलखणाऱ्या हिऱ्याला उत्तम कोंदण मिळावे तसे झाले.
ह्या अशा छोट्या छोट्या गोष्टींचे दस्तऐवजीकरण झाले पाहिजे असे वाटते. कोणीतरी ही माहिती संकलित करून विकीवर द्यावी. मुठलें, भिरंड, मुठेल(मुठ्याल), सोलें या वस्तूंची शास्त्रशुद्ध माहिती जगासमोर यावी.
साधना, मुठल्यांचा फोटो सुंदर.
ता. क. : बोलीभाषांतले उच्चार समजून घेण्यासाठी बोलीच्या काही प्रवृत्ती ध्यानात घ्याव्या लागतात. उदा. प्रमाण मराठीतला ' ए ' हा उच्चार अनेक ठिकाणी ॲ , या, ई असा होतो. तेल चा उच्चार तॅल, त्येल, त्याल होतो. येईल ऐवजी यील होते. मी ऐवजी म्यां, मियां होतो.( हे खरे म्हणजे संस्कृतातल्या मया या रूपाला जवळचे आहे). कित्येकदा नपुंसकलिंगाचा अधिक वापर असतो. प्रमाण मराठी ते पोर असे कमी वापरतात. पण बोलींमध्ये लहान, तुच्छ, क्षुल्लक, किरकोळ हा अर्थ दाखवण्यासाठी त्याचा अधिक वापर होतो. कारण बोलींमध्ये अकृत्रिमता असते. उगीचच कृत्रिम आदर दाखवला जात नाही. त्यें पॉर/ प्वार, तां पॉर , त्यें म्हातारं वगैरे. ओ' कारही तसाच. कुठे ऑ होतो तर कुठे यो होतों. आता इथे प्रतिसादांमध्ये भिरंड या फळाचा उल्लेख आहे. प्रमाण मराठीत ते भिरंड आणि ती भिरंडे होईल तर किनारपट्टीवर तां भिरंड आणि तीं भिरंडां होईल. उत्तर कोकणात ' जल्ला मॅला करपटला' म्हणतात तर दक्षिणेकडे जळ्ळें/ जळ्ळां करापलां' म्हणतील. घाटावर येतंय, जातंय चालतंय (की) म्हणतील. असो.

मस्त लेख हेमाताई!

माझी एक जूनी रिक्षा: रातांब्यचे पन्हे मॅगीने दिलेल्या फोटोत आहे ते.

अगं हिरा, माझे प्रतीसाद कसले अभ्यासपूर्ण? उलट तुझेच प्रतीसाद भरभरुन असतात. कालपासुन लिहीन म्हणत होते. तू बियांची खूप सुंदर माहिती दिली आहेस. माझ्यासारखीला हे खूप नवीन आहे. पण एक आहे ममो व जागुच्या लेखांमुळे कोकणाचे वैभव सतत नजरेसमोर रहाते. कोकणाने काय नाही दिले ! आता परत एकदा जायचे आहे कोकणात. पण योग केव्हा येईल माहीत नाही.

साधनाची पण मजा आहे. गावाकडची नै शुद्ध हवा, निसर्गाने भरभरुन दिलेले देणे अनुभवायला मिळणे हे भाग्य नाहीतर अजून काय !

फोटो माझा नाही, नेटवरून घेतला. सावंतवाडीत कोकम तेल मुटयाल मिळतात. गावी गेले की फोटो घेईन

किती मस्त माहिती / फोटोची भर घातली आहे सगळ्यांनी.
आता फक्त कोकम फुलांचा फोटो राहिलाय, तो द्या कोणीतरी.
हीरा आता भिरंडचा उच्चार हवाय मनीमोहोरना तो सांगा. मी ऐकलाय पण अचूक करता येत नाही.
भिर्ण्डा कसे वाचाल मनीमोहोर तसे. ण नाकात हलकाच.

बाकी कोकम तेल फोटो नेटवर शोधताना कोकमाचा आयुर्वेदातील उल्लेख सापडला. हिमालयाचे वृक्षाम्ला प्रॉडक्ट आहे. वजन कमी करणे आणि रक्तातील चरबी संतुलित ठेवणे यासाठी. म्हणजे नारळ सढळ हाताने वापरताना पदर्थात कोकम टाकणे यात चव + आरोग्य हे दोन्ही हेतू साधलेत आपल्या पाककृतींनी.
किती गोष्टी माहीत नसतात आपल्याला !! पण जे पूर्वापार होत आलेय त्यालाही काही बैठक आहे. गरज जाणून घेण्याची आहे.

देवकी, फुटी कढी कशी करतात नारळ दूध नाही तर? फक्त कोकमाचा अर्क + त्याला फोडणी?

माझ्या आजोळवरून आलेले आहे,
टाकते फोटो उद्या / परवा.
माझ्याकडाचॅ हलके गुलाबी आहेत. घरचेच गडी काढतात तेल.

नारळ दुध न वापरता फक्त सोलांची हिरवी मिरची, लसूण, कोथिंबीर लावून बनवतात त्याला तिवळ/ टिवळ असं म्हणतात ना?

हिरा नाही हो माझे प्रतिसाद फार साधे असतात, कोकणांत माहेर सासर असून मला फार माहीती नसते. हेमाताई कोकण, घर, सण याबद्दल जितकं समरसून लिहीतात तेवढं काही मला सांगता येणार नाही. तुम्ही खूप ग्रेट आणि विनयी आहात. आत्ताचा प्रतिसाद पण मस्त माहीतीपुर्ण.

फुटी कढी म्हणजे कोकमं भिजवलेलं मीठ साखर थोडी मिरची लावलेलं तूप जिऱ्याची फोडणी दिलेलं पाणीच असतं अस मला वाटतंय. >>> हो ती जरा उकळवायची, फुटते ती. सा बा फुट्या सार म्हणतात त्याला. मी केलं तर आलं, लसूण, कोथिंबीर पण घालते, फोडणीत कढीलिंबाची पानं म्हणजे कडीपत्तापण घालते. गरम गरम नुसतं प्यायला ते सार मस्त. मी कधी कोकम चिंच मिक्स पण करते.

रातांब्याचं पन्हं वाचून आले मीही.
आमच्याकडे ताज्या कोकमांच्या सालींचे हाताने मोठे तुकडे करून पाण्यात भिजत घालतात. जरा वेळाने त्यात मीठ, साखर, जिरेपूड, बास. चव छान लागतेच, पण रंग अहाहा!

वावे दे टाळी! मी सरबताचा फोटो टाकलाय ते अस्संच आहे.
माधव, पन्ह भारी दिसतंय एकदम. आता करून बघेन नक्की.

ही घे टाळी!

देवकी, फुटी कढी कशी करतात नारळ दूध नाही तर? फक्त कोकमाचा अर्क + त्याला फोडणी?>>>>>> हो. गोव्याला भातावर घेतली होती.सोलांच्या पाण्यात हि.मि.,कोथिंबीर चिरून घातली होती.आता आठवत नाही नक्की पण हिंगराईची फोडणी होती बहुतेक.हिंगाचा स्वाद आठवतो.त्यात चिमूटभर साखर घालायची. तूप-जिर्‍याची फोडणी नव्हती.

सा बा करतात तुप जिरं फोडणी, म्हणून मीही करते. हिंग पण घालते. नुसतं प्यायला जास्त आवडतं मला असं.

माहेरी फुट्या सार माहीती नव्हतं मला, साबा करतात म्हणून समजलं.

तुप जिरं फोडणी, म्हणून मीही करते.>>>> तेही नुसतं प्यायला चांगलं लागेल ना!

ओके, देवकी, अंजू, मनीमोहोर.... कळले.
सुपासारखे दिसणार, लागणार. करून बघायला पाहिजे थोड्या प्रमाणात.

हा आमचा अर्ध मुटियार. आधी पूर्ण होता पण एकदा खूप लावून अर्धा केला.हा कुठून घेतला आठवत नाही, त्यात थोड्या इम्प्युरीटीज आहेत.एकदा वितळवून गाळला की नीट होईल.

आणि हा त्याचा बंगल्यात राहणारा सूट बूट वाला इंग्लिश बोलणारा हाय फाय भाऊ.

अरे इकडे तर धमाल चालली आहे. सगळीच माहीती, फोटो भारी. मी ममोंच्या फेबुवरच्या पोस्टवर म्हटलो होतो तेच म्हणेन. आम्हा घाटावरील लोकांना हे अगदी अचंबीत करणारं आहे. प्रत्यक्ष पहायचा तर संबंधच नाही पण उच्चार वगैरे तर कल्पनेत पण येणार नाही. कुणी तरी म्हटलेय ना वर तसे ही सगळी माहिती संकलीत व्हायला पाहीजे अगदी.

यो च्या मागे लागुन त्याच्या गावी जाणार आहे मी आता.

साधनाताई तु माझे ओतुरचे शेत घे आणि मला तुझे गावाकडचे दे.

सुंदर लेख! कोकम हे सुपर्फ्रुट म्हणून सध्या प्रसिद्धी पावत आहे.

दोन्ही ला (गोळा आणि बाटलीबंद) एक तेलकट वास आहे.पण तो कोकम चा सुगंध आहे का माहीत नाही.कैलास जीवन ट्यूब मध्ये वर तरंगणाऱ्या तेलासारखा किंवा अमृत मलम सारखा तो नाही.नुसताच सौम्य तेलकट आहे.बाटलीबंद चा वास मध्ये मध्ये खवट शेंगदाण्या सारखा पण वाटतोय म्हणजे ते कदाचित एक्सपायर झाले असेल.