मराठा इतिहास दिनविशेष ... फेब्रुवारी महिना... भाग २..

सेनापती , मस्तच माहीती !!

मागे पानिपतावर काढलास तसा आता औरंगजेबाच्या आयुष्यावर धागा काढ ! उदंड प्रतिसाद लाभेल !! ( जदुनाथ सरकारचे लेखन वाचले असशीलच तु त्यावरही लिही .)

खरा इतिहासप्रेमी रे. तूला या विषयाची आवड कशी निर्माण झाली, ते अवश्य लिही.
( मला आवड भूगोलाची !!)

रोहन,
अतीशय उपयुक्त माहीती... ह्या सर्व दिनविशेषांवर एक सुंदर दिनदर्शिका बनू शकेल...

फेब्रुवारीच्या पहील्या भागात शिवकालातील अजून एका सोनेरी पानाचा "उंबरखिंडीच्या" लढाईचा उल्लेख राहीला काय? माझ्या माहीती प्रमाणे ही लढाई फेब्रुवारीच्या पहील्या आठवड्यात झाली आहे...

अरे हो रे... उंबरखिंड कशी विसरलो मी.. त्यावर खरेतर एक अख्खा धागाच होईल.. तारीख बहुदा ६ किंवा ८फेब्रुवारी.. लक्ष्यातच येत नाहीये मला.. >>>> धागा होईल नव्हे एक धागा काढच ही विनंतीवजा आग्रह समज..

महाराज्यांना स्वराज्याच्या भुगोलाचे किती जबरदस्त ज्ञान होते आणी त्यांनी या भुगोलाचा लढायांमध्ये कसा चपखल वापर करून घेतला हे अनेक लढायांमधून सिद्ध होते जसे की अफजखान लढाई, पन्हाळा प्रकरण, सुरत स्वारी. यामध्येच उंबरखिंड लढाईचा पण समावेश होईल... कमीतकमी सैन्य आणी संपुर्ण विजय यामध्ये सह्याद्रीच्या भुगोलाने एका सेनापती सारखीच भुमिका बजावली आहे असे मला वाटते...

माझ्या माहीती प्रमाणे उंबरखिंड लढाई ३ फेब्रुवारी १६६१ ला झालीय....

मुजरा सेनापती....
उंबरखिंडवरच्या धाग्याची वाट पाहतोय

प्रत्येक घटनेवर सध्याच्या भाषेत बोलायचे झाल्यास स्वतंत्र "एपिसोड" लिहून होतील इतके त्याचे महत्व आहे. असे असूनही श्री.सेनापती यानी नेमक्या आवाक्यात त्यावर जे भाष्य केले आहे त्यामुळे वाचकाला त्याविषयी अधिक मिळवून वाचत राहावे अशी जी भावना मनी येते त्याचे श्रेय लेखकाला दिले पाहिजे.

यातील 'राजाराम' घटनांवर माझ्याकडून काही नोंदी ~
१. राजाराम महाराज ~ मराठा साम्राज्याचे तिसरे छ्त्रपती. आमचे दुर्दैव पाहा, थोरल्या छत्रपतींना आयुष्य लाभले अवघे पन्नास. दुसर्‍या छत्रपतींचे आयुष्य ३०, तर तिसर्‍यांचे ३१. शिवाजीराजांच्या ५० पैकी स्थैर्याची वर्षे मोजली तर तीनचारही होत नाहीत. बाहेरच्या शत्रूसमवेत त्यांच्या लढ्याचे कारण समजू शकतो, त्यामुळे त्याना लाभलेला अन्य सरदारांचाही पाठींबा तितकाच लखलखीत. पण घरच्या आघाडीकडे लक्ष देण्यास त्याना जितका अवधी नशिबाने द्यायला हवा होता तो अर्थातच न मिळाल्याने त्यांच्या पश्चात दोन भावात [सावत्र असले तरी] आणि त्यांच्या पाठीमागे असलेल्या स्त्रीया व त्या त्या गटाचे म्होरके यांच्यात पडलेली आणि अगदी उघड्या डोळ्यांना दिसून येणारी दरी अधिकच खुली झाली.

ज्याना "शिवाजी नंतरचे छत्रपती" असा अभ्यास करावा लागतो त्याना हे समजले तर आश्चर्य वाटते की शिवाजी नंतर ज्येष्ठ्य पुत्र संभाजी नव्हे तर केवळ १० वर्षे वयाच्या राजारामाचा 'दुसरे छत्रपती' म्हणून घाईघाईने (एका गटाने) 'राज्याभिषेक' करवूनही घेतला होता. फूटीची नांदीच होती ती, कारण संभाजीराजेना पाठिंबा देणार्‍यांचीही संख्या लक्षणीय असल्याने त्या गटाच्या हिकमतीवर राजाराम महाराजांचे ते छत्रपतीपद अल्पजीवी ठरले.

संभाजीराजांनी तर ते छत्रपती होऊ नयेत म्हणून प्रयत्न करणार्‍यांना यमसदनाला पाठवून देऊन शिवाजीराजांच्या चितेची राख थंड होण्या अगोदरच मराठा साम्राज्याच्या भेगा रूंद केल्या असे इतिहासतज्ज्ञ मानतात. पाठिंबा देणार्‍यांना मारले तरी लहान असलेल्या राजारामाला 'युवराज' पद देऊन त्याचे योग्य ते पोषण मात्र केले. पण कितीही झाले तरी राजाराम हे कधीच 'संभाजी' झाले नाहीत. ज्या संभाजीच्या पराक्रमाची, धाडसाची, मराठा साम्राज्याच्या जाज्ज्वल्य अभिमानाची ज्वाला सतत भडकवत ठेवण्याची त्यांची धमक राजारामासारख्या तशा सौम्य मानल्या जाणार्‍या युवराजात उतरली नाहीच. त्या प्रचंट वटवृक्षाखाली राजाराम नामक रोपट्याची वाढ जोमाने झाली नाही.

या राज्याचे कमनशिब असे की वयाच्या अवघ्या ३० व्या वर्षी तो नेहमी त्वेषाने आणि पराक्रमाने सळसळणारा पेटता वणवा मोघलांनी विझवून टाकला. संभाजीपुत्र शाहू मोघलांच्या कैदेत (अल्पवयीनही होतेच), म्हणून 'राजाराम' तिसरे छत्रपती बनले. पण थोरला भाऊ आणि वडील यांच्यात असणारी जेत्याची जन्मजात लढावू वृत्ती जितक्या जिद्दीने त्यानी दाखविली जाणे गरजेचे होते ते त्यांच्याकडून झाले नसल्याने धनाजी जाधव आणि संताजी घोरपडे यांच्यासारख्या स्वामिनिष्ठ ज्येष्ठ्य सरदारांवरच औरंगझेबाचे तुफान थोपविण्याची जबाबदारी आली, आणि ती त्यांनी समर्थपणे पेललीही. राजारामांचा बहुतांशी "छत्रपती" पदाचा कार्यकाळ (जवळपास ७ वर्षे) मग तामिळनाडूच्या जिंजीतच गुजरला गेला.

थोरल्या भावाप्रमाणे राजारामालाही ३१ वर्षाचेच अल्पसे आयुष्य लाभले. त्यांच्या मृत्युचेही नेमके कारण इतिहासाकारांना शोधून काढता आलेले नाही. संशयाचे धुके विरले नाहीच.

संपली - अवघ्या तीन छत्रपतींच्या मराठा साम्राज्याची कहाणी. शाहू जरूर चौथे छत्रपती झाले पण ज्या प्रतिकूल परिस्थितीत [मोघलांच्या देखरेखीखाली] त्यांची वाढ झाली होती ती पाहता त्याना राज्याची 'थेट' जबाबदारी पेलवणार नव्हती हे स्पष्ट झाल्यावर त्यानीच पेशव्यांच्या हाती ती सूत्रे दिली व स्वत:साठी पुण्याऐवजी सातारा हेच तिथून पुढे छ्त्रपतींचे निवासस्थान जाहीर केले.

नव्या छ्त्रपतीसमवेत आपल जमणे शक्य नाही म्हणून मग राजारामाच्या पत्नीने 'ताराबाई' [थोरल्या महाराजांचे सरसेनापती हंबीरराव मोहिते यांची कन्या] मग 'कोल्हापूर' इथे पतीच्या नावाने वेगळ्या मराठा साम्राज्याची स्थापना केली आणि अगोदरच कमकुवत झालेले छत्रपती घराणे मग भरभक्कम कधीच झाले नाही.

अशोक पाटील

सेनापती - फार उपयुक्त माहीती, अरे ११ फेब्रुवारी १६७१ - होळीच्या सणाचा फायदा १६७१ यावर्षी अधीक महीना होता का यावेळी होळी मार्चमध्ये येतेय.
अशोकजी - मस्तच .

अशोकजी आणी रोहन मस्त माहीती...
रोहन तुझ्या राजाराम महाराजांच्या समाधीच्या फोटोवरून आठवले - मी पहील्यांदा जेव्हा सिंहगडावर गेलो होतो तेव्हा शिवाजी महाराजांच्या स्वतःच्या देवघरातले - कदाचित त्यांनी स्वतः पुजलेले - शिवलिंग तिथे समाधीच्या आत होते. सद्यस्थितीत ते तिथे नाही.. . अजून एक - राजाराम महाराजांच्या समाधीच्या आत प्रदक्षीणेला जागा सोडलेली नाही कोणी किरकोळ माणूस आत अगदी अंग चोरून बसू शकला तरच..... असे का असेल बरे?

१६९१ ते १६९६ ते जिंजी येथेच होते. तिथेच त्यांनी राज्याभिषेक करून घेतला>>>> तर मग मराठ्यांचा राजा म्हणून राज्य कारभार विशयक ईथल्या महाराष्ट्रातील मराठ्यांची त्यांचा झालेला पत्र व्यवहार सध्या उपलब्ध आहे का?

मला माहीत आहे मुळ धाग्याला धरून हे नाही ...विशयाला धरून नसतील तर वरच्या पोस्ट मी उडवायला तयार आहे.

होळीच्या सणाचा फायदा १६७१ यावर्षी अधीक महीना होता का यावेळी होळी मार्चमध्ये येतेय.>>>> विचार करण्या सारखी गोष्ट आहे....

सेनापती, तुमच्यामुळे परत एकदा ईतिहासाला उजळणी मिळतेय. खूप छान माहिती मिळतेय.