स्वातंत्र्यवीर सावरकर-लिखित शिवरायांवरील पोवाडा

सावरकरांसाराखा महाकवी पुन्हा होणे नाही !!सावरकराना प्रणाम _________/\__________ !!!!
सावरकरी काव्याची आम्हास अजून ओळख करून देणे ही विनन्ती
धन्यवाद !!

अक्षय जोग, दामोदरसुत अशांचे लेख वाचून..

हे वेगवेगळे आहेत का ?

'हिंदुनृसिंहा' ह्यात जो 'नृसिंह' शब्द आला आहे तो दोन अर्थांनी आला असावा असे वाटते.
'नरांमध्ये श्रेष्ठ' हा एक अर्थ.
'नृसिंहाने ज्याप्रमाणे हिरण्यकश्यपूस ठार केले त्याप्रमाणे तू नरसिंह होऊन यावनी शक्तीची आतडी बाहेर काढलीस' हा दुसरा अर्थ.
मी भास्कर, मूळ धाग्यात पूर्ण पोवाड्याचा समावेश केलात तर बरे होईल. मी नंतर माझा हा प्रतिसाद संपादित करेन. >> प्रतिसाद संपादित केला आहे.

पं. हृदयनाथ मंगेशकरांनी पहिले आणि शेवटचेच कडवे गाण्यासाठी निवडल्याने तेवढेच माहिती होते, पण तुमच्या ह्या धाग्याच्या निमित्ताने शोध घेतला असता आत्तापर्यंत अपरिचित असे कडवे मिळाले. धन्यवाद.

शेवटच्या कडव्याबद्दल थोडंसं लिहितो. ह्यात काव्यशास्त्रदृष्ट्या 'यथासंख्य' अलंकार वापरला गेला आहे.
जी शुद्धि हृदाची, जी बुद्धि..., जी युक्ति... जी शक्ति.... अशा ओळींचा संदर्भ पुढील
'ती शुद्धे हेतुची..., ती बुद्धि ....., ती शक्ति....' ह्या ओळींशी जोडला जातो.

जी शुद्धि हृदाची रामदासशिर डुलवी=> ती शुध्दि हेतुचि कर्मी । राहु दे
जी बुध्दि पांच शाहींस शत्रुच्या झुलवी=>ती बुध्दि भाबडया जीवां । लाहु दे
जी युक्ति कूटनीतींत खलांसी बुडवी,जी शक्ति बलोन्मत्तास पदतलीं तुडवी => ती शक्ती शोणितामाजी । वाहु दे
ह्यातून सावरकर शिवरायांकडे मागणं मागतात.
हे प्रभो शिवाजीराजा, तुझ्या अंतःकरणात जी शुद्धी आहे तिने रामदास स्वामीही संतुष्ट झाले. आमच्या कर्मांचे हेतूही असेच शुद्ध राहू दे. ज्या बुद्धिमत्तेने तू शत्रूच्या पाचशाह्यांना (आदिलशाही, कुतूबशाही, निजामशाही ह्या तीनच आत्ता आठवत आहेत, अजून २ कुणाला आठवत असतील तर लिहा) शह दिलास ती बुद्धी इथल्या भाबड्या जिवालाही लाभू दे, जेणेकरून आम्ही सद्यकालातील शत्रूला नामोहरम करू शकू.
हे शिवराया तू 'शक्ति-युक्ति'चे मुर्तिमंत उदाहरण आहेस. तुझी शक्ति-युक्ति आमच्या शोणितात म्हणजेच रक्तात वाहू दे. आम्हाला आज त्याची नितांत आवश्यकता आहे.
शिवरायांकडे एक आदर्श म्हणून 'नुसते' न बघता, त्यांच्यातले कोणते गुण आपल्याला हवे आहेत हे अगदी नेमकेपणाने लिहिले आहे. इथे 'जे जे उत्तम उदात्त उन्नत' ते आणि तेच घेण्याचा सावरकरांचा गुण त्यांच्या काव्यातही भरून राहिला आहे ह्याचा आपल्याला प्रत्यय येतो.
'शिवरायांनी कल्याणच्या सुभेदाराच्या सुनेस आदरपूर्वक सोडून दिले होते' ही गोष्ट सावरकरांना तितकीशी पटली नसल्याचे 'सहा सोनेरी पाने' हे पुस्तक वाचल्यास लक्षात येते. ते त्यांनि बरेच 'रोखठोक' लिहिलेही आहे.
त्यामुळे 'जय शिवराय' असे म्हणून शिवाजीराजाची 'अंधभक्ती' सावरकरांना मान्य नाही. शिवाजीराजांचे स्वतःचे उत्तमगुण आणि एक राज्यकर्ता म्हणून त्यांच्या अंगी आलेले (किंवा असलेले) जे गुण सावरकरांना त्यांच्या काळात आवश्यक वाटले, ते गुण मिळावेत अशी मागणी त्यांनी केली आहे.

छान.

खुप छान वाट्ले ही माहिती वाचुन

सुंदर आहे हे काव्य ! लताने शेवटची दोन कडवी गायली आहेत ना ? आणि त्याच चालीवर पहिली दोन कडवी पण गाता येत आहेत.

सुरेख...
चैतन्यचा प्रतिसादही सुंदरच ! धन्यवाद

Chan

खुप छान ! आणखी वाचायला आवडेल!

पोवाडा या शब्दाचा अर्थ सजीव होऊन समोर आल्यासारखा हा पोवाडा अन त्यावर हृदयनाथ + लता. कानामनाचा भाग्ययोग आपल्यासाठी.

वीररसाचा प्रत्यय वीरानेच द्यायचा !

''शूरवीराचा पोवाडा शूरवीराने गावा/ऐकावा '' अशी एक म्हण आहे मराठीत, ती या पोवाड्याच्या रूपाने प्रत्ययास येते.

धन्स मी भास्कर,दामोदरसुत,चैतन्य ,रसग्रहण आवडले.

मी-भास्कर, फारच छान वाटते आहे संपूर्ण काव्याचे रसग्रहण.
माझ्याकडून थोडा अधिक ऊहापोह करायचा प्रयत्न करतो आहे.
तुम्ही आणि इतरांनीही अजून थोडा विचार करून मते दिलीत तर अधिक खोलात जाऊन हे काव्य समजावून घेता येईल.

ही भवानिची ह्या पुन्हा गंजली धारा
ती म्हणुनि भवानी दे न कुणा आधारा>>

ह्यातून सावरकरांना असा संदेश द्यायचा असावा का?
'ज्या राष्ट्राची 'शस्त्र-शक्ति' क्षीण आहे, त्या राष्ट्राला त्यांचा देवही तारू शकत नाही?

गड कोट जंजिरे सारे । भंगले
जाहलीं राजधान्यांची । जंगलें
परदास्य-पराभविं सारीं । मंगलें>>

ह्यात कोणते गड-कोट आणि जंजिरे सावरकरांना अपेक्षित असावेत?
केवळ दगडी गड-कोट अपेक्षित नसावेत.
ज्या काही संस्था (इंग्रजी सिस्टम) भारतभूमीच्या सुवर्णकाळाच्या आधारभूत मानल्या जाऊ शकतात त्या संस्था (इंग्रजांच्या कूटनीतीमुळे) भंग पावत चालल्या आहेत. उदा. भारतीय शिक्षण-संस्था
राजधान्यांची जंगले झाली म्हणजे, ज्या राज्यकर्त्यांनी वेळीच परदास्य येणार नाही अशी खबरदारी घ्यायला हवी होती ती न घेता परकीयांची हुकूमशाही ते सहन करीत आहेत. जंगलात जशी एका सिंहाचीच हुकूमत चालते तसेच आज झाले आहे. म्हणून पूर्वी ज्या राजधान्यांनी आणि त्या योगे राजांनी आणि सामान्यांनीही वैभव उपभोगले, त्या राजधान्यांची जंगले झाली आहेत आणि राजा आणि सामान्य प्रजाही हुकूमशाही मुकाट सहन करीत आहे. आणि हताश होण्याचे सर्वात मोठे कारण हे की परदास्याची कुणालाही चीड येत नाहीये.
परदास्य पराभविं सारीं मंगले- जणु परदास्यालाच मंगल मानले जात आहे. आम्हाला तर आता अशा काळात जगत असल्याचीच लाज वाटते आहे. मग अशा वेळी शिवप्रभूशिवाय कोण स्फूर्ती देऊ शकेल? त्यांच्याही काळी अशीच परिस्थिती होती. पण शिवरायांनी राज्याला परदास्याच्या निद्रेतून मुक्त केलं. 'स्व' ची जाणीव करून दिली. तशीच आत्ताच्या समाजालाही व्हावी म्हणूनच सावरकर शिवरायांकडे मागणे मागत आहेत. (जी शुद्धि हृदाची.... इ. शब्दांत असलेले मागणे)

----
परदास्य पराभवि सारी मंगले- ह्याचा वर मी भास्कर ह्यांनी दिलेला अर्थ(सर्व मंगल गोष्टींचा पारतंत्र्यात पराभव होत आहे) जास्त योग्य वाटतो, पण मला त्या ओळी अगदी पहिल्या वाचनातही वर दिल्यात तशाच वाटल्या होत्या म्हणून इथे देतो आहे. त्या ओळींचा अर्थ मला वाटला तसा नसेलही, पण तसा वाचायला मात्र हरकत नसावी.
----

छानच अर्थ चैतन्य, असेच कवितेच्या खोलात जाणे अपेक्षित आहे..
हे हिंदू शक्ती संभूत दिव्यतम तेजा..
अनेक शतकांच्या गाढ निद्रेत स्वतःला विसरलेल्या ,अनेक परचक्रे झेलताना पचवताना
तगलेली पण सामर्थ्य अन जगण्यातले सौंदर्य हरवलेली ,पराभूत वृत्तीत गुरफटलेली,अहिंसा अन दयामयतेच्या पराकोटीच्या आग्रहातून दयनीयतेपर्यंत पोचलेली हिंदू मानसिकता सावरकरांना नेहमीच अस्वस्थ करत होती, शिवरायांना आवाहन करून ती चेतवण्याचा या कवितेचा तोच हेतू आहे.,जो सावरकरांच्या जीवनाचाही हेतू आहे.
शिवाजी महाराजांचे आकर्षण सावरकरांना अगदी तरुण वयापासून होते ते इतके की उच्च शिक्षणासाठी शिष्यवृत्ती मिळवून लंडनच्या इंडिया हाऊसमध्ये वास्तव्य करताना सावरकरांनी शिवाजी महाराज आणि गुरु गोविंदसिंह यांचे उत्सव तिथे सुरू केले होते !

चैतन्य..
खुप सुंदर अर्थ लावला आहेस या पोवाड्याचा. सावरकरांसारखा कायम काळाच्या पुढे बघणारा मुत्सद्दी भुतकाळाच्या जिर्ण-शिर्ण अवशेषात रमणारच नाही.
भास्करजी...खुप खुप आभार !!