लदाख सायकल ने : दिल्ली वरून सुरुवात (भाग १)

लदाख सायकल ने : दिल्ली वरून सुरुवात (भाग १)

हा प्रवास माझे मित्र नीरज यांनी सायकल वरून केला आहे. हे प्रवास वर्णन जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहोचावे असा आमचा उद्देश आहे. म्हणून हे प्रवास वर्णन त्यांच्या संमतीने भाषांतर करून देत आहे. काही ठिकानी मुद्दामुन हिन्दी चा वापर केला आहे. तर मग करू या सुरुवात प्रवासाला...

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

प्रसंग एक : ‘‘हेलो, यू आर फ्रॉम?”
“दिल्ली।”
“व्हेयर आर यू गोइंग?”
“लद्दाख।”
“ओ माई गॉड! बाइ साइकिल?”
“मैं बहुत अच्छी हिन्दी बोल सकता हूं। अगर आप भी हिन्दी में बोल सकते हैं तो मुझसे हिन्दी में बात कीजिये। अगर आप हिन्दी नहीं बोल सकते तो क्षमा कीजिये, मैं आपकी भाषा नहीं समझ सकता।”
रोहतांगला फिरायला जाणाऱ्या एका पर्यटकाशी बोलत असताना, हा संवाद झाला.
* * * * * *
प्रसंग दोन: “भाई, रुकना जरा। हमें बडे जोर की प्यास लगी है। यहां बर्फ तो बहुत है लेकिन पानी नहीं है। अपनी परेशानी तो देखी जाये लेकिन बच्चों की परेशानी नहीं देखी जाती। तुम्हारे पास अगर पानी हो तो प्लीज दे दो। बस, एक एक घूंट ही पीयेंगे।” “हां, मेरे पास एक बोतल पानी है। आप पूरी बोतल खाली कर दो। एक घूंट का कोई चक्कर नहीं है। आगे मुझे नीचे ही उतरना है, बहुत पानी मिलेगा रास्ते में। दस मिनट बाद ही दोबारा भर लूंगा।”
रोहतांग येथे बर्फाची मजा घेत असलेल्या एक मोठ्या कुटुंबाचा आणि माझा संभाषणाचा हा एक भाग.
* * * * * *
प्रसंग तीन: “भाई, यहां इस गांव में कोई कमरा मिल जायेगा क्या रात रुकने को?” “हां जी, हमारे ही यहां है लेकिन टॉयलेट के लिये बाहर जाना पडेगा।” “कितने का है?” “आप पहले देख लो। पसन्द आ जाये तो पैसे भी बता देंगे।” “नहीं, देखना नहीं है। कमरा है तो रुकना है। चाहे जितने का हो। फिर भी आप पैसे बता दो।” “पचास रुपये। लेकिन आप दूर से आये हैं, हम आपको उतनी अच्छी सुविधा तो नहीं दे पायेंगे। यहां से कुछ आगे जिस्पा है, जहां आपको हर तरह की सुविधा से युक्त कमरे आसानी से मिल जायेंगे।” “नहीं, आगे नहीं जाऊंगा। मेरी तरफ से फाइनल है, चाहे जैसा भी कमरा हो।”
गेमुर गावात रात्री आठ वाजता झालेल्या संभाषणाचा हा भाग.
* * * * * *
प्रसंग चार: “हेलो, सर, पासपोर्ट प्लीज।” “भाई, देसी हूं। म्हारा पासपोरट ना हुआ करता।”
दारच्या चेक पोस्ट वरील संभाषणाचा भाग.
* * * * * *
प्रसंग पाच: “भाई, यहां खाने वाने का इंतजाम कहां है?”
“यहां नहीं है। बल्कि यहां से छह किलोमीटर और आगे है।”
“हे भगवान! जिंगजिंगबार तो यही है। फिर यह धोखा क्यों? मेरी पिछले छह किलोमीटर से हालत खराब हुई पडी है। किसी तरह पैदल चलकर साइकिल को धकेलकर ला रहा हूं कि जिंगजिंगबार में पहले आराम करूंगा, फिर चाय पीऊंगा, फिर ये खाऊंगा, फिर वो खाऊंगा। अब फिर छह किलोमीटर?”
“कोई बात नहीं, हमारा ट्रक वही जा रहा है। साइकिल इसी पर रख दो।”
“ठीक है। रखो भाई, तुम्हीं रखो। मुझमें इतनी भी ताकत नहीं बची कि साइकिल ऊपर रख सकूं।”
“कोई बात नहीं, चलो हम ही रख देते हैं।”
हे जिंगजिंगबार मध्ये बीआरओ मध्ये काम करणारे कामगार आणि माझ्या मधला सवांद आहे.
* * * * * *
प्रसंग सहा: “यार, आज दूसरा दर्रा पार किया है और इस बारालाचा ने तो जान निकाल दी। सोच रहा हूं दिल्ली वाली बस पकड लूं।” “नहीं, ऐसा कभी मत करना। ऐसी यात्राएं हमेशा नहीं की जा सकतीं और हर कोई नहीं कर सकता। जब आप सफलतापूर्वक यात्रा पूरी कर लोगे तो आपके पास छाती चौडी करके यार-दोस्तों को सुनाने के लिये ऐसे ऐसे अनुभव हो जायेंगे जिन पर वे आसानी से यकीन नहीं कर सकेंगे।”
हा भरतपूर मधील एका दुकानदाराशी केलेला संवादाचा भाग आहे.
* * * * * *
प्रसंग सात: “भाई जी, आप हमारे घर जाना। हमारा घर चोगलमसर में है। आप दिल्ली में अफसर हो, बच्चे आपसे मिलकर बडे खुश होंगे। मेरा नाम सेन्दुप सेरिंग है और घर का फोन नम्बर यह है। आप उनसे बस इतना बता देना कि सेरिंग से मिला था।”
वरील संभाषण हे व्हिस्की झरा पाशी एका लद्दाखी दुकानदारा बरोबरचे आहे.
* * * * * *
प्रसंग आठ: “अरे भाई, आज रात यहीं रुक जाऊं क्या?” “हां हां, रुक जाओ। मेरे स्लीपिंग बैग में सो जाना। बडा बैग है, दोनों आ जायेंगे।” “धन्यवाद भाई, मेरे पास स्लीपिंग बैग है। बस, जरा सी जगह चाहिये।” ...“तुम बडे गधे हो। ऐसे बर्फीले तूफान में तुम्हें आज निकलना ही नहीं चाहिये था।” “हां, ठीक कह रहे हो। लेकिन आज ही तंगलंग-ला पार करने की धुन थी, इसलिये निकल पडा और अब पछता रहा हूं।”
हे झारखंडी बीआरओ मजदूर बरोबर तंगलंग-ला जवळ तंबू मध्ये प्रवेश केला असताना संभाषणाचा भाग आहे.
* * * * * *
प्रसंग नऊ: “भैया, खाना यहीं आपके कमरे में लाऊं या अन्दर चलकर खाओगे?” “यहीं ले आओ।” “नहीं भैया, मुझे काफी सामान लाना पडेगा, आप अन्दर ही चलो, कोई समस्या नहीं है।”
हे संभाषण ससपोल मधील एका गेस्ट हाऊसमध्ये झालेल्या मुली सोबतचे आहे.
* * * * * *
प्रसंग दहा: “रुको भाई रुको। कहां से आये हो?” “मनाली से आया हूं और अब श्रीनगर जा रहा हूं।” “अरे बाप रे! हमारा प्रणाम स्वीकार करो। हमारी मोटरसाइकिलों पर ही हालत खराब हुई जा रही है और तुम साइकिल से इन पहाडों को पार कर रहे हो।” “अभी तो आपकी हालत बहुत अच्छी है। लेह से आगे निकलोगे, तब होगा असली हालात से सामना।”
हे फोतू-ला ला पार केल्यानंतर मोटारसायकल वाल्यान बरोबर झालेला संवाद.
* * * * * *
प्रसंग अकरा: “रुको भैया। आप कहां जा रहे हो?”
“श्रीनगर।”
“अब रात होने वाली है, कहां रुकोगे। चलो हमारे घर चलो।”
तुम्हारे घर? कितनी दूर है?”
“बस, वो थोडा सा ऊपर।”
कितने पैसे लोगे?”
“ही ही ही, पैसे नहीं लेंगे।”
“घर में कौन कौन हैं?”
“मां बाप और छोटे भाई बहन।”
“मां बाप तुम्हें डांटेंगे तो नहीं।”
“नहीं, बिल्कुल नहीं।”
“यार बहुत ऊपर है तुम्हारा घर। रास्ता भी पगडण्डी वाला है।”
“कोई बात नहीं, साइकिल से बैग खोलो, मैं कन्धे पर लटका लूंगा और साइकिल को धक्का मारेंगे, ऊपर चली जायेगी।”
“चल, ठीक है।”
हा शम्शा मध्ये संध्याकाळी ७ वाजता अहमद नावाच्या मुला बरोबर झालेला संवाद.
* * * * * *
प्रसंग बारा: “कहां जाओगे?”
“श्रीनगर।”
“यार अभी बहुत चढाई है। जोजीला बहुत दूर है। थक जाओगे।”
“हां, लेकिन यह आखिरी दर्रा है। मैंने मनाली से अभी तक सात दर्रे पार कर लिये हैं। इसे भी पार कर लूंगा।”
“ह्म्म्म, ठीक है, तुम आगे चलो। पीछे पीछे मैं ट्रक लेकर आ रहा हूं। तुम्हें बैठाकर आज ही सोनमर्ग छोड दूंगा।”
एका धाब्या वरती ट्रक वाल्या बरोबर झालेलं संभाषण.
* * * * * *
प्रसंग तेरा: “सर, रुको रुको। आज हमारे गांव में ही रुकना। आपके पास टैण्ट तो है ही, हम इसे अपने खेत में लगवाने में पूरी सहायता करेंगे।”
हे मटायन मध्ये लहान मुलां बरोबरचा संवाद.
* * * * * *
हे होते सायकल प्रवास मधील छोटे मोठे काही प्रसंग. अश्याच किती तरी प्रसंगाशी मला सामना करावा लागला. निसर्गानी तर साथ दिलीच पण माणसांनी पण कोणतीच कसर सोडली नाही.
मग ती माणसे स्थाईक असो कि फिरायला आलेले पर्यटक.
सायकल प्रवास हा काही सोपा नसतोच. आणि त्यात रस्ता जर जगातील उंच रस्त्या पैकी असेल म्हणजेच मनाली ते लेह.. मग खूपच कठीण होऊन बसतो.
फक्त चढत राहा..चढत राहा....चढत राहा ...मग श्वास फुलून येईल, दम लागेल, थंड हवा लागेल..काही पण होऊ दे.. फक्त एकच काम चढत राहा.
तसा पाहील गेले तर जेवढा घाट हा चढल्या नंतर.. तेवढाच घाट उतरणे आलेच. जर जीव तोडून एखादा घाट चढायला तीन दिवस लागत असेल तर कष्ट न करता एक दिवस उतरायला लागतो.
एखादा घाट तीन दिवस घाम गाळून चढल्या नंतर जेव्हा तुम्हाला उतार दिसतो तेव्हा तुमच्या चेहऱ्यावर आनंद दिसत नाही. कारण परत पुढच्या घाटा साठी तुम्हाला तयारी ठेवावी लागते.
मनाली ते लेह रस्त्या वरती असे पाच घाट आहेत.
सगळ्यात चांगली गोष्ट अशी कि सायकल मला चांगली साथ दिली. एकदा पण पंक्चर झली नाही. बिचारीला चांगल्या रस्त्या पासून ते अतिशय बेकार रस्त्यावरून चालवली. कितीतरी ओढे पार केले..नद्या पार केल्या..चिखलातून पण चालवली...बर्फाचा पण मुकाबला केला तरी पण कोणताच बिकट प्रसंग आला नाही. अश्या या माझ्या साथी ला वाकून मुजरा !!
तसेच तंबू आणि झोपायच्य पिशवीला पण सलाम!! दिवस भर सायकल चालवून खूप दमायचो कि संध्याकाळी तंबू लावायचा विचार पण मनात यायचा नाही. जिथे पण राहण्यासाठी सुविधा मिळाली तिथे पैसे देऊन राहिलो. कोणत्या हि परिस्थिथि मध्ये तंबू लावायचो टाळत आलो. तरी पण पाच वेळा अशी परिस्थिती आली कि मला तंबू लावायलाच लागला. तंबू ची किमत तर वसूल केलीच पण हे माहित पडले कि प्रवासा मध्ये तंबू आणि झोपायच्या पिशव्या किती महत्वाच्या आहेत.

सायकल वरूनच जायचे ठरविले होते. सुरुवातीला श्रीनगर मार्गे जाण्याची इच्छा होती आणि मनाली मार्ग परत येण्याची कल्पना होती. सर्व तयारी श्रीनगर नुसार केली जात होती . सगळे ठरवले होते ..कुठे कुठे थांबायचे..कुठे कुठे किती वेळात पोहोचायचे. हिमालय क्षेत्रांमध्ये आणि हिमालयाला ओलांडून पुढे उच्च सायकलिंगचा अनुभव नव्हता, त्यामुळे या योजनेला काही महत्व नव्हते. उदाहरणच घ्यायचे झाले तर याच मार्गाने श्रीनगर पासून सोनमर्ग पर्यंत 85km अंतर आहे आणि पूर्णपने चढाई आहे. त्यामुळे मी ठामपणे सांगू शक्य नव्हतो कि हे अंतर सायकल ने ठराविक वेळेत पार करेल. तरी पण मी हि योजना बनवली.
दिल्ली वरून दुपारी एक वाजता श्रीनगरला जायला बस धावतात. हीच बस दुसर्या दिवशी दुपारी २ वाजता श्रीनगरला पोहचते. या बसच्या छतावर लोखंडाच्या जाळ्या (रेलिंग) नसतात. त्यामुळे पूर्ण सायकल उलगडून ती एका पोत्या मध्ये भरून जायचे ठरले.

दुसरी योजना अशी होती कि दिल्ली वरून जम्मू पर्यंत रेल्वे ने जायचे. तिथून पुढे जीप किवा बसने श्रीनगर पर्यंत. दिल्ली वरून सकाळी जम्मू ला जायला मालवा एक्प्रेस निघते. तिची वेळ दिल्ली वरून सकाळी साडे पाच आहे. कधी कधी ती उशिरा पण निघते. बस पेक्षा रेल्वे ने प्रवास खूप चांगला आहे त्यामुळे माझे मन रेल्वेने जायचे होते. या सायकल प्रवासाची तयारी मी खूपच आधी पासून केली होती. पण हि आळसी माणसे कशी तयारी करतात हे तुम्हाला माहिती आहेच. त्याचा परिणाम असा झाला कि तीन तारखेला संध्याकाळ पर्यंत काहीच तयारी झाली नाही. मी कामावरती निघून गेलो रात्रपाळीला. सकाळी पहाटे लवकर आलो आणि तसाच झोपी गेलो. तोपर्यंत मालवा एक्प्रेस निघून गेली होती. सकाळी ११ ला उठलो.
आता मनाली वरून प्रवास सुरु करायचा मनात विचार घोंगावू लागला. हिमाचल प्रदेशची बस चे वेळापत्रक ऑनलाइन उपलब्ध असते. संध्याकाळची चार चाळीस ची बस पसंद आली.

मग काय बैगा भरायचे काम युद्धपातळीवर शुरू झाले. कपड्याचे दोन दोन जोड बैगेत भरले. एक जोड अंगावरती. शून्यापेक्षा कमी तापमानाला मुकाबला करावा लागणार म्हणून गरमीचे कपडे सोबत घेतले. कपड्यानीच पूर्ण बैग भरून गेली. तसेच टॉवेल, माकड टोपी, हातमौजे, पायमौजे पण घेतले. अश्या प्रवास मध्ये मी काजू , बदाम आणि मनुके जवळ ठेवतो...ते पण घेतले. मोबाइल, कैमेरा व त्यांचे चार्जर, मेमोरी कार्ड, मोबाइल साठी अतिरिक्त बैटरी पण घेतली. मी औषधे कधी हि जवळ ठेवत नाही. आणि घेत हि नाही. पण ती घ्यायला पाहिजेत.
संध्याकाळी सव्वा चार वाजता शास्त्री पार्क मधून बाहेर पडलो. लोखंडाच्या पुलावरून मी काश्मिरी फाटका पाशी आलो. मनाली ला जाणारी बस तयार होती. साडे पाचशेचे माझे तिकीट आणि पावणे तीनशे चे माझ्या सायकल चे तिकीट. बस च्या छतावर सायकल बांधून टाकली.

तिथे काही मुले भेटली ती युथ होस्टेल जवळ सारपास पाशी ट्रेक साठी जाणार होती. त्यांच्या मधला एक मुलगा युथ होस्टेल च्या मार्फत तिर्थन घाटी मध्ये जलोडी जोत पर्यंत सायकलिंग करणार होता. आणि महत्वाची गोष्ट अशी कि या युथ होस्टेल मार्फत जाणारे बहुतेक नवशिखे असतात. सायकल छतावर ठेवतानीच त्यांनी विचारपूस करायला सुरुवात केली. रूपकुंड चे नाव ऐकताक्षणिक त्यांनी ओळखले कि मी कोणत्या मातीत बनलो आहे.
बस मध्ये अजिबात बोर झाले नाही कि त्रास झाला नाही. त्याचे कारण होते ते शेजारील मोकळी बैठक आणि समोरील जागे मधले लांब अंतर. त्यामुळे पाय लांबून बसता आले. मात्र चंडीगडला पूर्ण बस भरून गेली. चंडीगड वरून रात्री ११ ला आम्ही निघालो.

सायकलची पंक्चर काढायचा अभ्यास

महायात्रेला सुरुवात

(क्रमश:)

पुढील भागात जाण्यासाठी क्लिक करा.......