शिप ऑफ थिसीयस.. माझी वैयक्तीक मते

Submitted by दिनेश. on 18 June, 2016 - 07:32

शिप ऑफ थिसस..

हा चित्रपट ज्या वेळी प्रदर्शित झाला होता, त्यावेळी त्या बद्दल बरेच वाचले होते. त्याला अनेक पुरस्कार देखील
मिळाले आहेत. ( मायबोलीवर पण चर्चा झाली होती ) विकिपिडीया वर तर अनेक तज्ञांनी अफाट स्तुति केली आहे.

अगदी अजिबात चुकवू नका पासून नाही पाहिलात तर जीवन व्यर्थ आहे, इथपर्यंत लिहिलेले आहे.
गेल्या भारतभेटीत सिडी नाही मिळाली पण यू ट्यूबवर तो आहे, तो काल बघितला.

खाली जे लिहितो आहे ती माझी वैयक्तीक मते आहेत आणि तसेच ज्यांना अजून तो बघायचा आहे, त्यांनी ती वाचू
नयेत.

या चित्रपटात तीन कहाण्या आहेत. आणि त्या सर्व अवयव रोपणाशी संबंधित आहेत. शिप ऑफ थिसस हा एक पौराणिक गहन प्रश्न आहे. एका जीर्ण जहाजाचे सर्व भाग दुरुस्ती दरम्यान बदलले तर ते मूळ जहाज राहिल का ? आणि अश्या काढलेल्या भागांचा वापर करून जर दुसरे जहाज बांधले, तर मूळ जहाज कुठले ?

याचे आजचे रुप म्हणून या तीन कहाण्या. कहाण्या म्हणून त्या अतिशय सुंदर आहेत. मूळात असे प्रश्न आपल्याला
क्वचितच पडत असतील. त्या तीन कहाण्यांची ओळखही करून देतो.

पहिल्या कहाणीत एक इजिप्शियन मुलगी दिसते. ती अंध आहे पण तरीही ती उत्तम फोटोग्राफर आहे.
आवाजाचा वेध घेऊन ती फोटो काढते आणि तिचे फोटो उत्तम येतातअ, त्याची प्रदर्शनेही भरतात. तिच्या डोळ्याचे
ऑपरेशन होते आणि तिला दूष्टी प्राप्त होते. त्यानंतरही ती फोटो काढते, पण तिला स्वतःलाच आपल्या कलेत
काहीतरी कमी झालेय असे वाटत राहते.

दुसर्‍या कहाणीत, एक जैन साधू, ( मी सोयीसाठी जैन हा शब्द वापरतोय )औषधांच्या चाचणीसाठी लहान प्राण्यांवर जे अत्याचार होतात, त्याने व्यथित झाला आहे. त्यासंबंधात त्याने हायकोर्टात पेटीशन दाखल केले आहे. त्या अर्जावर सुनावणी सुरु आहे. पण पुढे त्यालाच लिव्हरचा विकार होतो. त्याचे मित्र आणि डॉक्टर त्याला औषधोपचाराचा आग्रह धरतात. पण ते त्याच्या तत्वात बसत नाही. पुढे तो अन्नत्यागही करतो. ( या कहाणीचा निश्चित शेवट दाखवलेला नाही.)

तिसर्‍या कहाणीत, एक शेअर ब्रोकर किडनी ट्रान्सप्लांट करून घेतो. तिथे त्याला एका किडनी चोरीच्या केसबद्दल
कळते. आधी त्याला वाटते कि त्याला मिळालेली किडनीच चोरलेली आहे. पण मग त्याला कळते कि ती किडनी
स्वीडनमधल्या एका माणसाला मिळालेली असते. तो त्या माणसाला जाऊन भेटतो आणि किडनी परत दे म्हणून
सांगतो. अर्थातच ते शक्य नसते. पण तो भरपाई देतो.

परत एकदा सांगतो, कि मूळ कथा कल्पना मला खुपच आवडली. दुसर्‍या आणि तिसर्‍या भागातले नायक अत्यंत
दूराग्राही असले तरी कथा म्हणून ते मला आवडलेच. पण एकंदर चित्रपटाचे सादरीकरण मात्र मला अजिबातच
आवडले नाही.

त्याबद्दल लिहितो.

वर लिहिल्याप्रमाणे मी बघितला तो यू ट्यूबवर. त्या आधी रितसर सेन्सॉरचे सर्टीफिकेट दाखवलेय. त्यावर भाषा, हिंग्लीश असे लिहिलेले आहे !
आता मला पडलेला प्रश्न. अशी एखादी भाषा अस्त्तित्वात आहे ? जर ती हिंदी आणि इंग्लीशचे मिश्रण मानायचे, तर
दोन्ही भाषांची टक्केवारी काय ? सर्टीफिकेट देताना, इंग्रजी आणि हिंदी असे लिहिता आले नसते का ?
मग याला जे पुरस्कार मिळाले ते कुठल्या भाषेसाठी ?

बरं याशिवायही चित्रपटात अनेक भाषा आहेत. एखाद दुसरा संवाद मराठीत आहे. पण तो परवडला. पहिल्या
भागातली नायिका तिच्या घरच्यांशी अरेबिक मधे बोलते. त्यावेळी पडद्यावर सबटायटल्स नाहीत. म्हणजे तिचे
अरेबिक बोलणे पूर्ण वस्तविक आहे पण ती भाषा प्रेक्षकांना कळावी, हि अपेक्षा मात्र मला अवास्तव वाटते.
पण तेही परवडले, कारण ते संवाद कथेशी फारसे संलग्न असावेत असे वाटत नाहीत.

तिसर्‍या भागात तो स्वीडीश माणूस ( चक्क आपल्या वपूंसारखा आहे तो ) अनेक संवाद स्विडीश भाषेत बोलतो.
तेही नैसर्गिक. आपल्या शेअर ब्रोकरला अर्थातच ती भाषा येत नाही. म्हणून तो एक मित्र दुभाषा म्हणून नेतो.
पण मजा म्हणजे, तो मित्र सर्वच संवादाचे भाषांतर करत नाही. बरेच महत्वाचे संवाद मला कळले नाहीत ( पडद्यावर
सबटायटल्स नाहीत )

आपले सेन्सॉर बोर्ड जसे शब्दाशब्दाची छाननी करते, तसे या भांषेंच्या बाबतीत केले असेल का ? सेन्सॉर नंतर तर
पूर्वी दूरदर्शन स्वतःचे नियम लावत असे. सौतन नावाच्या सिनेमात अछूत शब्द अनेकवेळा येतो. दूरदर्शन तो म्यूट
करत असे, पण ओठांच्या हालचालीवरून तो काहीतरी भलताच शब्द वाटत असे.

हा चित्रपट भारताची शान आहे असे काही विचारवंतानी म्हंटलेय ( विकिपिडीयावर आहे ते. त्या सर्व प्रतिक्रिया
मूळ रुपात लेखाच्या शेवटी देतो ) मग भारतातील किती व्यक्तिंना ( पक्षी प्रेक्षकांना ) या भाषा समजतात ?
बरं, संदर्भावरून, हावभावावरून वा हालचालीवरुन ते संवाद कळावेत, असे काही नाही. ( मला कळले नाहीत.)

प्रत्येक भागात ज्या बाबी मला कळल्या नाहीत, त्याबद्दल लिहितोच. पण संपूर्ण चित्रपटभर कॅमेराने जे काही केलेय,
त्यातलेही बरेचसे मला कळले नाही. काही काही दृष्य चौकटी अप्रतिम आहेत ( जैन साधू अत्यवस्त असताना,
दिसणारे शेत किंवा स्वीडन मधील खडक ) पण बर्‍याचदा कॅमेरा हवे ते टिपतच नाही. उदा. जेव्हा डॉक्टर त्या
जैन साधूला सांगतात, कि त्याला कसला आजार झालाय, त्यावेळी तर कॅमेरा दोघांपैकी एकाच्याही चेहर्‍यावर
नाही. चित्रपटात असे अनेक प्रसंग आहेत.

संगीत काही जाणवण्याइतपत वेगळे नाही. एका प्रसंगात ऐकू येणारे भजन खास या चित्रपटासाठी पाकृत भाषेत
लिहिलेले आहे ( घ्या, आणखी एक भाषा ) असे विकिपिडीयावर कळले.

आता एकेका भागाबाबत

१) या भागाचे चित्रीकरण त्यातल्या त्यात बरे आहे. आईदा अल खशेफ ही मूळातच इजिप्शियन अभिनेत्री आहे.
विलक्षण बोलका चेहरा आणि डोळे आहेत तिचे. या चित्रपटात ती आवाजाचा वेध घेत जे फोटो काढते, त्यासाठी
एक खास उपकरण तिच्या कॅमेरावर बसवलेले दाखवलेय. पण तसे कुठलेही उपकरण सध्या तरी उपलब्ध
नाही. मूद्दाम हे लिहितोय, कारण एवढ्यापुरती तरी दिग्दर्शकाने वास्तवापासून फारकत घेतलीय. ( सिनेमॅटीक
लिबर्टी !! ) त्यामूळे ती जे फोटो काढते ते रँडमली काढते.

ती फोटो काढताना तिला सगळ्यांचेच ( म्हणजे रस्त्यावरच्या लोकांचे ) सहकार्य मिळते आणि तिथे बघे जमत नाहीत,
हे मला पटले नाही. शिवाय तिची दॄष्टी परत आल्यानंतर ती सैरभैर होऊन रस्त्यावरुन फिरताना दाखवलेय,
त्यावेळी बराच वेळ कॅमेरा निरर्थकपणे रस्त्यावरची माणसे टिपत राहतो. ( वेल, त्यात काही गूढ अर्थ असेल तर
म्या पामरास तो कळला नाही. )

२) दुसर्‍या भागात, रस्त्यावरची काही दृष्ये छुप्या कॅमेरने सुंदर टिपली आहे. ( पण तिला प्रातिनिधिक मुंबई
म्हणणे, मला जरा अतिच वाटते. )
या साधूचाच नव्हे तर एकंदर अहिंसेचा विचार मला फारसा पटत नाही. मी स्वतः शाकाहारी आहे तो निव्वळ आवड
( किंवा नावड म्हणा ) म्हणून. पण मांसाहार करण्यात फार हिंसा वगैरे आहे असे मी मानत नाही. कारण अन्न म्हणून
खाल्ली जाणारी हर एक वस्तू ( मीठासारखे अपवाद वगळल्यास ) जीवांपासूनच मिळते कि. अशोक नायगावकरांची, एक छान कविता आहे. शाकाहारातल्या हिंसेबाबत. पण असो निव्वळ आठवण आली.

इथे या साधूला सुनावणीसाठी जाताना, रस्त्यावर एक किडा दिसतो. तो किडा तो कोर्टाच्या स्टँप पेपर वर उचलून
एका पानावर सोडतो. हे फार पुण्याचे काम झाले का ? तो पानावर ठेवल्यावर एखाद्या पक्ष्याच्या नजरेस पडणार
नाही का ? तो किडा तर त्या पक्ष्याचे आणि त्याच्या पिलांचे अन्नच आहे. मूळात जिथे किडे उपलब्ध होतील,
अश्याच ठिकाणी पक्षी घरटी बांधतात. मग यात हिंसेअहिंसेचा प्रश्नच कुठे येतो ?

कोर्टातील दृष्ये मात्र अस्सल आहेत. तिथेही सरकारी वकिलांनी मांडलेले मुद्दे योग्यच आहेत. औषधांची चाचणी
होणे गरजेचे नाही का ? मग ती छोट्या प्राण्यांवर करण्याशिवाय कुठला पर्याय आहे ? गरीब देशांतील लोकांवरही
असे प्रयोग होतात. त्याबाबतीत काय करायचे ? याच चित्रपटात मात्र प्रत्यक्ष गिनी पिग च्या डोळ्यावर होणारी
एका शाम्पूची ( औषधाची नाही ) चाचणी विस्ताराने दाखवलीय.

याशिवाय दोन मुद्दे आहेत. ( जे चित्रपटातही आलेत ) ज्या काळात पायाखालच्या किडा मुंगीलाही इजा पोहोचू
नयेत, अशी तत्वे धर्माने स्वीकारली असतील. त्या काळात बहुदा ज्ञान नसावे किंवा सूक्ष्मदर्शक यंत्राचा शोध
लागलेला नसावा. मग मानवी शरीरात राहणार्‍या करोडो जीवाणूंचे काय ? का ते जीवच नाहीत ?
आणि अत्यंत आजारी असताना, औषधोपचार नाकारणे, हि देखील स्वतःवरची हिंसाच नाही का ?
वर लिहिल्याप्रमाणे हे मुद्दे चित्रपटात आलेत पण त्यावर प्रतिवाद झालेला नाही.

या भुमिकेत नीरज काबी आहे. औषधोपचार नाकारल्यानंतर त्याचे झालेले कृश शरीर दाखवण्यासाठी त्याने खरेच
स्वतःची उपासमार करुन घेतली होती. खोल गेलेले डोळे, बाहेर आलेल्या बरगड्या, पाठीला झालेल्या
जखमा ( बेड सोअर्स ) अगदी नको तितक्या विस्ताराने दाखवलेय.

मला वैयक्तीक रित्या हे अजिबात पटले नाही. कितीही कॅल्क्यूलेटेड रिस्क असेना. पण ती घ्यायची काय गरज आहे ?
नाट्यकला आणि चित्रपट कला या आभासी कला आहेत ना ?
डॉ. लागूनी स्वच्छपणे असे सांगितले होते, कि भुमिका जगणे वगैरे झूठ आहे. नटाला सर्व व्यवधाने ठेवावीच लागतात. केवळ प्रेक्षकांना तसा आभास झाला पाहिजे.
झिम्मा पुस्तकात, विजयाबाईंनी सुरवातीलाच एक भद्रकाली देवीचा किस्सा लिहिला आहे. त्या देवीची सुंदर रांगोळी
काढून तिची मनोभावे पूजा करतात. तिच्यासमोर नाटकाचा प्रयोग करतात आणि तो झाल्यावर पुजारी पायाने
ती रांगोळी पुसून टाकतात. सादर होणारा हा केवळ एक प्रयोग आहे, हेच त्यातून सांगायचे असेल का ?

चित्रपटात तर अनेक बाबतीत तांत्रिक मदत मिळण्यासारखी असते. चित्रीकरण, मेक अप तर आहेतच शिवाय
कॅमेरा ट्रिक्स आणि स्पेशल इफेक्टसही असतात. एखादी व्यक्ती आंधळी दाखवायची ( याच चित्रपटात आहे म्हणून
उदाहरण घेतोय ) तर तिला मुद्दाम अंध करायची का ? मग ही तंत्रे आणि अभिनय कला काय कामाची ?

काबीचे अनेक जणांनी यासाठी कौतूक केलेय. पडद्यावर केवळ काहि मिनिटे तसे दिसण्यासाठी, हे करणे म्हणजे
अभिनय का ?

याशिवाय चित्रपटात या अवस्थेत असताना मलमूत्राने अंथरुण खराब झालेले, ते स्वतः नीट करण्याचा अट्टहास
हे सगळे विस्ताराने दाखवलेय. या सगळ्याचा चित्रपटाच्या परिणामकारकेत आणि कलामक मूल्यात काय
व्हॅल्यू अ‍ॅडीशन होते ?

३) या भागाचा गोषवारा वर आलेलाच आहे. यातल्या नायकाला एक वृद्ध आजी आहे. ती त्याला कायम रागे
भरत असते कि तो केवळ पैश्याच्याच मागे असतो. पुस्तके वगैरे वाचतच नाही ( घ्या, हा गुन्हा आहे तर )

आता या आजीच्या संदर्भात एक प्रसंग सविस्तरपणे चित्रीत केलाय. पायाला फ्रॅक्चर झाल्याने ती हॉस्पिटलमधे
बिछान्यावर आहे. तिला लघवी करायची आहे. नायक नर्सला बोलवायला जातो, तर त्या ओ टी मधे बिझी असतात.
तर नायक म्हणतो, मीच बेड पॅन देतो. तो तिच्या बेडखालचे पॅन काढतो. बेसिनमधे धुतो, त्यावर कापूस ठेवतो.
मग तिच्या पायाखाली सरकवतो. ती लघवी करते. ( तिचा आवाज येतो ) त्यावेळी तो मात्र भिंतीकडे तोंड करून
उभा आहे. पण कॅमेरा मात्र सगळे बघतोय, दाखवतोय. मग तो ते पॅन काढतो. बाजूच्या रूममधे जाऊन धूतो... हो मी जितक्या विस्ताराने लिहिलेय, तितक्याच विस्ताराने चित्रपटात आहे ते. काय गरज होती या दृष्याची ?

त्याला त्या किडनी रॅकेट बद्दल कळल्यावर तो थेट स्वीडनला जातो. आणि त्या माणसाला सांगतो कि किडनी
परत दे. किती अविचार आहे हा ? अशी किडनी परत करता येते ? नेटवर शेअर ट्रेडींग करणार्‍या माणसाला एवढेही समजत नाही ?

या बाबतीत त्या स्विडिश माणसाने घेतलेला पवित्रा खुपच प्रॅक्टीकल आहे. तो त्या दात्याची सर्व जबाबदारी घेतो.
त्त्याला कायम आर्थिक मदत करायची तयारी दाखवतो आणि करतोही. याशिवाय ज्याची किडनी चोरली गेलीय,
तो माणूसही याने समाधानी आहे. तर आपला नायक त्याला सांगतो, कि ते पैसे नाकार, मी तूला यापेक्षा
जास्त पैसे मिळवून देतो ( ब्रोकर आहे तो ) तो माणूस अर्थातच त्याला झिडकारतो.

या भागातही निरर्थक दृष्ये आहेतच. ( पोलिस स्टेशनच्या बाहेर दोन महिला पोलिस अधिकारी, बॅडमिंटन खेळताना
दाखवल्यात. बराच वेळ )

आपला नायक त्या माणसाला शोधायला जातो, त्या प्रसंगातही अशीच निरर्थक लांबड लावलीय. ( अरुंद जागेत
गाडी घुसवणे. अरुंद गल्ल्यातून जाणे, तिथल्या रहिवाश्यांचे चित्रण.. हे सगळे तर मला थट्टाच वाटले त्या लोकांची )

यानंतर आणखी घोळ.. शेवटी कुठली तरी बिगर सरकारी संस्था भाऊ दाजी लाड संग्रहालयात ( जिथे एरवी
फोटोग्राफीला परवानगी नाही ) एका माहितीपटाचे आयोजन करते ( तिथेच का, मुंबईत मिनी थिएटर्स नाहीत का ?)
आणि तिथे आपली नायिका आणि दोन्ही नायक आलेले असतात. ( बस एवढेच, पुढे काही होत नाही.)

माहितीपटात एका जमिनीखालच्या गुहेत आपण जातो... आणि जात राहतो. दी एन्ड !!!!

विकिपिडीयावर कौतूक म्हणून आणखी काही बाबी आहेत. म्हणजे एका पात्राचे नाव चार्वाक आहे, किंवा एका
प्रसंगात ते पुस्तक दिसते ते म्हणे अमूक तमूक आहे.

अरे भारतीयांसाठी बनवला आहे ना हा चित्रपट, मग भारतीयांना समजेल अशी प्रतीके वापरा ना ! का केवळ
पुरस्कारांसाठीच बनवला आहे. मग अशा चित्रपटांना राष्ट्रीय पुरस्कार देण्यापेक्षा, बाहुबली सारख्या चित्रपटांना
मिळाला तर काय वाईट ?

परत एकदा.. ही माझी वैयक्तीक मते आहेत. तूमची मते वेगळी असतील तर जरूर लिहा.. पण माझी मते
कशी चुकीची आहेत, हे मला समजावण्यावर वेळ घालवू नका. प्लीजच !!!

हि विकीपिडीयावरची मते....

Shekhar Kapur tweeted, "Finally a brilliant new filmmaker emerges in Anand Gandhi with `Ship of Theseus’."[49][50]

Actor Hugo Weaving said, "Ship Of Theseus is an absolutely rare and profound piece of cinema, full of wonder and enlightenment. Anand Gandhi has proved himself as a groundbreaking filmmaker."[33][34]
Anurag Kashyap called it, "The most brilliant film to have been made in India in decades. Puts all of us to shame."[51][52][53]

Veteran filmmaker Shyam Benegal deemed it, "A rare film that engages your mind, emotions and senses in equal measure providing the viewer a cinematic experience that is both hugely entertaining and stimulating."[54][55]

Celebrated documentary filmmaker and polemicist Anand Patwardhan wrote, "Anand Gandhi’s 'Ship of Theseus' is Kieslowskian in scope and delivery, playing between serendipity and causality, but it took me that crucial step further in its rediscovery of the human."[56][57]
Man Booker Prize winning author and political activist Arundhati Roy wrote, "Ship of Theseus is a profound and fearless film. It is fearlessly contemporary, fearlessly un-noisy and utterly beautifully observed."

Atul Kulkarni called it, "Ship of Theseus. A must, must , must watch. Go with lots of patience and you shall be rewarded with a 'life' time experience ..."[58]
Dibakar Banerjee said, "Ship of Theseus gave me serious doubts about myself as a filmmaker. I seriously introspected for two-three days about my thinking as a filmmaker... This was one film which captivated you, which held you, which mesmerised you without manipulating even once."[59] He also wrote a favourable review on the film and afforded it much praise, encouraging readers to watch the film twice.[60]

Groups audience: 
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

चांगली कलाकृती कधीच सोपी नसते/नसावी.>>> असं मलाही वाटत नाही. पण हा इथला विषय नाही, त्यामुळे अधिक लिहित नाही.
शिवाय फक्त प्रश्न विचारणारी कलाकृतीच उत्तम असंही मला वाटत नाही.
कोणाला काय कलाकृती आवडते, ते प्रत्येकाचं स्वतःच असतं. फक्त चित्रपट स्वतः बघून, अनुभव घेऊन त्याबद्दल मत मांडावं/बोलावं, असं मात्र मला नक्कीच वाटतं. वाचीव, ऐकीव माहितीवरून कलाकृती कशी आहे हे ठरवू नये.

या चित्रपटाचे नाव पहिल्यांदा ऐकले.
मायबोलीचा सभासद नसतो तर कदाचित कधी ऐकलेही नसते.
असे चित्रपट माझ्यासारख्यांपर्यंत सहजरीत्या पोहोचत का नाहीत? कोणीतरी यांच्यावर चांगलेवाईट लिहिले तरच का पोचतात? चित्रपट निर्मात्याची वा दिग्दर्शकाची हि जबाबदारी बनत नाही का?

दिनेश,

हा पिक्चर समजून घेण्यासाठी प्लेटोचे अ‍ॅलगोरी ऑफ केव्ह माहिती असणे आणि समजणे आवश्यक आहे. खरा पिक्चर शेवटच्या ७ मिनिटाचाच आहे. त्या आधी केवळ बिल्डअप आहे. जे क्लायमेक्स साठी आवश्यक आहे.

तुम्हाला इथे अ‍ॅलगोरी बद्दल माहितीi मिळेल.

उत्तम कलाकृती उत्तरं देत नाहीत, प्रश्न ऐरणीवर आणतात. >>

उत्तम कलाकृतीने प्रश्न विचारायलाच हवा असेही काही नाही. इनफॅक्ट तुझ्या ह्या मुद्द्याचे रुपकात्मक उत्तर, नविनच्या आज्जीसोबत झालेल्या संभाषणात मिळू शकते.

स्वाती आंबोळे आणि चिनूक्सच्या पोस्टस वाचून चित्रपट पाहण्याची उत्सुकता निर्माण झाली आहे.
दिनेशदा धन्यवाद. 'फारसा आवडला नाही' हे सांगण्याकरिता तरी तुम्ही हा बाफ काढलात त्यामुळे एवढी छान चर्चा वाचायला मिळाली.
मिथके हा आवडीचा विषय आहे.
त्यामुळे नक्कीच माहिती मिळवून वाचेन.

केदार, लिंकबद्दल धन्यवाद!

मला ते वाचून 'हत्ती आणि आंधळे' गोष्ट आठवली.

बुद्ध म्हणतो, truth is a personal experience.
*
बुद्ध सांगतो, तुम्हांला जर कोणी खूप सुरेख अशी भेटवस्तू दिली, तर तिच्या सौंदर्यात हरवण्याआधी, ती वस्तू नष्ट झाल्यावर काय होईल, ती विद्रुप झाल्यास कशी दिसेल, किंवा ती वस्तू तुमच्याकडे नव्हती, तेव्हा तुमचं आयुष्य कसं होतं, याचा विचार करा. म्हणजे तुम्हांला जी वस्तू मिळाली आहे, तिचं महत्त्व पटेल.

तिन्ही गोष्टींमध्ये काय दिसतं?

*

या चित्रपटातले काही प्रसंग Cinéma vérité या संकल्पनेला अनुसरून आहेत. उदाहरणार्थ, नातू आजीला बेडपॅन देतो, तो प्रसंग.

त्या साधूने जैन असणं किंवा त्या धर्माचा अनुयायी असणं मह्त्वाच आहे ह्या चित्रपटासाठी.किंबहूना ऑन पर्पज तो साधु 'जैन' दाखवलाय.आणि त्या धर्मातली तत्व वापरली आहेत.
जैन तत्व हे फक्त अहिंसा पुरत मर्यादित नाही. चार्वाक त्याला एका ठिकाणि वरती पडलेला प्रश्न विचारतो कि किड्यांना तुम्ही वाचवलत तरी इतर कुणीतरी मारेलच कि. तेव्हा साधू सांगतो हिंसा मग ते इंटेशनल असेल तर खर्‍या अर्थाने हिंसा.
जैन तत्व सांगते कि कुणाला मारूनच हिंसा होत नाही.मन ,काया,वाचना इत्यादी पैकी कोणत्याही प्रकारे होवू शकते. एखाद्या विषयी निगेटिव्ह विचार करणे त्याला मारण्याचा विचार करण ही सुद्धा हिंसाच. कारण नसताना स्वानंदासाठी केलेली ती हिंसा.हिंसेची कृती महत्वाची नाही तर भावना महत्वाची आहे.

साधू पवनचक्क्यांच्या मधून चालताना दाखविलेत. फार छान घेतलय ते. जीवनाच चक्र वगैरे ते असेलही कदाचित अर्थ. पण त्याहीपेक्षा परत ते जैनीझम शी रिलेटेड वाटल. जैन धर्माच चिन्ह आहे हाताचा पंजा आणि त्यामध्ये असलेलं धर्मचक्र. धर्मचक्र अंहिसा आणि सत्याची कास धरण्याचे अथक प्रयत्न करणारा तो जैन असा अर्थ सांगतो. पवन चक्क्या आणि धर्मचक्र अशाप्रकारे कनेक्ट केलय अस वाटल. कारण साधू तेच करत चालत आहे.

आता सुक्षधर्माचा शोध लागलाय म्हणुन जैन धर्माच तत्व नाही बदलु शकणार. त्यामुळ करोडो जीवांच काय वगैरे प्रश्न त्यामुळ इन्व्हॅलिड होतो.
तो साधु मोस्ट ऑफ द टाईम हातात पिची घेवून दाखवलाय. साधूच तत्व डायरेक्टर आपल्या मनावर अगदी बिंबवितो त्यातून .
साधु सल्लेखना घेत आहे. जैन तत्वा नुसार आजार,व्रुद्धत्व आल्यास ती घेता येते. चार्वाक आणि डॉक्टर त्याविषयी बोलताना दाखविलेत ट्रेन मध्ये. पण सल्लेखन घेताना आणखी एक नियम आहे तो म्हणजे तुमच या प्रुथ्वीतलावरच कर्तव्य ,काम संपलेल अस्ल पाहिजे. तो म्हातार माणुस साधुला विचारतो आत्मा क्या है? साधू म्हणतो मला नाही माहित. मला वाटल तेव्हाच साधूला जाणिव होते कि आपल काम अजुन झालेल नाही. प्रश्नांची उत्तरं अजुन सापडली नाहीत.
त्या अगोदर रस्यावरून फिरताना चार्वक त्याला विचारतो , इज धिस अबाऊट रिलिजन? तेव्हा साधू उत्तरतो , नाही. ईत'स अबाऊट कर्मा . अबाऊट सोल.
बहुदा म्हणुन्च तो ट्रान्सप्लँट घ्यायच ठरवतो कारण त्याच कार्य अजून संपल नाही याची जाणिव त्याला होते.
ते जखमा वगैरे अगदी दाखवलय कारण जीवनाच सत्य आहे ते. वेदना, दु:ख.

हे असे मी काढलेले अर्थ. चुकीचे पण असतील . ते कॅमेराचे झाकण बसवताना वाहत जाते आणि त्या मुलीच्या चेहर्‍यावर समाधानाचे भाव पसरत जातात. फार मस्त आहे तो सिन.

हे असे चित्रपट बघितले जात नाहीत. आणि समज्त ही नाहित फार. कंटाळाही येतो . पण इतक्या ठिकाणि वाचल कि बघुया म्हणुन बघितला. आवडला अस म्हणणार नाही कारण तितका समजला नाही. आणि एकुण आवड पण उथळ पिक्चर बघ्ण्याची जास्त.

सीमा,
तो साधू फक्त 'जैन' नाही. 'बुद्ध'ही आहे. चार्वाकाशी त्याचा होणारा हा संवाद बुद्धाशी अधिक जवळचा आहे.
किंबहुना त्याचं खंगत जाणं, पोटात दुखणं, त्यानं फळ खाणं हे बुद्धकथेत आहे.

*

'पता नहीं' हे त्याचं उत्तर महत्त्वाचं आहे.

अच्छा . माझ बहुदा मिस झालं ते पिक्चर बघताना . मला त्या धर्माची तत्व फारशी माहिती नाहीत त्यामुळ त्या दिशेने बघितल पण गेल नाही.
हो मी पण वरती लिहिलय माहित नाही हे उत्तर टर्निंग पॉईट आहे.

छान चर्चा चालू आहे.

स्वाती_आंबोळे, मी जो एक मुद्दा लिहायला आले होते तो तू लिहिला आहेसच .. <<सबटायटल्स नसल्यामुळे, मिथकं न कळल्यामुळे, प्राकृताचा गंध नसल्यामुळे अर्थांचे काही स्तर कदाचित निसटले असतीलही, पण समजला तितकाही फार आवडला!>>
प्रत्येकाला प्रत्येक मिथक, प्रतीक कळेलच असं नाही, कळावं अशी अपेक्षाही नसेल, मलाही सगळं कळलं आहे असा माझा मुळीच दावा नाही. अनेको सूक्ष्म बारकावे माझ्या आकलनाच्या बाहेरचे तिथे आहेत याची मला पूर्ण खात्री आहे. पण त्या सगळ्याच्याही पलिकडे जाऊन पोचणारी अशी त्या गोष्टीची/थीमची चित्रभाषा आहे. प्रेक्षकाला स्वतःमधे बघायला, बघून आल्यावरही त्यावर विचार करायला उद्युक्त करणारी.... ज्या चित्रपटतज्ज्ञांनी, दिग्दर्शकांनी याची बेफाट स्तुती केलीआहे त्यांना सगळी प्रतीकं, त्याचे स्तर प्रत्येकवेळेस माहित असतीलच, कळले असतीलच असंही नाही.. पण तरीही त्यांना तो उच्च दर्जाचा वाटलाच की! मैत्रेय, चार्वाक, अ‍ॅलेगरी ऑफ केव, बोधि, असं काहीही माहित नसलेल्या माझ्या काही मित्रमैत्रिणींनाही तो अतिशय आवडला...

मी 'भारतीय प्रेक्षकांनाही पारंपरिक मिथके माहित नसतात' हे वाक्य लिहिलं कारण दिनेशने <<भारतीयांसाठी बनवला आहे ना हा चित्रपट, मग भारतीयांना समजेल अशी प्रतीके वापरा ना !>> हे विधान केलं म्हणून. मुळात हा चित्रपट भारतीयांसाठी बनवला आहे असं काही दिग्दर्शक म्हणत नाही. आणि त्याने काय प्रतीकं वापरायची हे त्याच्यावर अवलंबून आहे. आपल्याला कळला नाही, आवडला नाही, कैच्याकै वाटला असं कुणी म्हणण्याबद्दल आक्षेप असायचं कारण नाही - ते वैयक्तिक मत आहे (शिवाय मला कुणी समजावू नका अशी विनंती धागाकर्त्याने केलीच आहे, म्हणून मी इथे कुठलंच दृश्य माझ्यापर्यंत कसं पोचलं लिहिणार नाहीये).

चिनूक्सच्या सुलभीकरणाच्या मताशी मी पूर्ण सहमत नाही. पण एखादा चित्रपट पहाताना प्रत्येकवेळेस प्रत्येक प्रेक्षकाला सहजी कळेल अशीच प्रतीके दिग्दर्शकाने वापरली पाहिजेत असा आग्रह विनोदी वाटतो (त्यासाठी बॉलिवूड मसाला चित्रपट आहेतच की!). आपल्याला जर चित्रपटात रस वाटला तर थोडं प्रेक्षकानेही दिग्दर्शकाला नक्की काय म्हणायचे आहे हे कळून घ्यायचा प्रयत्न करावा अशा मताची मी आहे. थोडंसं कवितेसारखं असतं. तो चित्रपट जितका दिग्दर्शकाचा तितकाच प्रेक्षकाचाही असतो. प्रत्येकाची आवड, अनुभूतीशी नातं जोडता येणं, अर्थाचे विविध पदर उलगडत जाणं हे वाचकावरही अवलंबून असतं. आणि प्रत्येकासाठी ते थोडंफार निराळं असलं तरी त्या सगळ्यापल्याड उरून राहणारे काही, जे वैश्विक (युनिवर्सली) सगळ्यांनाच अपील होईल, आवडेल असेही गुण त्या कवितेत असतात. तेव्हाच ती कविता महान आहे, अभिजात आहे असं म्हणलं जातं

चर्चेबद्दल आभार. सर्वांची मते वाचली, पटलीच असे नाहीत.

प्रत्येक कलाकृती सर्वांसाठी नसते, हे चिनूक्सचे वाक्य मात्र फार आवडले ! कदाचित यापुढे सेन्सॉर बोर्ड राहिलेच, तर त्यांनी आणखी एक वर्गीकरण करावे.

प्रत्येक कलाकृती सर्वांसाठी नसते, हे चिनूक्सचे वाक्य मात्र फार आवडले ! कदाचित यापुढे सेन्सॉर बोर्ड राहिलेच, तर त्यांनी आणखी एक वर्गीकरण करावे. >> ह्यात सार्कॅझम आहे का माहित नाही. पण यात सेन्सॉर बोर्डाचा काहीही संबंधच नाहीये.
हे वर्गीकरण प्रत्येकाने स्वतःसाठी करावे. मी काय पहावे, का नाही हे दुसर्‍या कोणी ठरवू नये. तसेच मला काय आवडावे किंवा काय नाही, किंवा माझ्यासाठी कोणती कलाकृती आहे/ अथवा नाही हे ठरवायचा अधिकार सर्वस्वी माझा आहे.

छान चर्चा. मला हा चित्रपट महत्वाचा वाटतो . दिग्दर्शकाचा ब्रिलियन्स आणि जे वाटतंय ते मांडण्याचा प्रामाणिकपणा पार एक्सेलन्स वाटतो. कॅमेरावर्क अफलातून आहे. पण चित्रपट परत परत बघावासा वाटावा इतका आवडण्याचे माझे निकष वेगळे असल्याने परत परत बघावा इतका आवडलेला नाही.
पण ही सगळी चर्चा वाचून परत बघावे असे नक्की वाटतेय.

बेडपॅन देण्याचे तपशीलवार दृश्य मात्र मलाही खटकले होते हे आठवतेय. तेवढ्या तपशिलांनी फिल्ममधे वेळ ही गोष्ट सोडून काहीही भर पडते आहे असे वाटले नव्हते. मग हे इतके तपशील कशासाठी? केवळ बेडपॅन आहे म्हणून नाही. कुठलीही कृती जेव्हा इतक्या तपशिलात मांडली जाते तेव्हा त्याचे काही कारण असते. किंवा संदर्भ असतो. तो नव्हता किंवा मिळाला नाही.

कदाचित यापुढे सेन्सॉर बोर्ड राहिलेच, तर त्यांनी आणखी एक वर्गीकरण करावे.<< सेन्सॉर बोर्डाने सांगायचं का आता चित्रपट कुणाला आवडू शकतो वा नाही ते?

रारच्या या शेवटच्या पोस्टला कानामात्रावेलांटीसकट अनुमोदन.

सीबीएफसीचं काम सर्टिफिकेट देणं आहे. कोणाला काय आवडावं, हे सांगण्याचं काम त्यांचं नाही. ते कुठल्या वयाच्या प्रेक्षकांनी चित्रपट बघावा, हे सांगतात. हे सांगणं वयानुसार प्रगल्भता येते, या गृहितकावर आधारलेलं असतं. या सांगण्याचा अभिरुचीशी संबंध नाही.

शिवाय ते सेन्सॉर बोर्ड नाही. हायकोर्टानं नुकतंच त्यांनी फटकावलं आहे.

बाकी रारने लिहिलं आहेच.
*
सर्वांना आवडावी, समजावी अशीच कलाकृती असावी, या अपेक्षेतून सपाटीकरण होतं. कलाकारावर आणि समाजावरही अन्याय करणारी ही अपेक्षा आहे. कलाकृतींमध्ये वैविध्य नसेल, तर समाजाचा विकास कसा होईल? विकासाचं जाऊ द्या, समाजातल्या प्रत्येकालाच त्या एकसुरी कलाकृतींतून हाती काही कसं लागेल? शिवाय समाजातल्या सर्वांची पातळी एकसमान कशी असेल?

म्हणूनच मी 'प्रेक्षक नक्की कुठला?' हे विचारलं होतं, ज्याचं उत्तर मिळालं नाही.

ॲक्च्युअली या सिनेमाचा गाभा/सार सुरुवातीच्या वाक्यातच आहे, दिनेश यांनी दिलंय ते वाक्य वर. सुरुवातीचे दोन-सव्वा दोन तास थिसीयसच्या शिपचे रेकेज (स्टोरी बिल्डप) करण्यात घालवले आहेत आणि शेवटच्या डाॅक्युमेंटरी स्क्रिनिंगला त्याच शिपचे पार्टस रिसायकल्ड झालेले दाखवले आहेत. सिनेमा ठिक आहे, आउटस्टॅंडिंग नाहि. शेवटची गुहेची फिल्म ॲलगोरी आॅफ दि केव चा मेटफोर दाखवण्याकरता जरी वापरली असली तरी त्या फिलाॅसाॅफिचा संबंध या पटकथेशी लावणं हे "फार फेच्ड" आहे.

मला सुद्धा काहि सीन्समध्ये फ्लाॅ जाणवले, अगदिच अचाट वगैरे नाहित पण नोंद घेण्याएव्हढे नक्किच... Happy

चर्चा आवडली.

(अवांतरः मला वाटते भाऊ दाजी लाड मध्ये सर्वसामान्य पर्यटकांना आगाऊ शुल्क भरून फोटोग्राफी करता येते.)

दिनेश, तुम्ही वर दिलेले स्कॅन केलेले पान वाचले. त्याचा / अधोरेखित केलेल्या शब्दाचा आणि चित्रपटाचा संदर्भ लक्षात आला नाही. चित्रपटात भद्रकालीचा संदर्भ आहे का? लिहाल का? मला आठवत नाही.

झिम्मा पुस्तकात, विजयाबाईंनी सुरवातीलाच एक भद्रकाली देवीचा किस्सा लिहिला आहे. त्या देवीची सुंदर रांगोळी
काढून तिची मनोभावे पूजा करतात. तिच्यासमोर नाटकाचा प्रयोग करतात आणि तो झाल्यावर पुजारी पायाने
ती रांगोळी पुसून टाकतात. सादर होणारा हा केवळ एक प्रयोग आहे, हेच त्यातून सांगायचे असेल का ?

हे मूळ लेखामधलं वाक्य. आता स्कॅन केलेल्या पानामध्ये "नाटक" कुठे आहे? तिथे आरतीचा उल्लेख आहे. नाटकाचा नाही, भद्रकाली हे नाव आहे म्हणून बाकीचे तपशीलही बरोबर मानायचे का?

याआधी लेख वाचला होता तेव्हाच तो उल्लेख खटकला होता. मेहताबाई नाट्यप्रयोगांसंदर्भात बोलत आहेत, लेख चित्रपटासंबंधित आहेत, दोन्ही माध्यमे प्रचंड वेगळी आहेत. नीरज काबीने तो शॉट दिल्यानंतर परत परत त्याला तो "अभिनय" करायचा नाहीये. त्याउलट नाटकामध्ये अभिनेत्याला प्रत्येक प्रयोगामध्ये तोच तोच अभिनय वारंवार करायचा आहे. त्याखेरीज चित्रपट माध्यम आपल्याला क्लोजअप पासून ते लाँग शॉट पर्यंत अनेक पर्याय देतं. त्याचा उपयोग करून दिग्दर्शक त्याचं म्हणणं मांडू शकतो. नाटकामध्ये प्रेक्षक आणि अभिनेता या दोघांचे अंतर (सहसा) कमी जास्त होऊ शकत नाही. मुडीयाट्टूचा संदर्भ नाटकासाठी चपखल आहे, चित्रपटांसाठी नाही. दोघांची तुलनाच इथे अनाठायी आहे.

ओलेखामधल्या बहुतांश मुद्द्यांचं खंडन आधीच झालेलं आहे, त्यामुळे जास्त लिहत नाही.
असो, शिप ईऑफ थीसीयस अतिशय आवडता सिनेमा आहे. असे सिनेमा पाहणे जितके मनोरंजक असते त्याहून अधिक त्याबद्दल विचार करणे असते. हा लेख वाचल्यावर परत एकदा चित्रपटाबद्दल विचार केला, आणि पुन्हा एकदा तो खूप आवडला.

"चित्रपट" या माध्यमाच्या बलस्थानाचा अतिशय प्रभावीपणे वापर करून बनवलेला चित्रपट आहे.

मी अजून परेंत पहिला पार्ट पाहिला आहे अंध मुलीचा. आवडला. तिचा कपडेपट व आर्ट डिरेक्षन जसे तिची रूम वगैरे खूप छान आहे. आवड्ले. तिचे फोटो स्पेशल असतात ते तिच्या अंतर्गत दृष्टी मुळे. बाह्य नयन मिळाल्याने सर्व जे ऑर्डिनरी आहे ते तसेच दिसू लागते. त्यातली मॅजिक किंवा स्पेशल स्पार्कल निघून जाते म्हणून ती अस्वस्थ होते. तिला नयन मिळतात तेव्हा आई स्काइप वर उपस्थित आहे हे फार गोड वाटले. दिग्दर्शकाने प्रांजल पणे सर्व घडामोडी टिपल्या आहेत.

व्हॅन गॉग म्युझीअम मध्ये त्याची चित्रकला अंधांनाही समजून घेता यावी म्हणून सूर्यफुले ह्या त्याच्या चित्रात वापरलेली फुलदाणी आहे त्या प्रकारची फुलदाणी, कार्पेट व चित्राचा बराच सा भाग स्पर्श करून समजून घेता येइल अशी व्यवस्था केली आहे. ते पाहता ना व डोळे मिटून समजून घेताना वेगळेच वाट्ते. जन्मांध असणे व त्याकाळात डेव्हलप झालेली क्रिएटिव्ह विजन एकदम व्हिज्युअल स्टिम्युलींमुळे
डिस्टॉर्ट होणे ह्याने ती मुलगी अस्वस्थ होते असे मला वाटले.

अमेली चित्रपटात अमेली एका अंधाला आजूबाजूचे वर्णन करून दाखवते तो सीन पहा. त्याच्या मनात सभोवताल कसा जिवंत होत जातो ते दाखवले आहे.

दुसरा भाग सुरू केला आहे. पण जिथे प्राण्यांच्या अब्युज चा भाग आला तिथे पुढे जाववले नाही. मला ते सहन होत नाही. धीर करून पुढे जाणार आहे. वाटेतील किडे, प्राणी पक्षी वाचवणे, त्यांना खाउ घालणे व परिस्थिती अवघड असल्यास व्हेट/ एनजीओचा सल्ला घेणे हे मी रेग्युलर बेसिस वरच करते त्यामुळे त्यात हे काय? असे फीलिन्ग आजिबात आले नाही.

तिघांना ही ऑर्गनची गिफ्ट तर मिळाली पण त्यांच्या दृष्टिकोणातून ती गिफ्टच आहे की कसे ? दान केल्याने खरेच दान घेणार्‍यावर उपकार होतात का करणार्‍यावर हे ही प्रश्न हाताळले असावेत .

I tried to watch this movie after reading this thread. खुप बोअर झाला. थोडक्यात माझी लायकी सुलतान बघायची. असले काही आपल्याला झेपणार नाही हे लक्षात आले Happy

Pages