कोर्ट - मराठी चित्रपट

रसप यांनी लिहिलेले कोर्ट चित्रपटाचे परीक्षण आणि त्यातला त्यांचा त्रागा माझ्या अजूनही लक्षात आहे,
ते पण हा चित्रपट विसरलेले नाहीत कारण अलिकडेच त्यांनी एका प्रतिसादात या चित्रपटाचा
उल्लेख केला होता.

या सगळ्यामूळे माझ्याकडे या चित्रपटाची सिडी असूनही बघावासा वाटत नव्हता.

पण गेल्या आठवड्याभरात तूकड्या तूकड्याने तो मी बघितला. माझ्या सिडी बघण्याच्या स्टाईल बद्दल
लिहायलाच हवे. समोर टीव्ही चालू ( त्यावर माझ्या आवडते ऑलिंपिकचे सामने ) जेवण चालू आणि
कानाला हेडफोन लावून मी हा चित्रपट बघितला.

रसप यांनी माझी मानसिक तयारी करून घेतली होती, हे मला मान्य करावेच लागेल, कारण
सतत स्क्रीनवर डोळे रोखन हा चित्रपट बघायची गरजच नाही. कोर्टात जश्या तारखा पडतात,
तसाच टप्प्या टप्प्याने बघितला.

त्यांनी लिहिल्याप्रमाणे अक्षरशः कॅमेरा कुठेतरी खुंटीला टांगून ठेवल्यासारखे चित्रण आहे.
त्यांनी काही सीन्सचा उल्लेख केलाय त्याहूनही बरेच सीन्स आहेत. एका सीन मधे वकिलाचा
तोंडावर काळे फासल्यानंतर तो पार्लर मधे जाऊन स्टीम घेतो. त्या सीन मधे दुसरे काही होतच
नाही. पण निदान त्या मशीन मधून वाफ तरी येताना दिसते, तेवढीच हालचाल.
दुसर्या एका सीनमधे तो बेडवर पाठमोरा बसलेला असतो, त्यात तर काहिही हालचाल नाही.
( मला वाटले माझी सिडीच अडकली कि काय )

आणखी एका प्रसंगात वकीलावर "गोयमार" लोक हल्ला करतात, त्याच्या तोंडाला काळे फासतात
हा सर्व प्रसंग घडताना, कॅमेरा मात्र एकाच ठिकाणी बघत असतो आणि हे सगळे कॅमेराच्या अपरोक्ष
घडते.. या मागचे लॉजिक मला कळले नाही.

पण या अश्या कॅज्यूअली बघण्यातून मला यातले काही नर्म विनोद कळले, तेच इथे लिहितोय.
( ते दिग्दर्शकाला अपेक्षित आहेत का ते माहित नाही ) तसेच काही प्रसंगाना दाद पण द्यावीशी
वाटली, ते पण इथे लिहितो.

त्यातला शेवटी शेवटी येणारा कोर्ट बंद होतानाचा सीन ( ज्या बद्दल रसपनी पण लिहिलंय )
मला चक्क आवडला. अर्थात दरवाजा बंद केल्यानंतरचा काळोख नाही.
पण कोर्टात, कामाच्या शेवटच्या दिवशी असेच असते. ( घड्याळ्यात सव्वा सहा वाजलेले आहेत )
कॅमेरा एकाच जागी, म्हणजे जिथे साक्षीदार वगैरे बसतात त्याच्याही मागे आणि स्थिर. जजसाहेब
चेंबर मधे निघून गेल्यानंतरच्या स्टाफच्या हालचाली अगदी अस्सल. हा सीन कसा चित्रीत केला
असेल त्याचे नवल वाटते. कारण हा संपूर्ण सलग शॉट आहे. कॅमेरात दिसणारी कुठलीच व्यक्ती
कॅमेरा कॉन्शियस वाटत नाही.

नारायण कांबळेचे पुढे काय झाले याबद्दल चित्रपट काही बोलतच नाही आणि तेही कोर्ट च्या बाबतीत
अगदी खरे आहे. कुणाबदद्लही कसलीही भावना न दाखवता कोर्टाचे कामकाज कसे चालते, त्याचे हे प्रतीक
आहे. ( माझा स्वतःचा अनुभव मात्र अगदी वेगळा होता. मे. न्यायाधिशांनी अत्यंत प्रेमाने माझी समजुत काढली होती,
पण तो अपवादच असावा.)

कोर्टाचे कामकाज चालते ते कोड ( सी.पी.सी ) नुसार. हे कोड अत्यंत आंधळेपणाने अनुसरले जातात.
याचे एक बोचरे उदाहरण चित्रपटात आहे. केवळ स्लीवलेस ड्रेस घातलाय, म्हणून एका केसची सुनावणी होत
नाही. मला फस्सक्न हसूच आले ( असा कोड आहे का ते माहित नाही. )

आणखी एक मुद्दा म्हणजे कायद्यातील भाषा. एका प्रसंगात सरकारी वकील आक्षेपार्ह वस्तूंची यादी वाचून
दाखवतात. बॉम्ब, केमिकल्स पासून सुरु होणारी हि यादी वगैरे वगैरे सारख्या शब्दावर थांबते. आणि त्या
शब्दांचा आधार घेत सरकारी वकील जे तर्कट लढवतात, ते तर फारच मजेशीर आहे.

आम्हाला काही कायदे सी.ए. आणि बी. कॉम. च्या अभ्यासातही होते ( त्याला दोन तपांहून अधिक काळ
लोटला ) पण त्यातील डोक्यात गेलेली काही वाक्ये तर अजूनही विसरलेलो नाही..
नथिंग कंटेण्ड हिअरइन शाल अप्लाय टु द प्रोव्हायझो ऑफ.... अॅण्ड इव्हन इफ इट अप्लाईज, इट मे बी
सब्जेक्ट टू सच कंडीशन्स अॅन्ड रेस्टीक्र्श्नस अॅज मे बी स्पेसिफाईड............ हुश्श !

आपण अनेक कायदे ब्रिटीशांच्या काळापासून बिनडोकपणे फॉलो करतो आहोत. त्याची काही उदाहरणे
पण इथे आहेत. एक कायदाच ड्रामॅटीक परफॉर्मन्सेस अॅक्ट असे नाव येते ( असा कायदा नाही बहुतेक)
तो असाच जुनापुराणा. ११० वर्षांपुर्वी बंदी घातलेल्या एका पुस्तकाचाही असाच मजेशीर उल्लेख आहे.

या जून्यापुराण्या कलमांबद्दल एक आठवण सांगायलाच पाहिजे. आम्हाला कॉन्ट्रॅक्ट अॅक्ट शिकवायला, अॅड.
गोविलकर होते. त्यांची लेक्चर्स म्हणजे नर्म विनोदांची पखरण असे. त्यांनीच सांगितलेला एक किस्सा.
ते म्हणाले या कायद्यात, स्त्री, वेडसर व्यक्ती आणि अज्ञ बालक ( वूमन, ल्यूनेटीक अॅण्ड मायनॉर ) यांच्या बाबतीत काही कलमे समान आहेत.
"ती तशी का हे मला ( म्हणजे त्यांना ) कळत नव्हते पण कायद्यात आहेत म्हणून वर्षानुवर्षे मी वर्गात शिकवत असे.
तर एका वर्षी एक मुलगी ऊभी राहून म्हणाली, सर मला याचे कारण माहीत आहे. मला नवल वाटले.मी म्हणालो,
अवश्य सांग.
तर ती मुलगी म्हणाली, स्त्रीला यांच्या सोबत ठेवलेय कारण ती एकाची पत्नी असते तर दुसर्‍याची माता !!!"

चित्रपटात येणारी केस तर अत्यंत विचित्र आहे. शाहीर नारायण कांबळ्यावर आरोप काय तर त्यांनी एका
गाण्यात, गटार सफाई कामगारांनी आत्महत्या करा, असे सांगितल्यावर एका कामगाराने आत्महत्या केली.
हा आरोप कुणालाही हास्यास्पद वाटत नाही. आणि तपास अधिकारी, सरकारी वकील आणि अर्थातच
न्यायाधिश.. अगदी सिरियसली या केसचे कामकाज पाहतात.

तपास अधिकारी कसे मूर्खपणे वागतात ते तर यात पदोपदी जाणवते. एकतर साक्षी पुरावे नीट गोळा
करत नाहीत. साक्षीदारांना कोर्टात सादर करत नाहीत इतकेच नव्हे तर तपास करताना देखील, अगदी
बेसिक नियमांचे ( परत कोड ) पालन करत नाहीत.

इथे सर्वच जण डोके गहाण ठेवल्यासारखे वागताना दिसतात. पोलिसांनी केस दाखल केलीय ना, मग ती
बाजू मला लढलीच पाहिजे. हा सरकारी वकिलांचा खाक्या. तपासातले साधे साधे विरोध त्या बाईंच्या नजरेत
येत नाहीत, पण स्वतःच्या आर्ग्यूमेंटस साठी मात्र अनेक पुरावे आणि संदर्भ गोळा केलेले दिसतात.

यातली एकमेक माणुसकी असलेली व्यक्ती म्हणजे तो गुजराथी वकील. त्याचे प्रामाणिक प्रयत्न या सर्व
सिस्टीम पुढे कायमच अपयशी ठरतात. त्याचे बहुतेक अर्ज विनंत्या ( कुठल्यातरी नियमावर बोट ठेवून )
मे. कोर्ट नाकारते. आणि तो ते हताशपणे मान्य करतो. हि केस वर्षानुवर्षे चालणार आहे, हे त्यालाही माहीत
आहे.

मृत व्यक्तिच्या पत्नीची साक्ष तर एकाचवेळी अत्यंत करुण आणि विनोदी आहे ( हा विनोद बोचर्या अंगाने )
पतीच्या मृत्यूनंतर तिचा उदर निर्वाह कसा चालत असेल याची या व्यवस्थेला फिकीर नाही, तिने विचारलेल्या
प्रश्नांची मात्र व्यवस्थित उत्तरे दिली पाहिजेत, हा आग्रह. तिची मानसिक तयारी आहे का याची चिंता केवळ
आरोपीच्या वकीलाला. आणि तिचा, आणखी किती वेळा कोर्टात यावं लागेल, हा प्रश्नही अगदी मार्मिक.

कोर्टातील वातावरण अगदी अस्सल पणे टिपलेय. बहुतेक चित्रण चालू कोर्टातच केले असावे अगदी त्या
प्रॉपर्टीसकट, तरीपण काही बाबी खटकल्या.

१) कुणालाही शपथ दिली जात नाही.
२) एका केसचा पुकारा करताना, प्रतिवादीचे नाव घेतले जात नाही.
३) बेलची सुनावणी होताना घड्याळात सकाळची वेळ आहे ( बेलचे अर्ज सहसा दुपारच्या सत्रात सुनावणी
साठी घेतले जातात.)
४) जज साहेब कोर्टात येण्यापुर्वी अजूनही होशिय्यार चा पुकारा होतो, तो नाही.
५) तूमच्या केसमधे दम नाही, असे जज साहेब प्रत्यक्षात थेट क्वचितच बोलतात.
६) वकील सहसा कोर्टात येताना आणि जातानाही अभिवादन करतात, तसे होताना दिसत नाही.

कोर्टाचे चित्रण फक्त कोर्ट रुम मधलेच आहे. पण त्या वातावरणाचे घटक असलेले नाझर ऑफिस, सर्टीफाइड
कॉपीज मिळण्याचे ऑफिस, बाहेरची गर्दी, आशाळभूत पक्षकार आणि वकिल यापैकी काहीच
येत नाही चित्रपटात.

यातले पोवाडे मात्र अतिशय सुंदर आणि असस्ल आहेत, पण ते पुर्ण नाहीत. दुसर्‍या पोवाड्यात मागच्या फलकावर
दादासाहेब फाल्के असे लिहिलेय, मराठी माणूस सहसा अशी चूक करणार नाही.

आपल्याकडच्या चित्रपटात कोर्टाबाहेरचे न्यायाधिश क्वचितच दिसतात. इथे ते दिसतात आणि त्यांच्या व्यक्तीमत्वाचे काही वेगळेच कंगोरे आपल्याला दिसतात.

कंटेप्ट ऑफ कोर्ट ( कोर्टाचा अवमान ) हा आपल्याकडे अजूनही गुन्हा मानला जातो, त्यामूळे असा बोचरा विनोद
असणारा चित्रपट तयार झाला आणि त्याला मान्यताही मिळाली, याचे मला कौतूक वाटतेय.
तो आणखी योग्य रितीने संकलित केला असता, पटकथेवर जरा जास्त मेहनत घेतली असती, तर पूर्ण चित्रपटही
आवडला असता.