स्वप्नातलं भविष्य (भाग २ रा )

आपल्याला मामांनी पकडल्यासारखे तिला वाटू लागले. मग त्यांच्या तोंडून शब्द आले , " रेखा , अगं वेळ जात नाही म्हणून घराची झडती घ्यायला निघालीस की काय ? " तिला तो आवाज खोलीच्या ऐवजी गुहेच्या तोंडाक्डून आल्या सारखा वाटला. मामा आत आले, आणि खोलीचा दुसरा दरवाजा बंद करून त्यांनी तिचा हात घट्ट धरून तिला खोली बाहेर आणले. मग ते थोड्या जरवेनं म्हणाले, " जा, तोंड धुऊन घे आणि चहा टाक. " तिने हात सोडवून घेत त्यांच्या चेहऱ्या कडे पाहिले. त्यांचे डोळे कसल्यातरी विक्षिप्त लालसेने लकाकल्यासारखे दिसले. ती धावतच विहिरीवर तोंड धुवायला गेली. तिला अगदी चोरट्यासारके झाले. ती रात्र मामाही काही बोलले नाही आणी तीही. त्यांची नजर चुकवीत तिने सर्व कामे यंत्रवत केली. तिची नजर अजूनही त्या खोलीकडे जात होती. तरीही त्यांनी त्या खोलीला कुलुप लावले नव्हते. तो भिंतितला जिना नक्की कुठे जात होता, काय माहीत ? पहिल्या खोलीत जी खिडकी पाहीली तोही जिनाच होता की काय ? उरलेल्या दोन्ही खोल्यांमध्ये असेच जिने असावेत. या सर्व खोल्या आतील जिन्यानी एकमेकींना जोडल्या होत्या कि काय म्हणजे कुलुपं केवळ एक देखावा होता. नंतरचे एक दोन दिवस पुन्हा सगळे सुरळीत चालू झाले.

एक दिवस रात्री तिला अचानक कोणाच्या तरी पाय घाशीत चालण्याच्या आवाजाने जाग आली. तिने घाबरून आजूबाजूला पाहिलं. आता महिनाभर ती इथे होती. पण असा आवाज ती प्रथमच ऐकत होती. मग तिने उठून मामांच्या खोलीत डोकवून पाहिले. त्यांच्या घोरण्याचा तेवढा आवाज येत होता. ती पाणी पिऊन पुन्हा झोपण्याचा प्रयत्न करू लागली. पण ते कठीण होतं. थोड्या वेळाने तोच आवाज वरच्या तक्तपोशीतून येत होता. म्हणजे नक्कीच वरच्या खोली तून येत होता. तिथे मामा तर नव्हते. मग ..... कोण होतं ? वरच्या सर्व खोल्यांना तर कुलपं होती. भलताच भास होतोय असा विचार करून तिने झोपण्याचा प्रयत्न केला. पहाटे केव्हातरी तिला झोप लागली. ती रोजच्यापेक्षा जरा उशिराच उठली. तिने सकाळची सगळीच कामं मरगळलेल्या मनस्थितीत केली. ती दिवाणखान्यात डोकावली. मामा कागदपत्र पाहात होते. मध्येच ते आत आले आणि म्हणाले, " रेखा ,माझा भाचा , सुहास थोड्याच दिवसात येतोय. कधी ते काही कळवलं नाही . तो पोस्टात फोन करून सांगेल. जरा आवराआवर करून ठेव. काही किराणा आणायचा असेल तर सांग. "तिने हो म्हंटलं. ती त्यांच्यापुढे जायला घाबरत होती. मागच्या प्रसंगा बद्दल काही बोलले तर ? पण ते काही बोलले नाही. तिने नैनाकडे पाहिलं. तिला शाळेत घालायला हवं. आपणही काम शोधावं. घरी बसून आपण करणार तरी काय ? ग्रामिण बँकेत तिचं खातं होतं. पण ते बंद झालं होतं. मग ती नैनाच्या शाळेबद्दल आणि आपल्या कामाबद्दल मामांशी बोलली. त्यावर मामा म्हणाले, " नैनाला शाळेत घालायला हवं हे खरं , पण तू काही काम करावस असं मला वाटत नाही. तुला इथे काय कमी आहे ? आपल्याला पुरतील एवढे पैसे मिळतायत. " थोडक्यात तिने आपल्यावर अवलंबून राहावं. नेमकं तिला तेच नको होतं. लवकरच तिने पाटी पेन्सील विकत आणली आणि नैनाला शिकवू लागली. दिवस जात होते. नैना शिकत होती. रेखालाही समाधान वाटत होतं.

एका रात्री तिला बरेच वर्षांनंतर तिचं परिचित पण भयंकर स्वप्न पडलं. स्वप्नात ती लहान होती. पिवळ्या रंगाचा शेंदरी डिझाईन असलेला फ्रॉक तिने अंगात घातला होता. केसांच्या दोन वेण्या तिच्या खांद्यांवर लटकत होत्या. त्यातलीएक वेणी पांढऱ्या केसांची आणि दुसरी काळ्या केसांची होती. वय सात आठ वर्षांचं असावं . स्वप्नात वय काय आणि रूप काय , काहीच अर्थ नव्हता. ती अशीच वैराण ठिकाणी फिरत होती. ती तिथे कशी आली माहित नाही. एक मोठं माळरान होतं. त्यावर अधेवट हिरवं , अर्धवट सुकलेलं असं काँग्रेस गवताचं रान माजलेलं होतं. तिथे बऱ्याच ठिकाणी लहान मोठी फुटकी थडगी होती. आणि त्यातून वड पिंपळ उगवलेले दिसत होते. तिला त्या बद्दल काहीच भावना झाल्या नाहीत. ती त्या माळरानावर अशीच चालत सुटली. स्वप्नात अंधुक उजेड होता. चालता चालता एका थडग्या सारख्या चौथऱ्याला पाय लागून ती धडपडली. उठताना मात्र तिने आवाज ऐकला. काहीतरी घसकटून बाहेर यायचा प्रयत्न करीत होतं. ठेचाळलेल्या थडग्याचा दगड थोडासा वर उचलला गेला होता. त्यातून दोन सुकलेले बांगड्या घातलेले हात तिला दिसले होते. ती स्त्री होती हे नक्की. ती विस्मयाने वाकून त्या थडग्या कडे पाहू लागली. दगड चांगलाच जड होता. फटीतून दिसणारे हात चांगलाच जोर लावित होते. आतून आवाज आला , " ए , कार्टे , .... बघतेस काय ?... ‌सरकव की दगड. " रेखाचा श्वास वरखाली झाला . तोंड उघडं पडलं. घसा सुकला आणि धपकन तिच्या छातीवर दगड कोसळल्यासारखं वाटून ती झोपेतून उठली . रेखा दिवाणखाना आणि स्वैपाक घर यांना जोडणाऱ्या खोलीत झोपत असे. दिवाणखान्याचा एक दरवाजा त्तिच्या खोलीत उघडत असे. तिने आजूबाजूला पाहिलं. ती बिछान्यावर आहे हे कळायला काही मिनिटं लागली. बाजूला कोणाचं थडगं तर नाही म्हणून तिने चोरून पाहिलं. पण तिथे नैना झोपली होती. मग अचानक तिला घाम सुटला. ती भानावर आली. जवळच ठेवलेल्या लोटीतून तिने घटाघट पाणी प्यायलं.

मग तिला आठवलं की हे स्वप्न सात आठ वर्षाची असल्यापासून ते अगदी चौदा वर्षांची होई पर्यंत तिला अस्वस्थ करीत असे. वर्ष सहा महिन्यातून एकदा तरी त्याची हजेरी असे. आत्या जवळ झोपली होती तरी ती अशी च घाबरून उठली होती. सगळं समजल्यावर आत्याने तिला नदी पलीकडे बसणाऱ्या कुठल्याशा मांत्रिकाकडे नेलं होतं. तेही तिला भयानकच वाटलं. नदीला पाणी फार नसायचं. त्यातून आत्याचा हात धरून चालत ती पली कडच्या किनाऱ्यावर गेली होती. तो बहुतेक शनिवार असावा. तिन्हीसांजेची वेळ होती. एका मोठया खडकावर जटा पिंजारून एक माणूस बसला होता. त्याचा वरचा भाग सगळा उघडा होता. त्याच्या गळ्यात कवड्यांच्या आणि हाडांच्या भरगच्च माळा होत्या. त्याचा चेहरा काळसर लालसर होता. कित्येक दिवसात त्याच्या अंगाला पाण्याचा स्पर्श झाला नसावा मोठ मोठे गारगोटीसारखे स्थिर डोळे कुठल्याशा नशेने लालसर झालेले होते. लालबुंद कुंकवाने त्याचे कपाळ बरबटले होते. ओठ आणि दात काळसर निळसर होते. तो हसला की एखादा पशू हसल्यासारखा वाटत होता. त्याच्या समोर शेकोटीवजा आग पेटलेली होती. आजूबाजूला चित्र विचित्र आकाराची भांडी आणि काही मानवी हाडं पडली होती. आत्याने त्याला नमस्कार केला व तिलाही करायला लावला होता. तिला तो मांत्रिक मुळीच आवडला नव्हता.ती अंग चोरून थोडी लांबच उभी होती. त्या दिवशी तिने हिरवट रंगाचा परकर पोलका घातला होता. आत्याने त्याला स्वप्नातल्या सगळ्या गोष्टी सांगितल्या. त्यासरशी त्याने कोणत्यातरी अगम्य भाषेत पुटपुटत कसले तरी दाणे आणि पूड समोरच्या आगीत फेकले होते. मग खूप मोठा जाळ झाला. ती तर घाबरूनच गेली. आत्या म्हणाली, " बाबा देखो ना, ये मेरी बेबी बडी तकलीफ मे है. आप कुछ करोगे तो उसको जीवनदान मिलेगा. ". बसलेल्या मांत्रिकाने आगीत तसाच हात घातला. एक दोन पेटती लाकडे बाजूला करून त्याने कसलीशी तार काढली. आणि करंगळी एवढी बाजूलाच पडलेली लाकडाची काळी बाहुली घेऊन तिच्या गळ्याला तार करकचून आवळली. मग एक लोखंडी ताईत घेऊन तो त्या तारेत घट्ट बांधला. मग तिन्ही वस्तू हातात धरून मोठ्याने , "ढं . ढं .. जिष्णोई, बिष्णोई.. ठं.. ठं चंडिका माई ओम फट.. फट ‌स्वाहा" म्हणून त्या तिन्ही वस्तू जरावेळ आग्नीत धरल्या आणि आत्याला रेखाचा परकर वर करायला सांगितला. मग त्याने त्या तिन्ही वस्तू एका पुरचुंडित बांधून तिच्या भोवती तीन वेळा उतरवीत तिच्या कमरेला घट्ट बांधल्या होत्या. आणि विचित्र आवाज काढीत हासून म्हणाला, " ये ताईत कभी नही निकालना बेटी. जब निकालोगी तभीसे मुसीबतमे पड जायेगी. " आत्याने त्याला थोडे पैसे आणलेला शिधा दिला. मग दोघी नमस्कार करून नदीतून चालत घरी आल्या. एक गोष्ट मात्र खरी होती, कमरेला बांधलेली पुरचुंडी जोपर्यंत तिथे होती तोपर्यंत मात्र तिला हे स्वप्न कधी पडले नाही.

लग्न झाल्यावर मात्र , कशावरही विश्वास न ठेवणाऱ्या अविनाशने तिला ते काढून फेकायला लावले होते. पण त्यामुळे म्हणा किंवा मांत्रिकाचे बोलणे अंतर्मनात गेल्यामुळे म्हणा हे स्वप्न आता तिला परत पडलं होतं. आता तो मांत्रिक भेटणं पण कठीण होतं. नंतरची रात्र तिने जागून काढली....... सकाळ झाली. ती आळसातच उठली. तिचा आज मूड खराब होता. रात्रीच्या स्वप्नाने आलेली बेचैनी जायला तयार नव्हती. मग तिला एकदम "क्लिक झालं. आपण उघड्या खोलीच्या आतिल दरवाजातून पाहिलेले दृश्य असेचहोते. फक्त थडगी दिसली नव्हती. तो विचार करून ती शहारली. एकदा जाऊन पाहिलं पाहिजे. पण खरच थडग्यातली बाई दिसली तर ? तर ? ....... या विचाराने तिला हपापा लागला. तिचा ऊरात अचानक जडपणा आला. कशीतरी ति त्या भावनेतून बाहेर आली. मामांशीही ती आज फार बोलत नव्हती. सकाळचे साडेदहा बाजत होते. मामा अंघोळीला विहिरीवर गेला होता. दिवाणखाना वगैरे लावित होती. तेवढ्यात एक माणूस दरवाजाशी डोकावला. उन्हातल्या सावलीमुळे तिला ते जाणवलं. येणारा साधासा गावकरी होता. त्याच्या कमरेला गुडघ्यापर्यंत पोचणारं मळकट धोतर होतं. वरचा भाग उघडाच होता. खांद्यावर एक कांबळीसारखी चादर आणि डोक्याला धोतरासारखच कळकट रंगाचं मुंडासं होतं. हातात काठी होती. वय चाळीस एक असलं तरी परिस्थितीने त्याची चांगलीच दमछाक केली होती. तो थोडा वाकला होता. पायात वाहणा नव्हत्या. त्याने थोडे अधिक वाकून तिला नमस्कार केला आणि पायरी जवळच तो हातातली काठी उभी धरून उकिडवा बसला. ओ काहीच बोलला नाही. त्याला मामांना भेटायचं होतं. आत जाऊन रेखाने पाणी आणलं. पाण्याचा पेला त्याला देत म्हणाली, " घ्या काका, पाणी घ्या. " त्याने तो पेला तोंडाला लावून परत तिच्यापुढे डोकं टेकलं. तेवढयात आतल्या दारात मामा आले.

गुंडाळलेल्या ओलसर टॉवेलला जानवं करकचून पुसत ते पाहात राहिले. पाणी दिलेलं आवडलं नसावं. ती आत उभी राहून त्यांचं पुढचं बोलणं ऐकू लागली. ती गेलेली पाहून मामा म्हणाले, " काय रे खडपा , भडव्या, सकाळी सकाळी तुझं काय काम आहे रे ? पैशे आणलेस कां ? ... आं ? उगा वेळ घेऊ नको माझा. .. ̱गुमान जा बघू. " खडपा डोळ्यात पाणी आणून म्हणाला, " मामा , पोराला लई ताप हाय बगा. " तुच्छतेने मामा म्हणाले, " अरं मग तालुक्याला डाक्टर कडं जाण्याचं सोडून इथं कशाला आलास ?
खडपा अजिजीनं म्हणाला, " म्या ल्हान मानूस . डागदराकडं काय जानार ? आमचं डागदर तुमीच बगा. काल रात्रीपासून प्वोर निसता तापलाय बगा. मामा , मागं येक भांडं तुमच्याकडं ठेवलं व्हतं बगा. त्यातूनच औषध घीन म्हनतोय त्यो . लई खिजलाय बगा. आता काय करनार ? पोरवय हाय. वाईच त्ये भांडं त्येवडं येका दिसाला द्येता का ? पुन्यादा माघारी आनीन बगा. पोराची आन. ..... असं म्हणून कळवळून त्याने समोरच्या पायरीवर लोटांगण घातलं.

मामांना आठवलं. हातापाया पडून खडपानी पैशे घेतले होते . काळं पडलेलं का होईना पण भांडं चांदीचं होतं. भडव्यानी कुठून चोरून आणलं होतं की काय कोण जाणे. दोनशे रुपये तरी आले असते. पंचधातूच आहे असं म्हणून आपण पन्नास रुपय हातावर टेकवले होते. या आडूमाडू लोकांना काय कळणार, चांदी आहे का पंचधातू ? आता ते भांडं परत द्यायचं ? आत्तापर्यंत त्याने तीस रुपये दिले होते पण ते व्याजापोटीचे होते. विचार करून मामा म्हणाले, " असं बघ खडपा, गहाणवटीचा जिन्नस दिला तर पैशे बुडाले का नाही माझे ? , ... आं ? काय म्हणतोय मी ? " हात जोडून खडपा म्हणाला, " आता तुमीच मायबाप आमचे. काय बी करा , अन माझ्या पोराचा जीव त्येवडा वाचवा. म्हंजी जालं बगा. " आधीच बेरकी असलेले डोळे अधिकच बेरकी करीत हलक्या आवाजात मामा म्हणाले, " खडपा, भांड तर गड्या तुला तसं नाही मिळायचं. पण एक बात आहे. "
खडपाचे डोळे आशेने चमकले. म्हणाला, " सांगा की मामा. " जानव्याच्या किल्लीने कान कोरीत मामा म्हणाले, " गंगी आता मोठी झाली असल नाही ? ...... त्याची प्रतिक्रिया अजमावित मामा पुढे म्हणाले, " नाही म्हणजे,रातच्याला गंगीला आणून सोड अन भांड घेऊन जा. दोन चार दिस राहील माझ्या कडं. ... भांडं आणून दे आणि गंगीला घेऊन जा. काय ?.... " आत उभ्या असलेल्या रेखाला गंगी एवढच ऐकू आलं.

खडपाची आग मस्तकात गेली. पण ती दाबून म्हणाला, " मामा तुमच्या ल्येकीवानी पोर, अन तिलाच मागतायसा ? "

मामा म्हणाले, " बघ बाबा, मी पडलो सावकार माणूस. आता तुझी सोय पाहायची मग तू माझी सोय नको पाहायला ? जा राधेला विचारून ये. ते बघ भांडं तुझ्या समोरच आहे. "

राधा , खडपाची बायको. गंगी आणि मंजा (मंजुनाथ) ही त्यांची दोन मुलं. खडपा हादरला. काहीही बोलला नाही. काठी आपटीत अधिकच म्हातारा होत तो गेटाबाहेर पडला. उन्हाला रणरणायला नुसता ऊत आला होता. कसातरी भेलकांडत तो घराशी पोचला. सकाळपासून पोटात अन्नाचा कण नव्हता. बारा वाजत आले. त्याला पाहून राधा बाहेर धावतच आली . म्हणाली, " आन्लं का भांडं. ?.... आं ? अवं काय इचारलं म्या ? पोर हातपाय वाकडं करतय बगा. " नवऱ्याचा चेहरा पाहूनच तिला काम न झाल्याचं समजलं. त्याची मजबुरी पाहून हळुवार आवाजात ती म्हणाली, " काय म्हनले मामा ? न्हाई द्येत का ?... काय वो ? "
खडपा पडेल आवाजत म्हणाला, " तसं न्हाई, देतील पन .... पन............ " राधा खेकसली. " अवो पन पन काय करतासा ? काय म्हनला त्यो माजोरडा ?....... खडपा तिच्या चेहऱ्याचा अंदाज घेत हलक्या आवाजात म्हणाला, " रातच्याला गंगी पायजेल, मंग मिललं भांडं..... " . मार पडणार याची खात्री असलेला शाळकरी पोराचा घाबरट भाव त्याच्या तोंडावर होता. राधेनं मग शिव्यांच्या फैरी झाडल्या. " मेल्याचं मढं लावलं गाढवाला. आरं मुडद्या. " तिनं त्या तिरिमिरीत गवताच्या गंजीवर पडलेला विळा उचलला. तिला अडवीत खडपा म्हणाला, " अगं , अस्म काय करतीस ? ऐक माजं . आपन आपन गरीब मानसं. काय वंगाळ झालं तर पोलीस आपल्याला पकडतील. "

त्याला बाजूला ढकलीत ती त्वेषानं म्हणाली, " तुमी ऱ्हाऊ द्या. तुमच्यानी काय बी न्हाई व्हायचं. म्याच करतो आता काय ते. निस्त ऐकून घ्येतलत. कानफटीत न्हाई मारली का मामाच्या ?, हलकट मेला, मढं बशिवलं मेल्याचं. ". दात ओठ खात पदत खोचून ती निघाली.. ... खडपा तिला आवरायला धावला. तेवढ्यात आतून गंगी ओरडली. " आये, मंजा वघ कसं करतोय ? "

मंजाचं नाव ऐकल्यावर विळा टाकून ती आत धावली. मंजाला आकडी येत होती. जेमतेम पेजेवर त्यांचा दिवस गेला. धान्य असूनही शिजवायचं राधाला सुचलं नाही. कशी तरी दुपार सरली. संध्याकाळच्या सुमारास मंजाच्या तोंडाला फेस आला आणि त्याने डोळे फिरवले मंजा त्यांना सोडून गेला होता. त्याचे थंडगार अंग पाहून ते सगळेच मग गळा काढून रडू लागले.

खडपा गेल्यावर रेखाला मामांचा खूपच राग आला. मामा मात्र खुषीत दिसले. संध्याकाळचे सहा वाजले. दोन्ही खोल्यांमध्ये आणि स्वैपाकघरात कंदिल लावले. कंदिलाच्या मंद प्रकाशात मामा कुणाची तरी वाट पाहत असल्याचे तिला दिसले. नक्कीच ते गंगीची वाट पाहात असणार. हे नक्की काय आहे ? मामा गंगीची वाट का पाहतायत ? तिचा काही वेळ तरी असाच गेला. मग एकदम तिला
आठवलं दोन दिवसांपूर्वी मामांचे डोळे विचित्र लालसेने लकाकत होते.त्यावेळी आपल्याकडे ते रोखून पाहात होते. आत्या म्हणालीच होती , मामा बुभुक्षितासारखा बघतो. खरं की काय ? आपण इथे कुठे अडकलोय ? बाहेर तरी कोणाकडे आपल्याला थारा आहे ? आपण अविनाश असताना अगदीच पुढचा विचार कसा केला नाही.? पण आपल्याला तरी काय माहीत अविनाश असा सुरुवातीलाच आपली साथ सोडून जाईल म्हणून.?
मामा वाट पाहात होते. पण कुणीही आलं नाही . गंगी की कोण तीही आली नाही की खडपाही फिरकला नाही. मग आज आपली पाळी की काय ? ती कल्पनेनेच शहारली. मामांच्या तोंडावर निराशा आली. रात्रीची जेवणं कशीतरी उरकली. मामाचा जेवणातला उत्साह पार गेला होता. नाहीतर जेवताना ते सतत बडबड करीत. ते जेवढे गप्प राहिले तेवढी रेखाची भीती वाढू लागली. झोपताना तिने हळूच खोलीच्या दाराला अडसर लावला. नैनाला आज लवकर झोप येत नव्हती. तिला गोष्ट ऐकायची
होती. कशितरी दामटून तिने तिला झोपवली. साडेअकराच्या सुमारास ती गाढ झोपली. मग मात्र तिला डुलकी यायला लागली. तिला झोप लागून जेमतेम तास झाला असेल, तक्तपोशीतून पाय घाशीत चालल्याचा आवाज मोठ्याने येऊ लागला. तो बराच वेळ येत राहिला. तिची झोप मोडली . आज आवाजाबरोवर बोलण्याचाही आवाज येत होता. कोण होतं बरं वर ?. .... नक्कीच दोघे असणार. तिने आवाज न करता
खोलीचा अडसर दुर केला. ती मामांच्या बैठकीच्या खोलीत हळूच डोकावली. पण तिथे मामानव्हते. कुठे गेले असतील तिला कळेना. मग ती मागे आली. तिचे लक्ष सहज बंद खोल्यांकडे गेलं त्यांची कुलपं तशीच होती. पण कुलुप नसलेली खोली मात्र अर्धवट उघडी होती. आता मात्र तिची छाती धडधडू लागली. या क्षणी इथून नैनाला घेऊन पळून जावं अस वाटू लागलं. पण काय करणार ? त्यापेक्षा हे काय रहस्य आहे ते तरी
पाहावं मग काही दिवसांनी इथून निघून जावं. ती दबक्या पावलांनी अर्धवट उघड्या खोलीकडे पोचली. तिने आत पाहिले. काहीच हालचाल नव्हती. म्हणून ती आत शिरली. भिंतीतल्या जिन्यावरून कंदिलाचा पिवळत प्रकाश पाझरत होता. जिन्याच्या पायथ्याशी काळोखात पूर्ण बुडलेली ती उभी होती. धीर करून ती दोन पायऱ्या चढून ती वर उभी राहिली. आता तिला बोलणं स्पष्ट ऐकू येत होतं. मामा म्हणत होते.
"सदा, जेव बाळा. जेव. बघ रेखानी छान जेवण केलय बघ. " .... हा सदा कोण ??? आणखी एक पायरी वर चढून तिने पाहिले. तिला पाठमोरे बसलेले दिसले. मध्ये ठेवलेल्या कंदिलाच्या प्रकाशात तिला समोर वेड्या वाकड्या अवस्थेत बसलेला एक माणूस दिसला.
माणूस कसला जिवंत प्रेतच ते . डोक्यावरचे केस विलक्षण वाढलेले.खप्पड चेहेऱ्यावर कवटीच्या खोबणीत खोल बसलेले मोठे पण निस्तेज डोळे , टोकदार नाक , वाढलेली दाढी आणि दात पुढे असलेला करपट चेहरा. विक्षिप्तपणे " आ " करून मामांच्या हातातला घास घेण्यासाठी पुढे वाकला होता. त्याच्या ओठाच्या कोपऱ्यातून भरमसाठ लाळ गळत होती. मामांनी त्याला घास भरवला. आणि मग तो रडणाऱ्या आवाजात हसू लागला. शी... हे भूत आहेकी काय ? आणि मामा त्याला का जेऊ घालत होते ?
दोन चार घास खाल्ल्यावर ते सदा नावाच भूत म्हणालं, " प्रभा, मला बाहेर काढ ना.... मला खाली ने... कमळी ?... ‍जेवली ? ... कमळी जेवली ?. मारू नको ... मारू नको तिला.... प्रभा मला बाहेर काढ ना .... मला बाहेर काढ ना. "
ही कमळी कोण ? काय माहित्त. ... तो वेडेवाकडे हात वारे करीत ओरडत उभा राहिला. त्याच्या अंगात जुन्या पद्धतीचा अर्ध्या बाह्यांचा सदरा आणि खाकी हाफ पँट होती. ती चांगलीच घाबरली. आणि तिचा खालच्या पायरीवरचा पाय फटकन सटकला. ती एक पायरी आवाज करीत खाली आली. आवाजासरशी मामा गर्रकन वळून जिन्याकडे धावले. रेखा पण पटकन उडी मारून कशी तरी आपल्या अंथरूणा पाशी
पोचली . डोक्यावर पांघरूण घेऊन ती पडून राहिली. कोण आहे ? कोण आहे ? म्हणत मामा खाली आले. पण त्यांना कोणीही दिसले नाही. त्यांनी रेखाच्या खोलीत पाहीले पण ती झोपलेली दिसली. मांजर असावं असा समज करून ते परत वर गेले‌. सदा अर्ध्या जिन्यात उभा होता. त्याला दामटून त्यांनी खाटेला बांधला. त्याचं भेसूर आवाजातलं ओरडणं ऐकून रेखाच्या अंगावर काटा आला. मामा कंदिल घेऊन खाली आले
आणि सदाची ताटवाटी त्यांनी स्वैपाकघरातल्या मोरीत नेऊन ठेवली. " साल्याला रोज खायला घालतो म्हणून मस्ती आलेली आहे झालं. खाणं बंद केलं पाहिजे " असं पुटपुटत ते दुसऱ्या दाराने दिवाणखान्यात शिरले व थोड्याच वेळात घोरू लागले. .... ती विचार करीत होती. हा सदा मामांचा भाऊ तर नाही ? वेडा ? बाप रे. .. ही कमळी कोण ? सदाच्या चेहेरा तिच्या डोळ्यासमोरून जाईना. त्याचे ते निस्तेज डोळे. जणू
काही बरेच दिवसांनंतर कबरीतून काढलेले प्रेतच. शून्यात टक लावून पाहणारे दिशाहीन डोळे काही केल्या तिच्या डोक्यातून जाईनात. खूप लांबवर त्याला काहीतरी दिसत असावे. आता तिला " त्या " खोलीत जाण्याची भीती वाटू लागली.
गावात गावदेवीची जत्रा भरली. मामा सकाळीच तयार झाले. जाताना त्यांनी नैनासाठी शंभर रुपये दिले आणि तिला जत्रेला घेऊन जायला सांगितले. ते मात्र एकटेच निघून गेले. रेखाला जत्रेला जाण्याचं काहीच कौतुक नव्हतं. तिने लहान पणी खूप वेळा जत्रा पाहिली होती. तिला पाहायचं होतं की वाड्याच्या " त्या "खोलीतून बाहेर जाणारा दरवाजा उघडा का होता . आणि तो कुठे जात होता. वाड्याच्या सुरक्षिततेच्या दृष्टीने ते धोक्याचं नव्हतं का ?. पण मामांना सुरक्षिततेची गरज भासत नसावी. किंवा त्यांचे काही इतर उद्योग अव्याहत चालू राहावे म्हणून तर तो उघडा ठेवला नव्हता ना ? मागे कब्रस्तान होतं. मामा नक्की काय करित असतील ? तिला वरच्या खोलीतल्या सदाबरोबर मामांचीही भीती वाटू लागली. तिला सारखं इथून पळून जावस वाटत होतं. पण जायचं कुठे. तिची कुतरओढ ती सांगणार तरी कोणाला ? खरच स्वतःच घर आणि माणूस असण् किती गरजेचं आहे तिला जाणवलं. तिला अविनाशची आठवण झाली. तिच्या जवळ साधा त्याचा फोटोही नव्हता . नेसत्या वस्त्रानिशी तिला पहिली जागा सोडावी लागली होती. तिच्या तोंडातून अचानक हुंदका फुटला. आत्तापर्यंतच्या आयुष्यात तिला इतकं असुरक्षित कधीच वाटलं नव्हतं. आधी आई, नंतर आत्या , आणि नंतर अविनाश अशा आधारानिच तर ती जगत आली होती. तिला आत्याची तीव्रतेने आठवण झाली.ती म्हणाली होती दुसऱ्याच्या आधारानी असं किती दिवस तू जगणार . तिच्या मनाची अवस्था कोंडल्यासारखी झाली होती. बाजूलाच लिहित बसलेल्या नैनाने तिला एकदम विचारलं, " आपण जायचं ना जत्रेला ? " तिला हालवून ती पुन्हा म्हणाली, " चल ना , जाऊ या ना आपण. " ती भानावर आली.

घाईघाईने तिने कपडे बदलले. आणि स्वैपाकघराची खिडकी लावायला म्हणून ती आत गेली. खिडकी लावता लावता . ती परत भूतकाळात शिरली. तिला भास होऊ लागला, अविनाश आपल्या मागे उभा आहे आणि तो आपल्या डोक्यावरून हात फिरवतोय. परंतु ती लवकरच भानावर आली. तिला खोलीत कोणीतरी असल्याची जाणिव झाली. खिडकीवरचा हात तसाच ठेऊन तिने मान मागे वळवली. काही अंतरावर(म्हणजे स्वैपाकघराच्या दारशी) सदा उभा होता. तोंडाच्या कोपऱ्यातून लाळ गळणारा, शून्यात पाहणारा, बोलण्याचा ताळमेळ डोळ्यांच्या हालचालीशी नसलेला, गलिच्छ सदा उभा होता. मधूनच तो गळणारी लाळ शर्टाच्या बाहीला पुसत होता. वर्च्या ओठाची कमान झाल्याने आतल्या काळवंडलेल्या हिरड्या आणि वेडेवाकडे पुढे आलेले दात विचकीत तो तिच्याकडे पाहात होता. अंगात तोच सदरा आणि तीच खाकी पँट होती. ती चरकली. आणि ओरडली, " ए, तू दूर हो. , पुढे येऊ नकोस. ... बघ मी मारीन . " नकळत तिचा हात खिडकीत ठेवलेल्या जड स्टीलच्या पातेल्यावर पडला. सदा हासत म्हणाला, " ए, तू कमळी ना ? तू ... तू प्रभाशी करतेस ते ... ते माझ्याशी कर ना. ... हिः ही : हीः.... " ती घाबरून दोन पावलं मागे सरकली. त्याच्या हालचालींकडे रोखून पाहात आपल्याला जायला जागा मिळते का ते शोधीत होती. तो सावकाश स्वतःचा तोल सांभाळीत एकेक पाऊल पुढे येत होता. तिची पातेल्यावरची पकड घट्ट झाली. मी याला हे फेकून मारीन. ती स्वतःशीच पुटपुटली. एक दो न पावलं ती मागे सरकली. पण खिडकी खालची भिंत तिच्या पायाला लागली. आता आणखी मागे सरकणं कठीण होतं. तो पुढे येतच होता. दरवाजा त्याच्या मागेच होता. तिला एकदम लंगडीच्या खेळाची आठवण झाली. पी. टी. च्या बाईंनी सांगितलं ते आठवलं. तुम्हाला जर दुसऱ्या खेळाडूला चकवायचं असेल तर डावीकडे जातोय असं दाखवून पटकन उजवीकडे वळायचं. म्हणजे धरणारा खेळाडू गोंधळतो. आणि आपल्याला सहज पळता येतं. पण इथला खेळाडूकाय ताकदीचा होता
याचा तिला अंदाज नव्हता. तरीही तिने पातेलं हातात धरून डावीकडे वळल्याचे दाखवले. सदा पण तिकडे भेलकंडला आनी तोल सावरताना धडपडला. तेवढ्यात उजवी बाजू मोकळी झाल्याचे पाहून ती खारीच्या वेगाने दरवाजातून पळाली. नैनाच्या हातातली पाटी फेकून देऊन तिला तयार न करताच ती मुख्य दरवाजातून गेटजवळ आली. आणि एकदाची रस्त्यावर आली. बापरे, काय दम लागला होता तिला. दोन चार मैल धावल्यागत तिची अवस्था झाली होती. छाती चांगलीच धपापत होती. ऊन अजून चढलं नव्हतं. सुटकेचा निश्वास सोडून ती जत्रेच्या मैदानाच्या दिशेने चालू लागली.

(क्र म शः )